مجتبی نوروزی
مقدمه
قرآن کريم آخرين کتاب آسماني است که بر آخرين پيامبر الهي حضرت محمد مصطفي(ص) فرود آمد و جهان و جهانيان را به نور کمال و هدايت مزين کرد. اين کتاب گرانسنگ علاوه بر اينکه معجزه جاويد پيامبر گرامي اسلام(ص) بود، نشان صدق و راستي نبوت آن حضرت نيز محسوب مي شد. از اينرو اعجاز قرآن، از همان اوايل ظهور اسلام مورد توجه و اهتمام مسلمانان قرار گرفت و علما و دانشمندان در طول تاريخ براي دفاع از ساحت قرآن کريم و اثبات اعجاز آن، کتاب ها و مقالات زيادي نوشتند که مراجعه به آنها اين مدعا را اثبات مي کند. اين بزرگان نظري همه جانبه به اعجاز قرآن داشتند و وجوه مختلفي را براي آن بيان کرده اند. نيز گفتهاند که کلام الهي علاوه بر فصاحت و بلاغت (اعجاز بياني) از جنبه هايي از اعجاز برخوردار است که در هيچ کتاب ديگري نظير ندارد؛ مانند آموزه ها و معارف عالي (اعجاز معاني)، هماهنگي و عدم وجود اختلاف، اخبار غيبي، طرح مسائل دقيق علمي (اعجاز علمي)، آفرينش هاي هنري و... .
گفتني است هيچکس نمي تواند مدعي بررسي همهجانبه ابعاد اعجاز قرآن باشد؛ زيرا بسياري از رمزها و شگفتي هاي قرآن، هنوز بر ما پوشيده مانده است و اين مجال براي تمامي محققان و پژوهشگران فراهم است تا با تدبّر و تعمّق بيشتر در قرآن کريم پرده از اين رمزها بردارند.
يکي از جنبه هاي نوظهور اعجاز قرآن که در قرن اخير مورد توجه قرآنپژوهان قرار گرفته و کتاب هاي زيادي در رد و اثبات آن نوشته شده است، اعجاز عددي و نظم رياضي قرآن کريم است. نويسندگان زيادي در پي اثبات نظم اعجازگونه عددي و رياضي اين کتاب الهي هستند. در اين نوشتار قصد داريم تا پژوهشي درباره اين جنبه اعجاز قرآن داشته باشيم و ضمن بيان بعضي موارد آن، ديدگاه موافقان و مخالفان را يادآوري کرده و در نهايت نظر نهايي را درباره اعجاز عددي قرآن، بيان کنيم.
طليعه نظريه اعجاز عددي و رياضي قرآن
اين نظريه که بيانگر نظم اعجازگونه عددي و رياضي قرآن کريم است، نخستين بار از سوي دکتر رشاد خليفه مطرح و باعث حيرت و شگفتي مردم شد. دکتر رشاد خليفه در خانواده اي از صوفيان مصر، در شهر «طنطه» متولد شد. وي تحصيلات جديد خود را تا مقطع کارشناسي در دانشکده کشاورزي «عين الشمس» قاهره گذراند، آنگاه در دانشگاه آريزوناي آمريکا در سال هاي ۱۹۵۹ تا ۱۹۶۱ ميلادي، مقطع کارشناسي ارشد را پشت سر گذاشت، و سپس دکتراي خود را در رشته بيوشيمي گياهي در سال ۱۹۶۴ ميلادي از دانشگاه کاليفرنيا دريافت کرد.[۱]
او سه سال مداوم درباره قرآن با استفاده از رايانه، تحقيق کرد و نتايج تحقيقات خود را در سال ۱۳۵۱ شمسي (۱۹۷۲م) به رسانه هاي گروهي و روزنامه ها داد.[۲] کتاب وي نيز با عنوان معجزه القرآن الکريم در سال ۱۹۸۳ در بيروت[۳] و به زبان انگليسي در آمريکا چاپ شد.[۴]
رشاد خليفه در سال ۱۳۵۷شمسي (۱۹۷۸م) موسسه تبليغي «روح حق» را با کمک جمعي از مسلمانان، در شهر توسان بنيان گذاشت و همراه با سخنراني در اين محل و ساير اماکن و مجالس، سعي در تبليغ دين مبين اسلام داشت و محور کار خود را قرآن مجيد قرار داده بود.
وي همچنين صاحب ترجمه قرآن به زبان انگليسي در دوازده جلد، به نام ترجمه استاندارد انگليسي از قرآن کريم است که ده سال براي به دست آوردن يک متن انگليسي بهتر و نزديکتر به اصل قرآن، تلاش کرد. او انگيزه خود را از اين ترجمه، وجود نارساييها و غلط هاي فاحشي مي داند که در ترجمه هاي موجود به زبان انگليسي وجود دارد که گاه اين تحريفات عمدي است.[۵]
اما آنچه باعث شهرت دکتر رشاد خليفه در جهان است، نظريه اعجاز عددي قرآن و موضوع عدد ۱۹ و مفتاح حروف مقطعه در قرآن است که وي در کتاب خود معجزه القرآن الکريم به طرح آن پرداخت. وي معتقد بود کليد رمز اعجاز قرآن، عدد ۱۹ است که برابر با تعداد حروف «بسم الله الرحمن الرحيم» است و اين آيه را کليد معجزه جاويد قرآن مي دانست که بر سينه پاک پيامبر گرامي اسلام(ص) توسط فرشته وحي نازل شده است؛ بنابراين به دنبال مصاديق عدد ۱۹ يا مضربي از اين عدد در قرآن بود و نمونه هاي قرآني بسياري بيان کرد. وي همچنين در پي اثبات اعجاز قرآن، سراغ حروف مقطعه قرآن رفت و براي کشف معاني و اسرار حروف مقطعه، از رايانه کمک گرفت و به نتايجي در اين زمينه رسيد که به برخي از آنها اشاره مي کنيم:
نسبت حرف «ق» در سوره «ق» از تمام سوره هاي قرآن بدون استثنا، بيشتر است.
مقدار تکرار حرف «ص» در سوره «ص» به تناسب مجموع حروف سوره، از هر سوره ديگر بيشتر است. نيز حرف «ن» در سوره «قلم» بيشترين تکرار را در ۱۱۴ سوره قرآن دارد و مواردي از اين دست.[۶]
اين کار رشاد خليفه، مورد اقبال و ادبار قرآنپژوهان قرار گرفت؛ به گونهاي که همواره بحث هايي در تأييد يا رد نظريه اعجاز عددي وي وجود داشته و دارد و امروز کتابهايي بسياري در اين زمينه به رشته تحرير درآمده است.
يکي از کساني که راه رشاد خليفه را ادامه داد، قرآنپژوه معاصر مصري، عبدالرزاق نوفل است که در کتاب خود الإعجاز العددي في القرآن الکريم و معجزة الأرقام والترقيم به طرح، بسط و توسعه نظريه اعجاز عددي قرآن پرداخت و با بيان پاره اي از کلمات کليدي قرآن و تکرار آنها در قرآن، نکات جالبي را در اينباره استخراج کرد که باعث حيرت و تعجب همگان شد. اکنون به برخي از اين موارد اشاره مي شود:
کلمات «دنيا» و «آخرت» به صورت مفرد در آيات قرآني به طور مساوي، هر کدام ۱۱۵ مرتبه به کار رفته است.
دو کلمه «شيطان» و «ملائکه»، در قرآن ۶۸ مرتبه به صورت جداگانه به کار رفته است.
لفظ «حيات» و مشتقات آن به اندازه لفظ «موت» و مشتقات آن، ۱۴۵ مرتبه در قرآن به کار رفته است... .[۷]
همچنين ابوزهراء النجدي، قرآنپژوه شيعي در ادامه پژوهش نوفل، به مواردي ديگر از اعجاز عددي قرآن دست يافت که در کتاب خود به نام مِن الإعجاز البلاغي والعددي للقرآن الکريم مطرح کرد که به نمونه اي از آنها اشاره مي شود:
کلمه «ساعة» ۲۴ مرتبه و به تعداد ساعتهاي شبانه روز در قرآن به کار رفته است. همچنين«سماوات السبع» ۷ مرتبه، «سجده» و مشتقات آن ۳۴ مرتبه و به تعداد سجده هاي نمازهاي شبانهروز، لفظ «شيعه» و مشتقات آن ۱۲ مرتبه و مشتقات «فرقه» ۷۲ بار مطابق با حديث نبوي(ص) [۸] در قرآن کريم به کار رفته است.[۹]
افراد ديگري نيز در اين زمينه کتاب نوشته اند و هر كدام به بيان جنبهاي از اعجاز قرآن پرداختهاند.[۱۰]
نکته اي که صاحبان اين کتابها به آن اشاره کرده اند، اين است که اعجاز عددي و نظم رياضي قرآن چيزي نيست که به طور تصادفي و قهري پديد آمده باشد، بلکه ارتباط موضوعي کلمات و تناسب در تکرار الفاظ قرآن و همچنين اعجاز عدد ۱۹ و رموز حروف مقطعه، از روي حکمت و هدف بوده است که امروز با تدبر و تفکر در آيات قرآني و همچنين استفاده از رايانه به دست آمده است و همه اين موارد دلالت بر اعجاز قرآن دارد. البته اينها در حد وسع و توان کم و محدود، صورت گرفته است و چه بسا با تأمل و دقت بيشتر رمزهاي بيشتري از قرآن کشف شود، چنانکه اين اتفاق افتاده است. حال با وجود چنين اعجازي در قرآن که از توان همه انسانها خارج است، چگونه ممکن است اين آيات، از فرد امي و درسنخوانده اي مانند پيامبر گرامي اسلام(ص)صادر شده باشد؟! بنابراين قرآن کتابي الهي و آسماني و معجزه جاويد آخرين پيامبر اسلام است که براي همه جهانيان نازل شده است.
نکته ديگر اينکه فهم و درك اعجاز عددي و رياضي قرآن، نيازي به دانستن علوم و فنون مشکل و پيچيده قرآني و آشنايي عميق با زبان عربي ندارد. همه انسانها مي توانند به اين شمارش اقدام نمايند و حقايق نهفته در آن را تجربه کنند. از سوي ديگر چون اين مباحث با زبان اعداد و رياضي بيان شده است، ديگر جايي براي اختلافنظر در مورد اعداد وجود نخواهد داشت. مباحث اعجاز عددي، مستند هستند و هر کسي آن را تصديق مي کند.
كتابشناسي اعجاز عددي و رياضي قرآن
تعداد کتابها و مقالاتي که درباره اعجاز عددي و رياضي قرآن نوشته شده است، بسيار زياد است؛ بهگونهاي که شمارش و بيان همه اين موارد، کاري بس مشکل است. در اين نوشتار سعي شده كتابها، مقالات و پژوهشهايي كه تا به حال در اين زمينه صورت گرفته است، معرفي شود. براي اين منظور، با مراجعه به مهمترين كتابخانههاي كشور در قم، تهران و مشهد و جستجو و تتبع فراوان در اينترنت، به تأليفات ذيل دست يافتيم كه براي اين حقير نيز مايه شگفتي بود!
براي سهولت دسترسي به اين تأليفات، آنها را در سه بخش كلي تقسيم بندي کردهايم:
بخش اول: كتابها
بخش دوم: مقالات
بخش سوم: سايتها
گفتني است کتابها و مقالاتي كه امكان دسترسي به كتاب و محتواي آنها وجود داشت، به صورت تفصيلي معرفي شدهاند و در مورد بقيه کتابها به مشخصات اجمالي کتابها، بسنده شده است.
