قرآن مجید که کتاب آسمانی مسلمانان است دارای اسامی و صفات زیادی است که بعضی از آنها توسط دانشمندان علوم قرآنی تحقیق و بیان شده است. ذکر نام های فراوان و اوصاف زیاد باعث شده است که بعضی؛ اوصاف این کتاب را با نام های آن اشتباه گیرند اما از آنجا که هر صفتی می تواند به صورت اسم استفاده شود شاید بتوان ذکر اوصاف را در زمره نام ها، توجیه کرد. چنانکه مفسرین بزرگی همچون ابوالفتح رازی تمام این اوصاف و اسماء را در زمره ی اسماء و نام های قرآن آورده اند.[۱] وی ۴۳ نام برای قرآن آورده است که بعضی جنبه ی وصفی دارد.
مرحوم طبرسی در مجمع البیان به ذکر ۴ نام اکتفا کرده و فقط نام های ۱ـ قرآن ۲ـ فرقان ۳ـ کتاب ۴ـ ذکر، را به عنوان اسامی قرآن آورده است.[۲]
اما بدر الدین زرکشی نقل می کند که « حرالیّ » کتابی در این زمینه نوشته است و بیش از ۹۰ اسم یا وصف برای قرآن ذکر می کند.[۳]
صاحب التمهید از قاضی عُزَیزی، ۵۵ نام برای قرآن ذکر می کند که ۴۳ نام آن با نام هایی که مرحوم ابوالفتوح رازی بیان کرده، مشترک است .[۴] این ۵۵ نام (یا وصف) از خود قرآن گرفته شده است.
ما در اینجا به این اسامی و به آیاتی که این اسماء در آن آمده است، اشاره می کنیم:
۱. قرآن (طه، ۲ ـ نساء، ۸۲،...)
۲. فرقان (انفال ۲۹ ـ آل عمران، ۳ و ۴ ـ فرقان، ۱ و ...)
۳. کتاب (فاطر، ۲۹ ـ نساء، ۱۰۵)
۴. ذکر (آل عمران، ۵۸ ـ حجر، ۹)
۵. تنزیل (شعراء ۱۹۲ـ انسان ۲۳)
۶. حدیث ( زمر، ۲۳، کهف، ۶)
۷. موعظه (یونس، ۵۷)
۸. تذکره ( حاقه، ۴۸)
۹. ذکری ( هود، ۱۲۰)
۱۰. بیان (آل عمران، ۱۳۸)
۱۱. هدی (بقره، ۲)
۱۲. شفاء (فصلت، ۴۴)
۱۳. حکم (رعد، ۳۷)
۱۴. حکمت ( احزاب، ۳۴)
۱۵. حکیم (آل عمران، ۵۸)
۱۶. مهیمن ( مائده، ۴۸)
۱۷. هادی ( جن، ۱ و ۲)[۵]
۱۸. نور (اعراف، ۱۵۷)
۱۹. رحمت (نمل، ۷۷)
۲۰. عصمت ( آل عمران، ۱۰۳)[۶]
۲۱. نعمت ( ضحی، ۱۱)
۲۲. حق ( حاقه، ۵۱)
۲۳. تبیان ( نحل، ۸۹)
۲۴. بصائر ( قصص، ۴۳)
۲۵. مبارک ( انبیاء، ۵۰)
۲۶. مجید ( ق، ۱)
۲۷. عزیز ( فصلت، ۸۷)
۲۸. عظیم (حجر ۸۷)
۲۹. کریم (واقعه، ۷۷)
۳۰. سراج ( احزاب، ۴۶)[۷]
۳۱. منیر ( احزاب، ۴۶)
۳۲. بشیر ( فصلت، ۳ و ۴)
۳۳. نذیر ( فصلت، ۴)
۳۴. صراط ( حمد، ۶)
۳۵. حبل ( آل عمران، ۱۰۶)
۳۶. روح ( شوری، ۵۲)
۳۷. قصص ( یوسف، ۳)
۳۸. فصل ( طارق، ۱۳)
۳۹. نجوم ( واقعه، ۷۵ )[۸]
۴۰. عجب ( جن، ۱)
۴۱. قیّم ( کهف، ۱ و ۲)
۴۲. مبین ( یوسف، ۱)
۴۳. علیّ (زخرف، ۴)
۴۴. کلام ( توبه، ۶)
۴۵. قول (قصص، ۵۱)
۴۶. بلاغ (ابراهیم، ۵۲)
۴۷. متشابه ( زمر، ۲۳)
۴۸. عربی ( زمر، ۲۸)
۴۹. بشری ( نمل، ۲)
۵۰. عدل ( انعام، ۱۱۵)
۵۱. امر ( طلاق، ۵)
۵۲. ایمان ( آل عمران، ۱۹۳)
۵۳. نباء (نباء، ۱ و ۲ )
۵۴. وحی ( انبیاء، ۴۵)
۵۵. علم ( رعد، ۳۷)
البته در بعضی از این اسماء قابل مناقشه است یعنی بنابر تفسیر و یا بنابر وجهی که آن کلمه بر قرآن اطلاق شده است، صحیح است و چه بسا بنابر تفاسیر قطعی، تفسیر آن کلمه، قرآن نباشد. به همین خاطر است که عده ای تعداد اسامی را مثلاً کمتر گفته اند به عنوان مثال اگر صراط مستقیم را قرآن معنا کنیم این نام برای قرآن صحیح است.
اینها اسامی است که از قرآن استفاده شده است.
دربعضی روایات از قرآن به «مصحف»[۹] تعبیر شده است. مرحوم ملا محسن فیض کاشانی، حدیثی را از کتاب کافی نقل می کند که حضرت صادق (ع) در جواب سؤالی فرمود: بلکه هر گاه قرآن می خوانی به مصحف نگاه کن چرا که نگاه به مصحف عبادت است.[۱۰]
پینوشت:
[۱] رازی، ابوالفتوح، تفسیر روح الجنان، ج ۱ ص ۵، چاپ اسلامیه.
[۲] طبرسی، تفسیر مجمع البیان، فن رابع،
[۳] معرفت، محمد هادی، علوم قرآنی، ص ۱۰۶.
[۴] همان، ص ۱۰۶.
[۵] دراین آیه "ادی" بکار برده نشده است و این اسم برگرفته از کلمه یهدی موجود در آیه می باشد.
[۶] در ذکر این نام ، از آیه ی « و اعتصموا » استفاده شده زیرا لفظ عصمت در آیه ذکر نشده است.
[۷] بنابر تفسیری که مراد از سراج منیر، قرآن باشد.
[۸] بنابر اینکه نجوم به معنای نزول تدریجی قرآن باشد.
[۹]اگر چه در قرآن از کتاب های آسمانی با لفظ « صحف » تعبیر شده است ولی مصحف ذکر نشده است. نک: اعلی، ۱۹.
[۱۰]تفسیر صافی، ج ۱ ص ۴۴، چاپ اسلامیه.
