در آیه ی شریفه ی ۴۶ از سوره ی مباركه ی اعراف آمده است: و در میان آن دو (بهشتیان و دوزخیان)، حجابی است و بر «اعراف» مردانی هستند كه همه را از چهره شان می شناسند. بهشتیان را صدا می زنند كه «درود بر شما باد! اما داخل بهشت نمی شوند، در حالی كه امید آن را دارند.»
واژه «اعراف» در لغت به معنای بلندی ها، مرتفعات(۱).... جمع، عرف، بر وزن قفل به معنای محل مرتفع و بلند استو این كه به یال های اسب و پرهای بلند پشت گردن خروس، «عرف الفرس» یا «عرف الأریك» گفته می شود، به همین جهت است كه در محل مرتفعی از بدن آن ها قرار دارد.
اعراف در اصطلاح ، دیوار حائلی است میان بهشت و دوزخ، یعنی بهشت و دوزخ كه هم چون حجابی میان این دو كشیده شده و یا هم چون زمین مرتفعی در میان این دو فاصله گردیده است.(۲) به طوری كه آن ها روی آن قرار دارند، مشرف بر بهشت و دوزخند و هر دو گروه را مشاهده می كنند. و از چهره های تاریك و روشن آن ها می توانند آن ها را بشناسند.
مفسران در تعیین این كه اعراف چه كسانی و یا چه گروهی هستند به دوازده گروه گرویده اند.(۳) از مجموع این نظرها سه دسته را به اجماع می پذیرند:
۱ـ اینان دسته ای از مقربان بارگاه ربوبی و خاصّان وی اند.
۲ـ دسته ای از ملائكه اند.
۳ـ دسته ای از كسانی اند كه اندازه اعمال خوب و بدشان مساوی است.
در این جا باید بدین نكته توجه داشته كه در این آیه ی قرآن كریم: وَعَلَی الأَعْرَافِ رِجَالٌ ، اهل اعراف از گونه ی رجال دانسته شده اند. بنابر این، نمی توانند از دسته ملائكه باشند و از طرف دیگر سیاق آیه مشعر بر برتری این گروه بر اهل بهشت و دوزخ است، افزون بر این كه این گروه در حشر، اهل بهشت و دوزخ را مورد خطاب قرار می دهند، حال آن كه بر طبق آیه: رَبِّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَینَهُمَا الرحْمَنِ لَا یمْلِكونَ مِنْهُ خِطَابًا (نبأ، ۳۷) افراد معمولی حق خطابی ندارند. پس این گروه باید جزء خاصان بارگاه ربوبی باشند كه از باب غلبه به عنوان «رجال» خوانده شده اند. از طرف دیگر احادیث وارد بر این باب نیز می تواند مؤید این گفتار باشد. كه اخبار رسیده در تعیین اهل اعراف گاه اهل اعراف را افرادی ممتاز و گاه آن ها را افرادی كه حساب خوبی و بدیشان مساوی است، معرفی می كنند، مانند: امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرمایند: آن ها گروهی هستند كه حسنات و سیئاتشان مساوی است، اگر خداوند آن ها را به دوزخ بفرستد، به خاطر گناهانشان است و اگر به بهشت بفرستد به بركت رحمت او است.(۴) بنابر این، در «اعراف» دو گروه وجود دارند: افرادی كه امید به رحمت خدا دارند و پیشوایان بزرگی كه در همه حال یار و یاور ضعیفانند، بر این اساس قسمت اول آیات و روایات اشاره به گروه نخستین، یعنی ضعیف است كه ثواب و گناه شان مساوی است و قسمت دوم اشاره به گروه دوم، یعنی بزرگان و انبیاو امامان و صلحا می باشد . در بعضی از روایات نیز شاهد این جمع هستیم، مانند روایاتی كه در تفسیر علی بن ابراهیم از امام صادق ـ علیه السلام ـ نقل شده كه فرمود: اعراف، تپه ای است میان بهشت و دوزخ و امامان، آن مردانی هستند كه بر اعراف در كنار شیعیان (گنهكارانشان) قرار می گیرند. در حالی كه مؤمنان (خالص) بدون نیاز به حساب در بهشت جای گرفته اند....» بعد از آن اضافه می كند: بدون حساب به بهشت شتافته اند، و این همان است كه خداوند می فرماید: سَلاَمٌ عَلَیكمْ لَمْ یدْخُلُوهَا وَهُمْ یطْمَعُونَ: «یعنی آن ها به بهشتیان درود می فرستند در حالی كه خودشان هنوز وارد بهشت نشده اند و آرزو دارند».
پس به آن ها گفته می شود: دشمنان حق را بنگرید كه چگونه در آتشند و این همان است كه خداوند می فرماید: وَإِذَا صُرِفَتْ أَبْصَارُهُمْ تِلْقَاء أَصْحَابِ النَّارِ قَالُواْ رَبَّنَا لاَ تَجْعَلْنَا مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ بعد به دوزخیان می گویند: این ها (پیروان و شیعیانی كه آلوده گناهان بوده اند)، همان ها هستند كه شما می گفتید: هرگز مشمول رحمت الهی نخواهند شد، (چگونه رحمت الهی شامل حال آن ها شده)؟ و به این دسته از گناهكاران (كه بر اثر ایمان و عمل صالحی كه شایستگی عفو و آمرزش را دارند) از طرف امامان و پیشوایان دستور داده می شود: «به سوی بهشت بروید نه ترسی دارید و نه غمی».(۵)
نتیجه: این كه اصحاب اعراف همان دسته اول یعنی مقربان بارگاه ربوبی و خاصان وی اند.
پی نوشتها
۱. حسینی دشتی، سید مصطفی، معارف و معاریف، تهران، انتشارات آرایه، ج ۱، ص ۷۹۰ و ۷۹۱.
۲. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، انتشارات دار الکتب الاسلامیه، ج ۶، ص ۲۳۰.
۳. طباطبایی، محمد حسین، تفسیر المیزان، ترجمه موسوی همدانی، سید محمد باقر، قم، انتشارات دفتر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج ۸، ص۱۵۲.
۴. حویزی عروسی، عبدعلی، نور الثقلین، قم، موسسه اسماعیلیان، چهارم، ۱۴۱۲ق، ج ۲، ص ۳۲ و ۳۳.
۵. ر.ک: تفسیر نمونه، ج ۶، ص ۲۳۳ و ۲۳۴.
منبع: نرم افزار پاسخ ۲ مرکز مطالعات حوزه