بخش اول: كتابها
الف)كتابهاي تفصيلي
۱. آيت كبري، معجزه جاويد قرآن كريم؛ سيدمحمد فاطمي، چ ۱، تهران: مؤلف.
نويسنده در اين كتاب با توجه به عدد ۱۹ و نوزده حرفي بودن «بسم الله الرحمن الرحيم»، به صورت گسترده و مستدل به بيان اعجاز عددي قرآن پرداخته است. نويسنده در اينباره مي نويسد:
«اساس اين معجزه مسلم جاوداني بر يك نظام عجيب رياضي مبتني است كه شمار حروف مقطعه سرآغاز سورهها در هر كدام از آنها به تنهايي يا به صورت گسترده در بين سور، مضرب صحيحي از تعداد حروف نوزدهگانه « بسم الله الرحمن الرحيم »، اولين آيه قرآن كريم ميباشد. بررسي اين حجت قاطع با توجه به حالات و شرايط زماني و مكاني نزول وحي نشان ميدهد كه طرح و ابداع يك چنين شبكه پيچيده و رابطه خارقالعاده حروف و كلمات كه نظير آن در سرتاسر تمدن بشري، در هيچ كتاب ديگري ديده نشده است، خارج از قدرت و فكر و هوش انسان است و احتمال وقوع آن نيز بر حسب تصادف، غيرممكن و كاملاً مردود است».
اين كتاب در شانزده بخش و ۱۵۲ صفحه سامان يافته و بدون حروفچيني و به صورت دستنوشت اصلي به چاپ رسيده است.
۲. اعجاز قرآن، تحليل آماري حروف مقطعه؛ رشاد خليفه؛ ترجمه سيدمحمدتقي آيتاللهي؛ شيراز: دانشگاه شيراز.
اين کتاب از نسخه اصلي انگليسي کتاب رشاد خليفه به وسيله سيدمحمدتقي آيتاللهي ترجمه و در هفت فصل تنظيم شده است. مترجم مطالبي را نيز به صورت ضميمه در اين کتاب آورده است. كتاب در سال ۱۳۶۵ شمسي از سوي انتشارات دانشگاه شيراز چاپ شده است.
۳.الاعجاز العددي للقرآن الكريم؛ عبدالرزاق نوفل؛ ۳ ج، قاهره: دارالشعب.
پس از دکتر رشاد خليفه، نظريه اعجاز عددي قرآن بهوسيله عبدالرزاق نوفل، قرآنپژوه معاصر مصري بسط و گسترش پيدا کرد. وي در اين کتاب که در سه بخش تنظيم شده است، به بيان پارهاي از کلمات کليدي قرآن پرداخته که با هم ارتباط و تناسب دارند. او در مقدمه کتاب خود بيان ميکند که اينجانب، در سال ۱۹۵۹ ميلادي در خلال تأليف کتاب الاسلام دين و دنيا متوجه شدم تعداد لفظ «دنيا» در قرآن مساوي با لفظ «آخرت» است. همچنين در سال ۱۹۶۸ ميلادي، هنگام تأليف کتاب عالم جن و ملائکه دريافتم که کلمه «شيطان» به اندازه کلمه «ملائکه» در قرآن به کار رفته است و اين مسئله باعث تعجب من شد.
نوفل پس از پژوهش در قرآن، مواردي ديگر از اعجاز قرآن را در سه بخش زير سامان داد:
۱. موضوعاتي که مثل و مانند يکديگرند؛
۲. موضوعاتي که در تقابل و تضاد با يکديگرند؛
۳. موضوعاتي که با يکديگر مرتبط هستند.
وي در پايان كتاب چنين نتيجه ميگيرد:
۱. قرآن معجزه است و امکان ندارد که نظم رياضي قرآن تصادفي و اتفاقي باشد؛
۲. مواردي که گفته شد، تنها گوشهاي از اين اعجاز است و اگر در قرآن تدبر و تأمل شود، موارد بيشتري از اين نوع اعجاز کشف خواهد شد؛
۳. اعجاز عددي قرآن، اعجازي حقيقي و ملموس است نه اعجاز ادعايي و اين نوع اعجاز قابل مناقشه نيست؛ زيرا زبان اعداد و رياضي براي همه پذيرفتني است.
گفتني است که اين کتاب دو بار به فارسي ترجمه شده است:
۱. ترجمه به وسيله مصطفي حسيني طباطبايي به نام اعجاز عددي در قرآن کريم در سال ۱۳۶۲؛
۲. ترجمه از سوي سعيد همايون به نام معجزه اعداد در قرآن کريم سال ۱۳۸۳.
۴.اعجازات حديثة، علمية و رقمية في القرآن؛ رفيق ابوالسعود؛ الطبعة الخامسة، دمشق: دارالمعرفه، ۲۰۰۱ م.
ايشان در کتاب خود مطالبي شبيه مطالب عبدالرزاق نوفل دارد و به بيان پارهاي از موضوعات مرتبط با هم، و ارقام مربوط به آنها مي پردازد و از اين طريق اعجاز قرآن را ثابت ميکند؛ مانند:
الرحمن۵۷ مرتبه الرحيم ۱۱۴ مرتبه
الجزاء ۱۱۷ مرتبه المغفره ۲۳۴ مرتبه
العسر ۱۲مرتبه اليسر ۳۶ مرتبه
الفجار ۳ مرتبه الابرار ۶مرتبه
لازم به ذکر است که اين کتاب مورد استقبال مسلمانان قرار گرفت و چندين بار چاپ شد. کتاب حاضر بار اول در سال ۱۹۹۱ ميلادي در دمشق چاپ شد و چاپ پنجم آن نيز در سال ۱۴۱۸ ق وارد بازار شد.
۵.اسرع الحاسبين، ملامح جديده للاعجاز العددي في القرآن الکريم؛ عاطف علي صليبي؛ الطبعة الاولي، دمشق: دارالشجره، ۲۰۰۱م.
نويسنده در اين کتاب که داراي هجده مبحث است، به صورت بسيار دقيق و پيچيده، حروف مقطعه را بررسي کرده و آنها را که داراي حروف مشترک هستند، در يک گروه دسته بندي و ارتباط آنها با آيه بسمله و ترتيب نزول قرآن را، با استفاده از اعداد و ارقام بيان کرده است. در انتهاي کتاب نيز حروف سورههاي قرآن کريم را در يک جدول به تفکيک سوره آورده است. اين کتاب ۳۲۹ صفحه دارد و چاپ اول آن در تاريخ ۲۰۰۱ ميلادي است.
۶.اعجاز العددي في سورة الفاتحة؛ طلحة جوهر؛ الطبعة الاولي، دمشق: الحکمة، ۱۴۱۸ ق.
ايشان محور بحث در کتاب خود را عدد ۱۹ قرار داده است و به بحث درباره ارتباط ميان آيه بسمله، سوره فاتحه و عدد ۱۹ پرداخته است. همچنين به اعجاز در کلمات فرد و زوج سوره فاتحه پرداخته است و در نهايت از تمام اين موارد، اعجاز عددي و نظم رياضي قرآن را نتيجه گرفته است.
۷.الله يتجلى في آياته؛ عبد الدائم الكحيل، حلب: دار الرضوان، ۲۰۰۵م، ۱۱۲ص.
اين کتاب داراي سه قسمت و يک خاتمه است:
در قسمت اول تحت عنوان «آيات الله في آفاق الارقام»، به نظام دقيق لفظ جلاله «الله» در قرآن ميپردازد و مواردي از ارتباط آن با عدد ۷ را بيان ميکند.
در قسم دوم به مصاديق «الله» در قرآن و ارتباط آن با عدد ۷ در آيات مختلف ميپردازد.
قسم سوم را نيز به «اسماء الله الحسني» اختصاص داده و مواردي از اعجاز عدد ۱۱ در وحدانيت خداوند را بيان کرده است.
در خاتمه نيز به تکرار لفظ جلاله «الله» و ارتباط با عدد ۱۱، و ارتباط عدد ۹۹ با «اسماء الله الحسني» اشاره کرده و بيان ميکند که ارقام، شهادت به وحدانيت خدا مي دهد.
در انتهاي بحث نيز نتايج زير را ميگيرد:
۱. حقايق عددي قرآن که قابل خدشه نيست، در قرآن ثابت شده است؛
۲. اعجاز قرآن از طريق اين اعداد و ارقام ثابت شده است؛
۳. براي عدد ۷ دلالتهاي زيادي در قرآن ميتوان يافت.
۴. اگر تمام دنيا با همه امکاناتشان بسيج شوند، نميتوانند کتابي مانند قرآن به صورت نظام رقمي دقيق به وجود آورند.
۸.اسرار إعجاز القرآن؛ عبدالدائم الكحيل؛ حلب: دار الرضوان، ۲۰۰۴ م، ۱۶۰ ص.
اين کتاب در شش بخش نوشته شده است که مباحث آن درباره اثبات اعجاز عدد ۷ در قرآن است. بخشهاي کتاب عبارتند از:
بخش اول: مقدمهاي در وجود نظام تکرار اعداد و ارقام در قرآن که اين زبان اعداد، مشترک بين تمامي مردم با عقايد و زبانهاي مختلف است و همين مسئله دليلي بر علميبودن قرآن است؛
بخش دوم: حقايق علمي با نظام استوار و محکم در قرآن تکرار شده است؛
بخش سوم: پيرامون اعجاز رقمي لغوي؛
بخش چهارم: درباره لفظ جلاله «الله» و ارتباط آن با عدد ۷؛
بخش پنجم: درباره موضوع بهشت و جهنم و ارتباط آن با عدد ۷؛
بخش ششم: درباره موضوع دنيا و آخرت و ارتباط آن با عدد ۷؛
۹.اسرار الحروف و الاعداد؛ علي بوصخر؛ قم: ۲۰۰۳ م.
موضوع اين كتاب بحث و بررسي درباره اسرار حروف و اعداد در قرآن است. نويسنده معتقد است هر كدام از اسماء الهي، خواص معين و مشخصي دارد كه او در اين كتاب به بعضي از آنها اشاره كرده است.
۱۰. الاعجاز العددي و الرقمي في القرآن الكريم؛ حسين سليمان؛ دار النهج.
اين کتاب پژوهشي درباره اعجاز عددي و رقمي قرآن كريم است و در هفت فصل تنظيم شده است. مباحثي درباره نزول قرآن و كتابت آن، نخستين فصل كتاب را تشكيل داده است. نويسنده در اين اثر به بررسي عجايب برخي از اعداد قرآن از جمله عدد ۱۹ و ۳۸ پرداخته است. اعجاز عددي سور حواميم و اسرار فواتح سور از ديگر مباحث كتاب حاضر مي باشد. فصل پاياني كتاب به اعجاز رقمي اختصاص دارد و مؤلف، ضمن بيان مراد خود از اعجاز رقمي، به نمونه هاي آن در قرآن كريم اشاره كرده است.
۱۱. اشارات قرآنية للعلوم الرياضية والإعجاز الحسابي؛ عبدالباسط محمود تجيت؛ الهيئة المصرية العامّه للكتاب.
اين کتاب، پژوهشي است در حوزه اعجاز علمي و عددي قرآن كريم در عالم هستي. نويسنده در اين كتاب تلاش دارد با ارائه تصويري از نظم شگفتانگيز موجود در عالم، اعجاز رياضي قرآن را كه اشاره هاي متعددي به اين امور دارد، بيان نمايد. وي به اشارات و دلايل قرآني درباره علوم رياضي پرداخته و ضمن بررسي اعداد در قرآن كريم و مسئله اندازه گيري، به برخي از قوانين عالم هستي از قبيل پديده جاذبه زمين، حركت سيارات بر مدارهاي خاص خود و فشار جو و قوانين رياضي حاكم بر آنها اشاره کرده و معتقد است اين مسائل علمي و دقيق در قرآن آمده و از اين جهت قرآن معجزه است.
۱۲. أسرار القرآن الرّقمية فى آيات العترة النّبوية؛ محمّد محمّد هويدى؛ الطبعة الاولي،دار المحجة البيضاء،۱۴۲۷ق، ۲۳۶ ص.
تحليلى در مورد اعداد و حروف قرآن و ارتباط آن با برخى از آيات در مورد اهل بيت پيامبر(ص) است. نويسنده، آيات مشهور قرآنى درباره اهل بيت و ولايت را بيان كرده و اسرارى درباره اعداد و حروف خاص مربوط به اين آيات را بيان مىكند. بررسى اسرار عددى در آيات تطهير، تبليغ، مباهله، اولىالامر، كونوا مع الصادقين، آيه مودّت، آيه ولايت، آيه اهلالذكر و آيات مربوط به حضرت مهدى و ساير امامان از مهمترين مندرجات اين كتاب محسوب مىشود و ارتباط برخى از اعداد با اين آيات و تحليل علمىِ آنها نيز در پايان كتاب مىآيد. بررسى ارتباط برخى از اعداد موجود در قرآن درباره عيد غدير خم، اصحاب كساء، افراد مباهله، آيه ولايت، ائمه اثنى عشر،آيه تطهير، حضرت فاطمه و بسمله، از ديگر مندرجات اين كتاب است.
۱۳. آفاق الاعجاز الرقمي في القرآن الكريم؛ عبدالدائم الكحيل، الطبعة الاولي، دمشق: دار وحي القلم، ۲۰۰۶ م، ۱۸۹ ص.
در اين كتاب درباره اعجاز قرآن از ديدگاه نظم عددي و رياضي بحث و بررسي شده است. نويسنده به نقش و نظم عدد ۷ در قرآن و نسبت بين اعداد و حروف و كلمات قرآن كريم اشاره کرده و ضمن بيان اسرار حروف مقطعه و حروف بسمله، قائل به اعجاز قرآن كريم از نظر نظم عددي و قواعد رياضي، شده است.
۱۴. اعجاز القرآن العلمي و البلاغي و الحسابي؛ محمدحسن قنديل؛ الطبعة الاولي، مصر: دار ابنخلدون للتراث، ۲۰۰۶ م، ۳۰۲ ص.
اين کتاب شامل بررسي ابعاد مختلف اعجاز قرآن كريم به همراه بيان نمونه هاي آن مي باشد.
همچنين در اين كتاب به بحث درباره اعجاز بلاغي، علمي و عددي قرآن پرداخته شده و بعد اخلاقي اعجاز قرآن نيز بررسي شده است. از نظر نگارنده، معاني قرآن براي همه مخاطبان و در همه زمان ها است و اين خود نوعي اعجاز است. وي در ادامه به بيان نمونه هايي از بلاغت فوق العاده و حقايق علمي و همچنين حساب هاي پيچيده رياضي قرآن پرداخته است.
۱۵. الاعجاز العددي في القرآن الكريم؛ سعيد صلاح الفيومي؛ الطبعة الاولي، قاهرة: مكتبة القدس، ۲۰۰۶م، ۹۶ ص.
در اين كتاب به بررسي مفهوم و عجايب برخي از اعداد در قرآن پرداخته شده است. مبناي اعداد در قرآن، روش علمي بحث درباره اعداد قرآن و عجايبي از عددهاي ۷، ۱۰، ۱۱، ۴۰ و ۷۰ در قرآن، از مباحث مهم اين كتاب است. عدد ۷ در عالم هستي، ارتباط برخي از اعداد با كلمات و جملات قرآني، شگفتي هاي سوره اخلاص، عجايبي از عدد ۷ و ۱۰ در قرآن و سنت، حضرت عيسي؟ع؟ و برخي از اعداد مربوط به ايشان، اعجاز عدد ۴۰ و اعجاز عددي در علم شيمي و اسرار ترتيب آيات و سور قرآني، از ديگر مندرجات كتاب حاضر است.
۱۶. أسرار ترتيب القرآن قراءة معاصرة؛ عبدالله ابراهيم جلغوم؛ دار الفكر، ۱۹۹۴م، ۱۶۷ ص.
بررسي ترتيب سوره هاي قرآن با استفاده از نظم عددي و هماهنگي دقيق رياضي در قرآن، موضوع اين كتاب است. نويسنده در پي اثبات توفيقيبودن ترتيب سوره هاي قرآن به موارد زيادي از جمله نظم موجود ميان سوره هاي قرآن و روابط دقيق رياضي ميان آنها اشاره مي كند.
۱۷. انظمة رياضية في برمجة حروف القرآن الكريم؛ احمد محمد اسماعيل، بغداد: دارالشئون الثقافية، ۱۹۹۳ م.
اين كتاب درباره نظم رياضي موجود در حروف قرآن كريم است. نويسنده پس از بيان موارد بسياري از اين نظم شگفت انگيز و رياضي در قرآن، به نكته ها و حقايقي در رابطه با حروف قرآن كريم و ارتباط آنها با اعداد و ارقام موجود در قرآن پرداخته است.
۱۸. اثقل آية في القرآن الكريم، اطياف محسن ماضي؛ بغداد: ۲۰۰۱م.
موضوع اين كتاب، بررسي موارد اعجاز عظيم ترين و مهمترين آيه قرآن، يعني «بسم الله الرحمن الرحيم» است. مؤلف در اين كتاب موارد زيادي از عجايبِ اين آيه را در رابطه با تكرار بعضي حروف آن، بيان کرده است.
۱۹. الإعجاز العلمي في القرآن والسنه؛ نايف منير فارس؛ مكتبة ابن كثير، دار ابن حزم.
کتاب حاضر پژوهشي درباره مباحث علمي قرآن كريم در زمينه هاي مختلف و بررسي اعجاز علمي قرآن كريم است. در اين نوشتار از جنبه هاي مختلف، به مباحث علمي مندرج در آيات قرآني پرداخته شده و سعي شده، تا اعجاز علمي قرآن از جنبههاي مختلف علمي به تصوير كشيده شود. نويسنده به قوانين مختلف علمي از قبيل علم ستاره شناسي و افلاك، علم زمين شناسي، علم طب، علم فيزيك و علوم عددي و رياضي پرداخته و با استفاده از ديدگاههاي مهم كارشناسان اين علوم، آيات قرآن كريم را كه حاكي از قوانين مربوط به اين علوم است را تجزيه و تحليل علمي کرده است و اين قبيل آيات قرآني كه حاكي از علوم بشري و علوم طبيعي است را تفسير مي نمايد و بر اعجاز علمي قرآن كريم تأكيد مي كند.
۲۰. اعجاز ها و شگفتي هاي قرآن؛ محمدعلي رضايي اصفهاني و محسن ملاكاظمي؛ چ ۱، قم: پژوهش هاي تفسير و علوم قرآن، ۱۳۸۶.
پژوهش حاضر درباره اعجاز عملي قرآن است.اين كتاب در پنج بخش تدوين يافته است. مؤلّف در بخش اوّل، مباحث مختلفي درباره تفسير علمي و انطباق قرآن با علوم تجربي مطرح ميکند و در بخش دوّم با اشاره به نظريه «انفجار بزرگ» به آغاز پيدايش آسمان و زمين مي پردازد. همچنين به اعجاز عددي قرآن، چگونگي پيدايش حيات و مسئله تكامل انواع اشاره مي كند و در بخش پاياني به مسئله بهداشت و فلسفه برخي از محرّمات و واجبات مي پردازد و نتيجه مي گيرد كه از جمله ابعاد اعجاز قرآن، اعجاز علمي آن است.
۲۱. اعجاز قرآن؛ سيدرضا مؤدّب؛ قم: مركز جهاني علوم اسلامي، ۱۳۸۶، ۲۴۸ص.
اين كتاب درباره بررسي ديدگاه هاي معصومين، علماي شيعه و اهل سنّت و مستشرقين درباره اعجاز قرآن است. كتاب حاضر نخست به ضرورت اعجاز قرآن و پيشينه تاريخي آن پرداخته و سپس شرايط اعجاز و سير تحدّي آن را بيان كرده است. در ادامه ديدگاه معصومين و علماي شيعه و سنّي همچون شيخ مفيد، علاّمه طباطبايي، امام خميني(ره)، فخر رازي و سيوطي مطرح شده و از وجوه گوناگون اعجاز قرآن مانند اعجاز بياني، عددي، بلاغي و علمي سخن به ميان آمده است. در پايان ديدگاه برخي از مستشرقين و معارضين اعجاز قرآن، بيان شده است.
۲۲. أضواءٌ قرآنية علي ظواهر كونية في الآفاق والأنفس؛ محمد سعيد مولاي؛ الشركة الجزائريه اللّبنانية، دار ابنحزم.
اين کتاب پژوهشي قرآني در مورد شگفتيهاي علمي جهان طبيعت و قوانين حاكم بر آن و بررسي حقايق انفسي در قرآن است. در اين كتاب نخست برخي از جنبه هاي طبيعي گفته شده در قرآن و قوانين عالم طبيعت بررسي شده و ديدگاه قرآن و همچنين برخي ازدانشمندان در اينباره به وسيله شده است، سپس برخي از امور عرفاني گفتهشده در قرآن كريم؛ مانند اسرار معراج پيامبر اكرم(ص) و ديدن ملكوت آسمانها بهوسيله حضرت ابراهيم؟ع؟ بررسي شده است.
نگارنده با توجه به علم اعداد و رياضيات به نظم شگفتانگيز حاكم بر عالم خلقت پرداخته و پرداختن قرآن به اين امور را از دلايل اعجاز قرآن شمرده است. از ديگر مباحث اين كتاب، بحث درباره سنت هاي الهي در زمين و قوانين حاكم بر طبيعت، مفاهيم ثابت و قوانين حركت و رياضيات و مطنق در جهان است.
۲۳. اعجاز الرقم ۱۹ في القرآن الکريم؛ بسام نهاد جرار؛ الطبعة الثانية، بيروت: دارالنفائس، ۱۴۱۴ ق،۱۷۵ص.
نويسنده پس از بيان توضيحاتي درباره تحقيقات دکتر رشاد خليفه در مورد اعجاز عدد ۱۹، مواردي از اشتباهات وي را يادآوري ميکند و در ادامه در طي چهار فصل و يک خاتمه، به اثبات اعجاز عددي قرآن بهويژه عدد ۱۹ ميپردازد. وي در فصل اول کتاب (ص ۱۴۱- ۱۲۸) به موارد زيادي از اعجاز عدد ۱۹ در حروف مقطعه ميپردازد که مرتبط با عدد ۱۹ يا مضربهاي اين عدد ميباشند. در فصل دوم نيز به مواردي از اعجاز عدد ۱۹ پيرامون ماه و خورشيد و روابط بين آنها و بعضي اصطلاحات بشري ميپردازد. ايشان در مباحث مقدماتي کتاب خود در پاسخ به کساني که بهدليل قداست عدد ۱۹ در بعضي فرقههاي ضاله، به مخالفت با اين اعجاز برخاستهاند، مينويسد:
«درست است که طائفه منحرفه بهائيت، عدد ۱۹ را مقدس ميشمارند و سال و ماه خود را تقسيم بر ۱۹ مي کنند؛ اما اين مسئله مانع از تحقيق و بررسي در رابطه با عدد ۱۹ نمي باشد؛ چراکه بداستفادهکردن از چيزي منافات با استفاده صحيح ديگران ندارد.... چرا که ما ميدانيم، قبل از اسلام و در دوران جاهليت، اعراب در مراسم حج شرکت نموده و آن را همراه با انواع انحرافات و بدعتها به جا ميآوردند؛ در حالي که اسلام به خاطر اعمال خرافي عرب جاهليت، هيچگاه حج را ملغي نکرد، بلکه به مخالفت با انحرافات در حج پرداخت و حج ابراهيمي را تأييد فرمود.
بنابراين تقدس اعداد در اسلام هيچ جايي ندارد و موضع مسلمانان نيز کاملاً روشن و واضح است. آنان هيچ عددي را مقدس نمي شمارند، در حالي که ميدانند خداي واحد يکي است و خداوند هفت آسمان را خلق کرد و مسلمانان هفتباره دور کعبه طواف ميکنند و ميدانند که هفته، هفت روز است و مسلمانان در سجده بر هفت عضو از اعضاي بدن تکيه مي کنند و... . آيا اين مسئله باعث ميشود که مسلمانان عدد يک يا هفت را مقدس بشمارند؟! آيا اعجاز عدد ۱۹ مبتني بر قداست اين عدد است؟! کدام حکم نقلي و منطق عقلي آن را تأييد مي کند؟»
اين کتاب ۱۷۵ صفحه دارد.
۲۴. ارهاضات الاعجاز العددي في القرآن الکريم؛ بسام نهاد جرار؛ نون للدراسات القرآنية، ۱۹۹۱م.
اين کتاب داراي مقدمه، شش فصل و يک خاتمه است. نويسنده در فصل اول به مدخل بحث اعجاز عددي قرآن در سوره مدثر ميپردازد، و بحث عدد ۱۹ را مطرح ميکند. در فصل دوم به اعجاز قرآن در ترتيب سور ميپردازد و در آخر نتيجه ميگيرد که ترتيب آيات و سوره هاي قرآن توفيقي است. در فصل سوم بحث اعجاز عدد ۱۹ در حروف مقطعه را مطرح ميکنند. فصل چهارم را به بحث حروف ابجد و اعجاز عددي در رابطه با آنها اختصاص ميدهد. در فصل چهارم اعجاز رياضي در عالم ستارگان و فلک را مطرح ميکند. و در فصل پنجم نيز به اعجاز عدد ۲۸۵ در سوره جن و ارتباط آن با عدد ۱۹ ميپردازد و در خاتمه اعجاز قرآن را از اين طريق اثبات ميکند.
گفتني است اين نويسنده کتابها و مقالات زيادي دربارهدر مورد اعجاز عددي قرآن دارد.[۱۱]
۲۵. تسعة عشر ملكاً، بيان ان فرية الاعجاز العددي للقرآن خدعة بهائية؛ حسين ناجي محمد محي الدين؛ قاهره: الزهراء للاعلام العربي، ۱۴۰۵ق.
همانطور كه از نام كتاب پيداست، نويسنده بهشدت به كساني كه عدد ۱۹ را يكي از اسرار قرآن مي دانند، حمله مي كند و آن را نقشه و نيرنگ بهائيت ميداند. وي يادآور مي شود كه عدد ۱۹ از شعارهاي بهائيان است كه در نظر مسلمانان، اين فرقه مرتد و كافر هستند و شواهدي ميآورد كه سال در نظر آنان ۱۹ ماه است، هر ماه، ۱۹ روز است، كتاب البيان آنان ۱۹ قسمت است و هر قسم آن ۱۹ باب است و نمازهاي و يوميه آنها نيز ۱۹ ركعت است و ... . در بخش ديگر بيان مي كند كه عدد ۱۹ مختص قرآن نيست و جملاتي را نشان ميدهد كه بدون استفاده از رايانه، بر اساس عدد ۱۹ شكل گرفته است؛ در حالي كه مطالب آن باطل است. براي نمونه جمله: «لابعث و لا حساب و لاجهنم، لاصراط و لاجنه و لانعيم و ...»، ۱۹ حرف و ۴ الف دارد.
سپس بيان مي كند كه رابطه اي بين بسم الله الرحمن الرحيم و حروف مقطعه سوره ها و جهنم ـ نوزده ملك جهنم ـ وجود ندارد. در بخش ديگر، خطاهاي عددي قائلين به اعجاز عددي را توضيح مي دهد.
۲۶. تفسير نمونه؛ آيت الله مكارم شيرازي؛ تهران: دار الكتب الاسلاميه، ۱۳۷۳، ج۲، ص۳۰۹-۳۰۳ .
نويسنده اين تفسير ذيل عنوان «تفسير حروف مقطعه با مغزهاي الكترونيكي»، درباره کشفهاي رشاد خليفه، سخن به ميان آورده و پس از آوردن بيوگرافي، خلاصه كار و تحقيقات آقاي خليفه، به نتايج ايشان در رابطه با حروف مقطعه و فراواني هر يك از اين حروف ( ق، ص، ن، المص، المر، كهيعص، الم، و ... ) در اينگونه سورهها اشاره کرده است.
وي در انتها نتيجه ميگيرد، حروف قرآن مجيد كه در ۲۳ سال بر پيامبر اكرم(ص)نازل شده، حساب بسيار دقيق و منظمي دارد و هر يك از حروف الفبا، با مجموع حروف هر سوره داراي نسبت رياضي كاملاً دقيق است كه حفظ و نگهداري چنين نسبتي براي بشر ـ بدون استفاده از مغزهاي الكترونيكي ـ امكانپذير نيست. نويسنده در عين حال اضافه ميكند، شكي نيست كه بررسيهاي دانشمند مزبور در آغاز راه است و خالي از نقص نيست، پس بايد با حوصله تمام، به وسيله او و دانشمندان ديگر تكميل شود.
۲۷. پرتوي از شگفتي هاي عددي قرآن؛ جعفر شاهرودي؛ مشهد: يوسف فاطمه (س)، ۱۳۸۵، ۴۸ص.
پژوهش حاضر درباره خواص و اعجاز عددي قرآن است. انگيزه نويسنده شناساندن قرآن به مردم و تحريك و تشويق آنان به تحقيق درباره قرآن فراگيري آن است. مؤلف با استفاده از علم رياضي، به برخي از شگفتيهاي عددي قرآن و خواص كلمات و آيات ميپردازد.
۲۸. پرتوي از شگفتي هاي عددي قرآن؛ جعفر شاهرودي، محمد تقي واحديان؛ چ ۱، مشهد: يوسف فاطمه(س)، ۱۳۸۸، ۱۴۴ص(پالتويي).
اين کتاب درباره اعجاز رياضي عدد ۱۹است که هر مطلب آن، با استفاده از فرمول ثابت مي کند که سورها و آيات با عدد ۱۹در ارتباط هستند. همچنين اين کتاب بر رد نظريه رشاد خليفه مصري، تأکيد دارد که با عدد ۱۹ تلاش بر اثبات تحريف پذيري قرآن داشت. نويسنده هدف از تأليف اين کتاب را علاوه بر اثبات تحريف ناپذيري قرآن از منظر رياضيات، بيان تحدي و مبارزهطلبي قرآن ميداند و معتقد است که هيچ کتابي توانايي مقابله علمي با قرآن را ندارد.
وي بيان مي كند: کليد اين کشف، خود قرآن است که در سوره المدثر به عدد ۱۹ در آيه سي اشاره کرده است: «که بر جهنم نوزده نگهبان وجود دارد». در اين کتاب مشخص مي شود، تمامي فرمولهاي گفته شده روي جدول، با حروف مقطعه قرآن در ارتباط هستند، مانند اينکه نام الله در قرآن ۱۹ بار تکرار شده است. بسم الله الرحمن الرحيم از ۱۹ حرف تشکيل شده است يا اينکه ارتباط تعداد سوره هاي قرآن با عدد ۱۹که هر کدام به تفضيل بيان شدهاند. در حقيقت رشاد خليفه مصري نيز تلاش کرده است با استفاده از عدد ۱۹ و فرمول هاي ارائه دادهشده، قرآن را تحريفشده قلمداد کند که خواننده مي تواند با استفاده از فرمول ها، به کذببودن اين ادعا پي ببرد. چاپ نخست جلد چهارم پرتوي از شگفتي هاي عددي قرآن در شمارگان پنج هزار نسخه و در ۱۴۴ صفحه پالتويي، با قيمت شانزده هزار ريال چاپ شده است.
۲۹. السبع المثان و القرآن العظيم؛ اطياف محسن ماضي؛ بغداد: ۲۰۰۱م.
موضوع اين كتاب، بررسي رابطه سوره حمد با كل قرآن است. نويسنده ضمن بررسي عددي كلمات و آيات سوره حمد، به نتايج جالبي در رابطه با تكرار حروف اين سوره رسيده است كه نشانگر از نظم رياضي و عددي سوره حمد مي باشد.
۳۰. شبكه رياضي قرآن (كشف سيستم حيرت انگيز رياضي در قرآن)؛ احمد ديدات؛ ترجمه ساسان حبيبوند؛ چ ۱، قزوين: طه، ۱۳۸۱ش.
نويسنده در اين كتاب بر اساس يافتههاي علمي دكتر رشاد خليفه، به بيان شبكه دقيق رياضي قرآن پرداخته و به مباحثي از قبيل دورنمايي از گذشته، اعجاز علمي قرآن، اعتراف بزرگان ادب، اعجاز عدد ۱۹، محاسبه و شانس، غيربشريبودن قرآن، معجزه رياضي و... پرداخته است. ايشان در فصل هشتم كه به معجزه رياضي قرآن اختصاص دارد، به نكته جالبي درمورد حرف «ق» و «ص» اشاره كرده و مينويسد: «تعداد تكرار حرف « ق » در دو سوره ق و شوري (حم عسق) كه داراي حروف مقطعه « ق » است، برابر با ۱۱۴ (۱۹ × ۶ ) ميباشد. از طرفي، خداوند در قرآن به صراحت ۱۲ بار تعبير «قوم لوط» را به كار برده است. البته در اين مورد يك استثنا مشاهده ميشود و آن هم آيه ۱۳ سوره ق است که از تعبير «اخوان لوط» استفاده شده است». نويسنده چنين بيان ميكند كه اگر در اين آيه هم مانند موارد قبلي تعبير به « قوم لوط » ميشد، تعداد حرف ق در اين دو سوره ۱۱۵ مرتبه ميشد كه ديگر اين عدد مضربي از عدد ۱۹ نبود؛ بنابراين به اين صورت با كاربرد تعبير « اخوان لوط » اين مسئله حل شده است. شبيه همين مطلب را در مورد حرف «ص» در «بصطه» درآيه ۲۴۷ بقره بيان کرده است. نويسنده در پايان نتيجه ميگيرد كه آيا امكان دارد اين نظم عددي و رياضي قرآن به صورت تصادفي و بدون هدف باشد؟ اين كتاب در۱۴۳ صفحه به وسيله ساسان حبيبوند به فارسي ترجمه شده است .
۳۱. شگفتي ها و اعجاز قرآن از نظر علمي پيشگويي و عددي؛ محمدعلي پرهيز؛ قم: انتشارات ائمّه، ۱۳۸۵، ۲۸۸ص.
اثر حاضر برخي از شگفتي ها و اعجاز قرآن را از نظر علمي، پيشگويي و عددي بررسي کرده است. مباحثي درباره فصاحت و بلاغت قرآن، مباحث نخستين فصل کتاب است. نويسنده در بخش ديگر ضمن بررسي مفهوم «علم»، کاربرد آن را در قرآن و احاديث و روش تفسير علمي و معيارهاي آن، بحث کرده است. راه هاي رفع تعارض علم و قرآن، قرآن و پزشکي، مراحل رشد طب اسلامي، مطالبي درباره پيدايش جهان و نکات تفسيري و ديدگاه دانشمندان در اينباره و اسرار علمي و نکات تفسيري مربوط به حرکت خورشيد از ديگر مباحث اين کتاب است. موضوعاتي همچون ستون هاي آسماني، بررسي اعداد در قرآن و پيشگويي هاي قرآن، فصلهاي پاياني کتاب بيان شده است.
۳۲. الصدفه المنظمه: الاعجاز العددي في القرآن؛ فريد قبطني؛ ۱۹۸۸م.
اين کتاب به زبان فرانسه[۱۲] است و نويسنده در مقام احتجاج با همه اهل کتاب ـ چه علماي دين و چه علماي رياضي، فيزيک، بيولوژي، مورخان و... ـ است و نويسنده، و دفاع از ساحت قرآن کريم، آن را به رشته تحرير درآورده است تا با توجه به علميبودن اين کتاب، سندي باشد براي حقانيت قرآن کريم.
نويسنده در اين کتاب، با توجه به مسائل علم رياضي ـ که مورد اتفاق همه علماست ـ به مواردي از اعجاز عدد ۱۹ در سورههاي علق، مدثر و ارتباط بين آنها پرداخته است. همچنين در ادامه به مواردي از اعجاز عدد ۱۹ در ترتيب سورههاي قرآن، حروف مقطعه و تناسب و ارتباط آنها با يکديگر اشاره کرده است. در پايان نيز اعجاز عدد ۱۹ در سورههاي زوج مصحف را مطرح کرده است. اين کتاب پس از انتشار در سال ۱۹۹۸ ميلادي مورد استقبال غيرمسلمانان قرار گرفت و در سال بعد نيز چاپ دوم آن وارد بازار شد.
۳۳. طلوع الشمس من مغربها علم للساعه؛ فريد قبطني؛ ترجمه احمد امين حجاج؛ چ ۱، بيروت: دار البراق، ۱۹۹۹م، ۴۱۶ص.
اين کتاب ترجمهاي است عربي، از کتاب الصدفه المنظمه توسط فريد قبطني به زبان فرانسه براي غيرمسلمانان نوشته شده است و آقاي احمد امين پس از اصلاحات، اضافات و تکميل مباحث، آن را به شکل منظم و دقيق به زبان عربي ترجمه كرده است. ايشان دراين کتاب به مباحثي مانند نزول قرآن، قرآن واحد و قرائات متعدده، تحليل لغوي آيه بسمله و ارتباط آن با عدد ۱۹، ترتيب سورههاي مصحف و ارتباط با عدد ۱۹ و نيز بحثي کامل در ارتباط با اعجاز عدد ۱۹ در حروف مقطعه، پرداخته است. اين کتاب دو جزء و ۴۱۶ صفحه دارد.
۳۴. العناصر والحروف والأرقام في القرآن الكريم؛ فلاح عبدالكريم الطويل؛ چ ۱، اردن: المؤلّف (مجدلاوي)، ۲۰۰۶م، ۲۲۰ص.
کتاب حاضر تحقيقي است علمي در مورد عناصر، اعداد و حروف در قرآن و بررسي اعجاز علمي اين كتاب آسماني. در اين نوشتار نخست به بحث درباره كيفيت تركيب عناصر در طبيعت و ماهيت فيزيكي آنها پرداخته شده است. آنگاه معارفي از قرآن كريم در مورد فلزاتي مانند آهن، مس، نقره و طلا، همچنين نسبت بين اين فلزات با برخي از اعداد، بيان مي شود. سپس نويسنده به بحث درباره رابطه اعداد با حروف، كلمات و جملات قرآني پرداخته و نظم موجود بين آنها را جنبه اي از اعجاز قرآن دانسته است. بررسي اعجاز علمي و اعجاز عددي قرآن كريم و تحليل اين مطالب در ضمن برخي از آيات از ديگر مباحث اين كتاب است.
۳۵. قرآن و رياضيات؛ سيدمرتضي علوي؛ چ ۱، قم: پژوهشهاي تفسير و علوم قرآن.
كتاب قرآن و رياضيات، چهارمين كتاب از مجموعه كتابهاي تفسير موضوعي ويژه جوانان است كه به قلم سيدمرتضي علوي و با مقدمه دكتر محمدعلي رضايي اصفهاني، از سوي انتشارات پژوهشهاي تفسير و علوم قرآن منتشر شده است.
در مقدمه كتاب درباره روش كار آمده است: اين تفسير موضوعي، موضوعاتش را از متن اجماع يا علوم و وقايع عصري ميگيرد و به صورت پرسش به محضر قرآن عرضه ميكند، سپس مفسر آيات موافق و مخالف را جمعآوري كرده و با درنظرگرفتن قرائن ديگر مانند روايات و علوم و شواهد تاريخي، به نتيجهگيري و استنباط ميپردازد و پاسخ خويش را مييابد و به مخاطبان قرآن ابلاغ ميكند.
در مقدمه، بحثي پيرامون اعجاز عددي و نظم رياضي قرآن، به شکل درآمدي بر اصل موضوع، پيشبيني شده است كه در آن ادعاهاي متفاوت در اين زمينه، ادله مطرحشده و همچنين كتابهايي كه اين موضوع را ارائه كردهاند، بررسي شده است. نويسنده اشاره ميکند كه در چند دهه اخير بعد ديگري از اعجاز قرآن بيان شده است كه همان اعجاز عددي قرآن است و اينكه يك نظم رياضي خاص بر قرآن حاكم است. در فصل اول كتاب كليات بحث ارائه مي شود. مفهوم و پيشينه اعجاز از مهمترين مطالب اين بخش است. در شش فصل باقيمانده، نويسنده با تقسيم مطالب رياضي ارائهشده در قرآن، در هر فصل به تبيين نظريه نظم رياضي قرآن ميپردازد. در فصل دوم به بحث اعداد و عمليات چهارگانه رياضي در قرآن، اشاره شده است و در فصل سوم عدد ۱۹/۱ در قرآن بررسي ميشود. فصل چهارم رابطه منطقي بين حروف مقطعه و علم رياضي را نشان ميدهد. بررسي عدد هفت و استفاده قرآن از اين عدد، موضوع فصل پنجم است. اعجاز زوج و فرد، اعجاز عددي و تكرار واژهها مطالبي است كه در فصلهاي ششم و هفتم مطرح ميشود. در پايان كتاب نيز مطلبي با عنوان جمعبندي و نتيجهگيري آمده است.
۳۶. قرآن معجزه رياضي جاويدان (كشف وجود رابطه رياضي بين سوره هاي قرآن با استفاده از علم عدد)؛ حسين موسوي زنجاني؛ قم: سلسبيل، ۱۳۸۵، ۹۶ ص.
اثر حاضر حاوي مباحثي درباره رابطه سوره هاي قرآن كريم است. مؤلف سعي دارد با استفاده از علم عدد و كشف وجودِ رابطه رياضي بين سوره هاي قرآن، ديدگاه آيتالله معرفت، مبني بر عدم ارتباط بين سوره هاي مجاور در قرآن مجيد را رد کند. وي در اين كتاب از رابطه سوره بقره با سوره حمد و رابطه سوره بقره با آل عمران سخن گفته است. رابطه سوره آل عمران با سوره نساء، سوره نساء با سوره مائده، سوره مائده با سوره انعام و سوره انعام با سوره اعراف، مباحث ديگر اين كتاب است.
۳۷. كشف معجزه رياضي قرآن؛ افخمالسادات مرتضوي؛ چ ۱، اهر: افخمالسادات مرتضوي، ۱۳۸۵، ۷۲ ص.
كتاب حاضر كوششي درباره سيستم رياضي قرآن كريم است. نويسنده در اين اثر يكي از ابعاد اعجاز عددي قرآن كريم را بيان ميکند. وي معتقد است تمام سوره ها و آيات قرآن بر پايه يك اصل كلي به نام عدد ۱۹استوارند و آيات و سوره هاي قرآن مضربي از اين عدد هستند و بر اين اساس، سيستم رياضي قرآن تغييرپذير و تحريفپذير نيست. او براي اثبات كشف معجزه رياضي قرآن، مباحثي مانند مقدار عددي، كد رياضي كلمات خاص، ساختمان رياضي قرآن و تركيب عددي ماوراء انساني را مطرح كرده است.
۳۸. كمال الاعجاز في القرآن الكريم؛ عادل كمال جميل؛ بغداد: ۲۰۰۱م.
اين كتاب به بررسي اعجاز عددي قرآن در رابطه با فواصل آيات قرآن پرداخته است. نويسنده معتقد است با توجه به اين نظم عددي ميان آيات، سوره هاي قرآني به منزله يك سوره واحد است و بلكه به منزله يك آيه واحد، چنانکه فخرالدين رازي در تفسير كبير خود به آن اذعان کرده است.
۳۹. معجزة القرآن الکريم؛ رشاد خليفه؛ الطبعة الاولي، بيروت: دارالعلم للملايين، ۱۹۸۳ م.
دکتر رشاد خليفه را ميتوان مبتکر و نظريه پرداز بحث اعجاز عددي قرآن دانست. وي اولين کسي بود که نظريه اعجاز عددي قرآن را مطرح کرد. و پس از بررسي و کار روي قرآن، با استفاده از کامپيوتر، به نتايجي رسيد که آنها را در سال ۱۳۵۶ شمسي در روزنامههاي دنيا منتشر کرد. وي موفق به کشف رمزهاي قرآن در رابطه با عدد ۱۹و مفتاح حروف مقطعه شد که بعضي از موارد آن بيان شد.
رشاد خليفه پس از ذکر مواردي از اعجاز قرآن، به نتايجي رسيد که به بعضي از آنها اشاره ميشود:
۱. قرآن کلام خدا و معجزه الهي است و هيچکس نمي تواند ادعا کند كه اين نظم رياضي و دقيق قرآن، توسط انسان صورت گرفته است؛
۲. ترتيب موجود سورههاي قرآن و همچنين ترتيب نزول آنها، ترتيبي الهي است؛
۳. محل نزول سورههاي قرآن، اعم از مکي يا مدني مورد تأييد است؛
۴. تقسيم آيات در هر سوره به امر الهي صورت گرفته است؛
۵. شيوه کتابت رسمالخط قرآن، به دستور خداوند صورت گرفته است؛
۶. آيه «بسم الله الرحمن الرحيم» جزء تمام سورهها به غير از سوره «توبه» است که اين مسئله با توجه به نظم رياضي قرآن اثباتشدني است.
۴۰. معجزة الارقام و الترقيم في القرآن الکريم؛ عبدالرزاق نوفل؛ بيروت، دارالکتاب العربي، ۱۴۰۳ ق.
اين کتاب صورت تکميلشده کتاب قبلي نوفل است و حاوي مطالبي است که در کتاب قبلي نيامده است. نويسنده در اين کتاب به پارهاي از نقدها و مخالفت هايي که درباره اين نظريه ارائه شده است، پاسخ داده است.
۴۱. من الاعجاز البلاغي و العددي للقرآن الکريم؛ دکتر ابوزهراء النجدي؛ الوکالة العالمية، ۱۴۱۰ق.
دکتر نجدي که از قرآنپژوهان شيعي و اهل مصر است، در ادامه کار آقاي نوفل، موارد ديگري را به تحقيقات قبلي افزوده است؛ مانند: «ساعه» ۲۴ مرتبه به تعداد شبانه روز، «سماوات البسع» هفت مرتبه، «سجده» و مشتقات آن ۳۴ مرتبه به تعداد سجده هاي نمازهاي شبانهروز و ... .
۴۲. معجزة القرن العشرين من کشف سباعيه و ثلاثيه اوامر القرآن الکريم؛ ابن خليفه عليوي، دمشق، دارالايمان، الطبعة الاولي، ۱۹۸۳ م، ۱۱۰ص.
ايشان در کتاب خود نود درصدِ اوامر قرآن را، هفتگانه، سهگانه، يا يگانه دانسته است و پس از آوردن موارد اوامر قرآن و اعداد منظم در ارتباط با آنها، اعجاز قرآن را نتيجه ميگيرد.
براي مثال، امر «اعبدوا» را سه بار به همه مردم خطاب کرده است؛ سه بار نسبت به اهل مکه که در قرآن آمده و سه بار که نسبت به پيامبر اسلام آمده است. پيامبران الهي مثل شعيب، نوح، هود، صالح و حضرت عيسي نيز هر کدام سه بار به قوم خود گفتهاند و اين از عجايب است.
اين كتاب ۱۱۰ صفحه دارد و در سال ۱۹۸۳ ميلادي براي نخستين بار چاپ شده است.
۴۳. المنظومات العددية في القرآن العظيم (برهان احصائي في احكام البناء القرآن)؛ مصطفي ابوسيف بدران؛ الطبعة الاولي، قاهره: مكتبة وهبة، ۱۴۱۸ ق، ۸۸ص.
نويسنده در اين کتاب، روابط رياضي در حروف مقطعه و لفظ جلاله «الله» را بررسي کرده و نظم اعجازگونه قرآن را از اين طريق ثابت کرده است. اين کتاب ۸۸ صفحه دارد.
۴۴. موسوعه الاعجاز الرقمي؛ عبدالدائم الكحيل؛ ۷۱۳ص.
نويسنده اين كتاب در پي اثبات اعجاز عدد هفت، به موارد زيادي از اين اعجاز در قرآن پرداخته است. وي اين كتاب را در يك مقدمه و يازده بحث سامان داده است و به مباحثي مانند اعجاز عدد ۷، ضوابط اعجاز رقمي، اولين آيه سوره حمد، اسرار حروف مقطعه، تكرار آيات در قرآن، ترتيب سورههاي قرآن، اسرار قصههاي قرآني و ارتباط آنها با عدد ۷ پرداخته و به مصاديق زيادي از اين اعجاز، اشاره کرده است. اين كتاب ۷۱۳ صفحه است. گفتني است، اين نويسنده بيش از چهل کتاب در مورد اعجاز عددي قرآن دارد. [۱۳]
۴۵. معجزة القرآن العددية؛ صدقي البيك؛ الطبعة الاولي، دمشق- بيروت: مؤسسة علوم القرآن.
نويسنده در اين كتاب به مواردي از اعجاز عدد ۱۹ درحروف مقطعه اشاره ميکند. همچنين اعجاز در اعداد صحيح و كسري به كاررفته در قرآن و وارتباط آنها با عدد ۱۹ را بيان ميكند .
۴۶. ماوراء احتمال؛ عبدالله اريك.
هدف اين كتاب معرفي يك سيستم رياضي است كه از سوي خداوند در يكي از كتاب هاي آسماني به وديعه نهاده شده است. نويسنده در اين كتاب به پيشينه كشف سيستم رياضي عدد ۱۹ در قرآن توسط دكتر رشيد خليفه پرداخته و به فلسفه انتخاب اين عدد اشاره كرده است. اين كتاب در چهار فصل تنظيم شده است. نويسنده در مقدمه كتاب، درباره سيستم رياضي قرآن كريم سخن گفته و در ادامه به منحصربهفردبودن قرآن كريم اشاره ميكند. وي در فصل سوم به كشف سيستم رياضي قرآن و اعجاز عدد ۱۹ اشاره ميكند و در فصل چهارم موارد و مصاديقي از اعجاز عدد ۱۹ در آيه بسمله و كلمات آن را بيان ميكند. در پايان نيز چنين نتيجه ميگيرد كه مطالب بيانشده در اين كتاب تنها ذره كوچكي از سيستم رياضي قرآن است كه در سطحي وسيعتر در قرآن وجود دارد و احتمال تصادفيبودن اين نظم رياضي قرآن محال است. گفتني است كه پيچيدهترين محاسباتِ اعجاز عددي قرآن، در اين کتاب بيان شده است.
۴۷. المعجزة: نظرية قرآنية في الاعجاز القرآني؛ عدنان غازي الرفاعي؛ دمشق: الطبعة الثالثة، دار الفكر، ۲۰۰۰ م، ۳۰۴ص.
مهندس رفاعي در اين كتاب سخناني شبيه سخنان عبدالرزاق نوفل دارد. ايشان معتقد است تمام كلماتي كه در قرآن آمده است ارتباط تام و حقيقي با آن چيزي دارد كه آن را وصف ميكند و به آن ناميده شده است؛ براي مثال: يك سال كامل ۳۶۵ روز است و زمين ۳۶۵ بار به دور خود ميچرخد. خداوند نيز كه خالق اين جهان است، اين مسئله را در كتاب خود به تصوير كشيده است؛ تصويري كه دقيقاً مطابق با واقعيت فلكي آن است؛ بنابراين مشاهده ميكنيم كه كلمه «يوم» به صورت مفرد در قرآن كريم ۳۶۵ مرتبه به كار رفته است. مانند اين مسئله، گردش ماه به دور زمين است كه ماهها از آن به وجود ميآيند و خداوند كه خالق اين مسئله است، كلمه «شهر» را در قرآن ۱۲ مرتبه به كار برده است كه اشاره به همين قضيه دارد.
ايشان در ادامه به مصاديق زيادي از اينگونه موارد ميپردازد و نتيجه ميگيرد كه چون زبان استدلال در اين كتاب رياضي و اعداد است؛ بنابراين براي عدم اختلاف انسانها در اينگونه مسائل، اعجاز قرآن ثابت ميشود. نويسنده در انتهاي كتاب به نقدهايي كه از سوي ديگران بر اين نظريه وارد شده است، به صورت مستدل در۵۶ صفحه جواب داده است. اين كتاب در ۳۰۴ صفحه ـ بدون ضميمه ـ چاپ شده است.
۴۸. معجم الارقام في القرآن الكريم؛ محمد السيد الداوودي؛ الطبعة الاول، قاهره: دار الكتاب المصري، ۱۹۸۶ م، ۱۳۴ص.
مؤلف با وسعت نظر و اشراف بر احاديث و تاريخ، به تبيين مصاديق اعجاز ارقام قرآن پرداخته است و مواردي را در اين زمينه بيان کرده است. اين كتاب در ۱۳۴ صفحه و در سال ۱۴۰۶ هجري منتشر شده است .
۴۹. المعجزة القرآنية (الاعجاز العلمي و الغيبي)؛ محمد حسن هيتو؛ الطبعة الاولي، بيروت: مؤسسة الرسالة، ۱۹۸۹ م.
ايشان تقريباً همان مطالب حسين ناجي محمد؛ در كتاب تسعة عشر ملكاً را تأييد و تكرار مي كند.
۵۰. مفاتيح القرآن؛ علي حيدريان؛ قم: زائر.
اين کتاب نگاهي گذرا به تاريخ قرآن، اعجاز قرآن، معارف و نکات قرآني و فضايل قرآن کريم دارد و مباحث متنوعي درباره علوم و معارف قرآني در آن ارائه کرده است. نگارنده ابتدا درباره اعجاز قرآن از نگاه معصومين و دانشمندان بحث و سپس اعجاز عددي قرآن بهويژه حروف مقطّعه را از منظر رشاد خليفه بيان ميکند. در ادامه کتاب، کلياتي راجع به معارف ناب قراني و نکات ظريف قرآن، از جمله مقايسه نام هاي اماکن، حيوانات و گياهان در قرآن و ساير اعلام قرآني ارائهشده و مهمترين تفاسير و ترجمه هاي قران معرّفي مي شود. بررسي فضايل قرآن اعمّ از فضايل سوره ها و آيات و فضيلت قرائت قرآن و بيان قواعد صرفي و نحوي قرآن از مباحث ديگر ارائهشده در اين کتاب است.
۵۱. موسوعة الاعجاز العلمي في القرآن و السّنة؛ محمد السّقاعيد؛ دار اليقين.
نوشتار حاضر به ابعاد اعجاز قرآن از جمله اعجاز علمي آن مي پردازد. نويسنده، اعجاز قرآن را در ابعاد تشريعي، غيبي، عددي و علمي و در زمينه هاي انسانشناسي، زمينشناسي، عالم هستي، نباتات و موجودات زنده بررسي مي کند و با ارائه تصاويري از آفرينش انسان، طبيعت و ديگر موجودات، آن را معجزه علمي قرآن مي داند. نويسنده همچنين به اعجازِ علمي سنّت پيامبر(ص) در آفرينش انسان و علوم بهداشتي و پزشکي مي پردازد.
ب) كتاب هاي اجمالي
۵۲. اسرار اعجاز القرآن، ۷۰ حقيقة رقمية تشهد على صدق القرآن؛ عبدالدائم الکحيل؛ حلب: دار الرضوان ، ۲۰۰۴م.
۵۳. اسرار اعجاز عددي قرآن در رابطه با اهل بيت(ع)؛ محمد محمد هويدي؛ ترجمه مريم زارعي؛ تهران: البرز فر دانش، ۱۳۸۸، ۲۲۴ ص.
۵۴. اسرار معجزه «الم»؛ عبد الدائم الكحيل؛ حلب: دار الرضوان، ۲۰۰۴ م، ۱۱۲ص.
۵۵. اسلام از ديدگاه آنماري شيمل به همراه يكي از آخرين تحقيقات درباره اعجاز عددي قرآن، آنماري شيمل؛ ترجمه عبدالرحيم گواهي؛ تهران: علم، ۱۳۸۶، ۳۳۶ ص.
۵۶. اشارات هندسيه في القرآن الکريم؛ مجد متبولي غريب؛ دار المجد للدراسات الهندسيه، ۱۹۹۱ م.
۵۷. اشراقات الاعجاز الرقمي؛ عبدالدائم الكحيل؛ حمص: مكتبة مهرات للعلوم، ۲۰۰۳م.
۵۸. إشراقات الرقم سبعة؛ عبدالدائم الكحيل؛ إصدار جائزة دبي الدولية، ۲۰۰۶ م، ۴۰۰ ص.
۵۹. الاعجاز العددي في القرآن بين الحقيقة و الوهم؛ فاتح محمود؛ الطبعة الاولي، عمان: جهينة النشر و التوزيع، ۲۰۰۳ م، ۹۶ ص.
۶۰. اعجاز القرآن الكريم؛ فضل حسن عباس؛ عمان: ۱۴۱۱ ق.
۶۱. اعجاز القرآن وجوهه و اسراره؛ عبدالغني محمد سعيد بركة؛ الطبعة الاولي، ۱۴۰۹ ق.
۶۲. الإعجاز القصصي؛ عبدالدائم الكحيل؛ حلب: دار الرضوان، ۲۰۰۵ م، ۸۰ص.
۶۳. اعجاز عددي در قرآن کريم؛ عبدالرزاق نوفل؛ ترجمه مصطفي حسيني طباطبايي؛ تهران: ناشر، ۱۳۶۲ ش.
۶۴. اعجاز عددي قرآن؛ مسعود احمدي؛ سنندج: مسعود احمدي، ۱۳۸۶، ۲۱ ص.
۶۵. الاعداد من القرآن و الحديث و الاخبار؛ محمد ابواليسر عابدين؛ دمشق: مكتبة الغزالي، ۱۴۱۴ ق.
۶۶. اعداد هم شهادت مي دهند؛ عبدالدائم الکحيل؛ ترجمه تينا پورشاهيد؛ تهران: والسماء، ۱۳۸۷.
۶۷. اعدادي که محمد (ص)آورد؛ خشايار قوام پور؛ مشهد: راهيان سبز، ۱۳۸۷، ۱۲۰ص.
۶۸. اقباس من الاعجاز العلمي في القرآن و السنة؛ علاءالدين المدرس؛ بغداد: مكتبة الرقيم، ۲۰۰۱ م.
۶۹. پژوهشي در اعجاز علمي قرآن؛ محمدعلي رضايي اصفهاني؛ رشت: كتاب مبين، ۱۳۸۱.
۷۰. پژوهشي در حروف مقطعه قرآن مجيد (اعجاز عددي قرآن)؛ عبدالعلي قاسمي؛ اصفهان: گلافشان، ۱۳۸۸، ۲۸۰ ص.
۷۱. تفسير آيات العدد في القرآن الكريم؛ عبدالمنعم عبدالوهاب المخازي؛ قاهره: مكتبة الايمان.
۷۲. حقائق رقمية تكشف أسرار القصة القرآنية؛ عبدالدائم الكحيل؛ دمشق: مكتبة ابنالقيم ـ الدار الدمشقية، ۲۰۰۳م، ۱۲۸ ص.
۷۳. درآمدي بر اسلام (به همراه يكي از آخرين تحقيقات درباره اعجاز عددي قرآن)؛ تحقيق و گردآوري: عليمحمد ايزدي؛ آنماري شيمل؛ ترجمه عبدالرحيم گواهي؛ تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامي، ۱۳۷۵، ۳۱۳ ص.
۷۴. دراسة استقرائية للرقم ۷؛ محمود عبدالرزاق الحمصي؛ دمشق: دار المعرفة، ۱۴۱۰ ق.
۷۵. دو گواه بزرگ بر صدق نبوت پيامبر اكرم(ص) (به ضميمه اعجاز عددي قرآن)؛ ابوالفضل ميرلوحي؛ قم: انتشارات اسلامي، ۱۳۷۴، ۷۶ ص.
۷۶. دو گواه بزرگ بر صدق نبوت پيامبر اكرم(ص) (به ضميمه فلسفه قيام عاشورا و اعجاز عددي قرآن)؛ ابوالفضل ميرلوحي؛ اصفهان: گلبهار، ۱۳۷۹، ۶۹ ص.
۷۷. الذرية الخاتمة؛ ابوعلي الذهبي؛ بغداد: دار الزهراء(س)، ۲۰۰۵م ،۲۵۰ص.
۷۸. رسم المصحف و الاعجاز العددي (دراسة نقدية في كتب الاعجاز العددي في القرآن الكريم)؛ اشرف عبدالرزاق قطنة؛ دمشق ـ بيروت؛ منار و مؤسسة علوم القرآن، ۱۴۲۰ ق.
۷۹. رموز آسماني: معجزه عددي قرآن؛ محمد حاجاحمدي؛ تهران: سليس، ۱۳۸۹، ۱۲۵ص.
۸۰. روائع الاعجاز العلمي في القرآن الكريم؛ عبدالدائم الکحيل؛ حمص: دار مهرات، ۲۰۰۶م.
۸۱. رياضي در قرآن؛ حميده فيضآبادي و حسين پناهي؛ تهران: فيض دانش راه رشد، ۱۳۸۹، ۱۵۶ص.
۸۲. رياضي در قرآن؛ حميده فيض آبادي و مريم چگيني؛ تهران: فيض دانش، ۱۳۸۶، ۱۵۸ص.
۸۳. الرياضيات في القرآن الكريم؛ خليفة عبد السميع؛ مصر: مكتبة النهضة المصريه، ۱۹۸۷ م.
۸۴. رياضيات کاربردي ابزاري در راه تحدي و تحريفناپذيري قرآن؛ جعفر شاهرودي و محمد تقي واحديان؛ مشهد: يوسف فاطمه ؟ع؟، ۱۳۸۶، ۱۴۴ص.
۸۵. زوال اسرائيل ۲۰۲۲ نبوءة أم صدف رقمية؛ بسام نهاد جرار؛ الطبعة الثانية، بيروت: مكتبة البقاع الحديثة، ۱۹۹۶ م .
۸۶. السبع المثاني قراءه عدديه في سور القرآن؛ حسن عمر؛ ۲۰۰۵ م.
۸۷. سلسلة الاعجاز العلمي في القرآن والسنّة (۱۲ كتيب)؛ عبدالدائم الکحيل؛ حلب – القاهرة: دار الحافظ، ۲۰۰۵م.
۸۸. سلسلة معجزة الرقم سبعة في القرآن الكريم (۱۲ كتيب)؛ عبدالدائم الکحيل؛ حلب – القاهرة: دار الحافظ، ۲۰۰۵م.
۸۹. صخره بيت المقدس و أصحاب الكهف؛ بسام نهاد جرار؛ الطبعة الاولي، البيرة (فلسطين): مركز نون للدراسات القرآنية، ۲۰۰۲ م.
۹۰. عجايب العدد و المعدود في القرآن الكريم؛ جميل ديباچه؛ الطبعة الاولي، بيروت: دار المحجة البيضاء و دار الرسول الاكرم(ص)، ۱۴۱۹ ق.
۹۱. عجيبة تسعة عشر (بين تخلف المسلمين وضلالات المدعين)؛ بسام نهاد جرار؛ الطبعة الاولي، الخليل (فلسطين): دار الاعتصام للطباعة والنشر، ۱۹۹۰م.
۹۲. لغة الارقام في القرآن الكريم؛ حسين آلالحاج يونس؛ الطبعة الاولي، بيروت: رشاد برس، ۱۹۹۸ م.
۹۳. م‍خ‍ت‍ص‍ري بر اسرار کتاب مبين (رمز)۳۸۲ (اثبات طرح رياضي دوت‍اي‍ي آيات قرآن) ؛ محمدحسن ن‍ع‍ي‍م‍ي؛ تهران: ک‍اک‍ت‍وس ، ۱۳۸۲، ۱۲۸ ص .
۹۴. معادلتا الترتيب القرآني؛ عبدالله ابراهيم جلغوم؛ عمان: دار الجنان، ۲۰۰۶ م، ۱۲۰ ص.
۹۵. معجزات الارقام في القرآن؛ حسين سليم؛ الطبعة الاولي، عمان: دار اسامه، ۱۹۹۸ م.
۹۶. معجزة «بسم الله الرحمن الرحيم»؛ عبدالدائم الکحيل؛ حلب: دار الرضوان، ۲۰۰۵م.
۹۷. معجزة «قل هو الله أحد»؛ عبدالدائم الكحيل؛ دمشق: منار للنشر والتوزيع، ۲۰۰۴ م، ۱۱۲ ص.
۹۸. معجزة السبع المثاني؛ عبدالدائم الكحيل؛ حلب: دار الرضوان، ۲۰۰۴ م، ۱۲۸ ص.
۹۹. معجزة العصر(معادلتا الترتيب القرآني)؛ عبدالله ابراهيم جلغوم؛ عمان: مرکز جوهرة القدس التجاريه، ۱۹۹۹م.
۱۰۰. معجزة القرآن في عصر المعلوماتية؛ عبدالدائم الكحيل؛ دمشق: دار الفكر، ۲۰۰۲م، ۱۲۸ ص.
۱۰۱. معجزة القرآن و الجديدة بنية الآيات و السور؛ عمر النجدي؛ كويت: دار قبيه.
۱۰۲. المعجزة القرآنية (الاعجاز العلمي و الغيبي)؛ محمد حسن هيتو؛ الطبعة الاولي، بيروت: مؤسسة الرسالة، ۱۹۸۹ م.
۱۰۳. معجزة القرن ۲۱؛ عبدالدائم الكحيل؛ حلب: دار الرضوان، ۲۰۰۳م، ۹۶ ص.
۱۰۴. معجزه بسم الله الرحمن الرحيم؛ عبدالدائم الكحيل؛ حلب: دار الرضوان،۲۰۰۵م، ۱۶۰ ص
۱۰۵. معجزة ترتيب القرآن البناء العام؛ عبدالله ابراهيم جلغوم؛ عمان: دار الياقوت، ۲۰۰۵ م، ۲۱۴ ص
۱۰۶. المعجزة نظرية قرآنية في الاعجاز القرآني؛ عدنان غازي الرفاعي؛ الطبعة الثالثة، دمشق: دار الفك، ۲۰۰۰ م.
۱۰۷. معجزه اعداد در قرآن کريم؛ عبدالرزاق نوفل؛ ترجمه سعيد همايون، چاپ اول، قم: مؤلف با همکاري بوستان کتاب قم، ۱۳۸۳ش.
۱۰۸. معجم الارقام في القرآن الكريم؛ محمد السيد الداوودي؛ الطبعة الاولي، قاهره: دار الكتاب المصري، ۱۹۸۶ م.
۱۰۹. مفاهيم رياضي قرآن (اعداد در قرآن و نقش آن ها در عالم هستي)؛ محمد نيكفر؛ مشهد: ضريح آفتاب، ۱۳۸۸، ۲۱۰ ص.
۱۱۰. من روائع الإعجاز العددي في ترتيب القرآن؛ عبدالله ابراهيم جلغوم؛ دار المأمون، ۲۰۰۷ م، ۸۰ ص.
۱۱۱. المنظومات العددية في القرآن العظيم (برهان احصائي في احكام البناء القرآن)؛ مصطفي ابوسيف بدران؛ الطبعة الاولي، قاهره: مكتبة وهبة، ۱۴۱۸ ق.
۱۱۲. الميزان ۴۵۶ بحوث في العدد القرآني؛ بسام نهاد جرار؛ الطبعة الاولي، البيرة (فلسطين): مركز نون للدراسات القرآنية، ۲۰۰۲ م.
۱۱۳. الميزان في الاعجاز العددي القرآن؛ الطبعة الاولي، بيروت: دارالهادي، ۱۴۱۲ ق.
۱۱۴. نظم رياضي در قرآن (حروف مقطعه)؛ بهمن نيک بين؛ تهران: عقيل، ۱۳۸۷، ۵۶ ص.
۱۱۵. نظم عددي قرآن؛ كورش جمنشان؛ ثمره ۱۳۷۵.
۱۱۶. نور منتظم؛ کشف نظم رياضي موجود در ترتيب قرارگيري سوره هاي قرآن کريم که بيانکننده بعدي شگفت انگيز از اعجاز آن کتاب الهي است؛ محمدصديق شهبازيان؛ قروه: محمدصديق شهبازيان، ۱۳۸۸، ۸۰ ص.
۱۱۷. نهاية اسرائيل في القرآن الكريم بين النبوءة و الارقام ۲۰۲۲؛ محمد ابراهيم مصطفي؛ بيروت: ۲۰۰۲م.
۱۱۸. ولتعلموا عدد السنين والحساب؛ بسام نهاد جرار؛ الطبعة الاولي، فلسطين: مركز نون للدراسات القرآنية، ۱۹۹۹م.
بخش دوم: مقالات
الف) مقالات تفصيلي
۱. اعجاز رياضي قرآن در خصوص اعداد زوج و فرد؛ كورش جمنشان؛ بينات ،ش ۹، ۱۳۷۵، ص ۹۹.
نويسنده اين مقاله با توجه به آيه ۸۹ سوره فجر: « والشفع والوتر » كه خداوند در آن « زوج و فرد » سوگند ياد كرده است، به اين فكر افتاده كه شايد يك نظام عددي بر مبناي زوج و فرد در قرآن وجود داشته باشد. به دنبال اين فرضيه، شروع به تحقيق كرده و به نتايج جالبي رسيده است. ايشان به اين حقيقت پي برده است كه تعداد سورهها، ترتيب قرارگرفتن آنها و تعداد آيات هر سوره دقيقاً بايد همين اندازه باشد كه هست و اگر تغيير و يا جابجايي درآنها صورت گيرد، كد رياضي زوج و فردي كه در آن جاي داده شده، جواب نميدهد .
وي پس از طرح جدول اعداد زوج و فرد قرآن، به اين نتايج رسيده است:
۱. جمع كل اعداد زوج ـ كه از حاصل جمع شماره و تعداد آيات سوره به دست آمده ـ دقيقاً برابر با تعداد آيات قرآن يعني ۶۲۳۶ است؛
۲. جمع كل اعداد فرد ( كه از حاصل جمع شماره وتعداد آيات سوره به دست آمده ) دقيقاً مساوي با ۶۵۵۵ است كه اين عدد معادل مجموع شمارههاي سورههاي قرآن است؛
۳. در جدول زوج قرآن و در جدول فرد قرآن كه هر يك از ۵۷ سوره درست شدهاند، درست ۳۰ سوره با تعداد آيات زوج و ۲۷ سوره با تعداد آيات فرد شركت كردهاند.
۲. اعجاز عددي و نظم رياضي قرآن؛ عباس يزداني؛ كيهان انديشه، ش ۶۷، ۱۳۷۵، ص ۶۷-۶۸.
نويسنده از كساني است كه شديداً با اعجاز عددي قرآن به مخالفت برخاسته و سعي وافري دارد كه اثبات کند، هيچگونه اعجاز عددي و رياضي در قرآن وجود ندارد. ايشان در ابتداي مقاله نسبتاً طولاني خود، پس از بيان كشف دكتر رشاد خليفه درباره اعجاز عدد ۱۹، به معرفي قرآن از طريق خود قرآن و احاديث ميپردازد و آيات و روايات گوناگوني را در توصيف قرآن ذكر ميكند و در نهايت چنين جمعبندي ميكند كه در هيچ جاي قرآن، حتي به طور ضمني، ما به اينگونه كاوشها دعوت نشدهايم. در بيانات امامان و سيره عملي آنها نيز مشاهده نشده است كه قرآن را از اين منظر بنگرند و مطالبي هرچند به صورت ضمني و تلويحي، در مورد تعداد حروف و كلمات قرآن و روابط رياضي بين آنها گفته باشند يا لااقل سرنخي در اين مقوله به دست داده باشند؛ از اين رو نميتوانيم با اطمينان خاطر در اين رشته وقت صرف كنيم و دلخوش باشيم كه اگر تا كنون به نتيجه نرسيدهايم، اميد است در آينده به نتايجي جالب دست يابيم. از علماي بزرگ، حتي رياضيدانان نظير خواجه نصير طوسي و شيخ بهايي نيز نقل نشده است كه چنين سير و سياحتي را در قرآن نشان داده باشند.
ايشان پس از بيان اين مقدمه، نقدهايي بر كتابها و مقالات ذيل مطرح ميكند:
۱. معجزه القرآن الكريم؛ دكتر رشاد خليفه؛
۲. المعجزه؛ مهندس عدنان رفاعي؛
۳. آيت كبري؛ دكتر سيدمحمد فاطمي؛
۴. مقاله «اعجاز رياضي قرآن درخصوص اعداد زوج و فرد»؛
۵. ماوراء احتمال؛ عبدالله اريك؛
۶. الاعجاز العددي في القرآن الكريم؛ عبد الرزاق نوفل؛
۷. من الاعجاز البلاغي و العددي للقرآن الكريم؛ دكتر ابوزهراء النجدي.
نويسنده در پايان نيز مطالب خود را در يازده مورد خلاصه و جمعبندي ميكند. وي اعجاز عددي و رياضي قرآن را يك جريان انحرافي و نامبارك ميداند كه هيچ خدمتي به نشر فرهنگ قرآني نكرده است وبه دليل صحيح نبودن آمار و ارقام مطرحشده، نبود روش واحد در محاسبات، عدم نتيجه منطقي از اينگونه تناسبات در الفاظ قرآن و عدم اشاره به اعجاز عددي درقرآن و سنت، نظريه اعجاز عددي قرآن را کامل رد ميكند و علاقهمندان به كشف اعجاز قرآن را دعوت به فراگيري زبان عربي و تدبّر و تأمّل درقرآن ميكند.
۳. «بررسي دستاوردهايي در زمينه اعجاز عددي قرآن»؛ پريچهر ساوري؛ بينات، ش ۵۵، ۱۳۸۶، ص۵۲-۶۵.
موضوع اين مقاله، مروري بر بعضي از دستاوردهاي اعجاز عددي قرآن كريم است. توجه برخي از علماي قديم و معاصر، به اعجاز عددي و ذكر بعضي كتب آنها، مباحث آغازين مقاله حاضر است. نويسنده از لابه لاي كتب علما، نمونه هايي از اعجاز عددي را در مقوله هايي چون: حروف مقطعه، اولوالعزم، ملائكه و شياطين، ثياب و حجاب، رجل و امرأ، دنيا و آخرت و حجاب و عقاب مطرح كرده است . او در نهايت بعضي از توجيهات مكلفـانه نويسندگان را بيـان کرده و هر يك از آنها را با ارائه اشكلات وارده، نقد و بررسي کرده است.
۴. «پژوهشى در نظريه اعجاز عددى و رياضى قرآن»؛ مجتبي نوروزي؛ پژوهشهاي قرآني، ش۴۸، ۱۳۸۵، ص۱۴۲-۱۷۳.
موضوع اين مقاله، بررسي و نقد نظريه «اعجاز عددي و نظم رياضي قرآن» است که در قرن اخير از سوي بعضي قرآنپژوهان مطرح شده است. اين نظريه که بيانگر نظم اعجازگونه عددي و رياضي قرآن است، براي اولين بار از سوي دکتر رشاد خليفه در سال ۱۹۷۲ ميلادي (۱۳۵۱ش) مطرح شد. طرح اين نظريه مورد توجه و استقبال قرآنپژوهان قرار گرفت؛ بهگونه اي که موارد بسياري بر تحقيقات او افزوده شد، تا جايي كه امروز دهها كتاب و مقاله در اين زمينه نوشته شده است. نويسنده اين مقاله را در سه بخش اعجاز عدد ۱۹، حروف مقطعه و ارتباط آن با عدد ۱۹ و تناسب در تکرار الفاظ قرآن، بررسي و ديدگاه موافقان و مخالفان و نظر نهايي در اين زمينه را بيان کرده است.
۵. «چگونه مغز الكترونيكي پرده از اسرار حروف مقطعه قرآن برداشت؟»؛ ناصر مكارم شيرازي؛ درسهايي از مكتب اسلام، ش۱۶۰، ۱۳۵۲ش، ۸-۱۵.
مقاله حاضر برگرفته از مجله آخر ساعه مصر است كه نتيجه محاسبات دكتر رشاد خليفه را درباره اعجاز قرآن منعكس كرده است.
۶. «عجايب عددي بسم الله الرحمن الرحيم» محمدهادي مؤذن جامي؛ بينات، ش۵۷، ۱۳۸۷،ص ۱۲۶-۱۳۹.
مقاله حاضر درباره تناسب عددي بسم الله الرحمن الرحيم است. در مقاله حاضر به بعد ظاهري و آشکار اعجاز عددي پرداخته شده است و به رابطه حروف بسمله و عدد کامل، مشهور و رازآميز ۷ پرداخته مي شود. نويسنده بعد از بيان فضايل بسمله، عدد حاصل از چهار کلمه بسمله را عدد ۶۶۴۳ مي داند که اين عدد مضرب ۷ است. وي معتقد است، در توزيع حروف کلمه«الرحمن» که بيشتر در قرآن در مواضع شدت و تنزيه خداوند مي آيد، عدد ۱۳۶۵ به دست مي آيد که مضربي از عدد ۷ است و هم چنين براي کلمه «الرحيم» که بيشتر در قرآن در مواضع رحمت و مغفرت مي آيد، عدد ۶۵۳۱ به دست ميآيد که آن هم مضربي از عدد ۷ است. اگر بسامد حروف بسمله را با آيات سوره فلق مقايسه کنيم، عددي ۲۶ رقمي به دست مي آيد که مضرب عدد ۷ است و همين عدد در سوره ناس عددي ۲۱ رقمي است که حاصل ضرب عدد ۷ مي باشد و در آخر ارتباط بسمله با آيه الکرسي است که بسامد اين ارتباط، عددي ۵۶ رقمي است که آن نيز از مضرب هاي عدد ۷ است.
۷. «قرآن معجزه پيامبر(ص)»؛ قربانعلي فصيحي(غزنوي)؛ سفير، ش ۱، ۱۳۸۶، ص ۵۷-۷۶.
موضوع اين مقاله، ارائه برخي از ابعاد اعجاز قرآن كريم است. بيان مفهوم اعجاز و پيشينه آن، مباحث آغازين اين مقاله است. به نظر نويسنده ديدني، خواندني و شنيدنيبودن قرآن، محدود به زمان و مكان نبودن و متناسب با همه زمان ها بودن قرآن، پايداري قرآن، دركپذير و فهمپذير بودن براي عموم مردم و نيز هدايتگري قرآن، تفاوت ها و ويژگي هاي اعجاز قرآن نسبت به ديگر معجزات انبياء الهي است. وي موارد و كيفيت اعجاز قرآن را برشمرده، سپس درباره ديدگاه صرفه، تحدّي، اعجاز بياني، عددي، هنري، نظم، آهنگ و موسيقي قرآن سخن گفته است. درپايان بخشي از اعترافات بعضي از دانشمندان و خاورشناسان درباره عظمت قرآن و پيامبر اعظم(ص) بيان شده است.
۸. «قرآن و علوم روز در حوزه علوم طبيعي(۲)»؛ صغري خيرجوي؛ پيام انقلاب، ش ۱۶، ۱۳۸۷، ص ۵۸-۵۹.
اين مقاله تحقيقي در علوم شگفتآور قرآن است. نويسنده طي سلسله بحث هايي از علوم شگفت آور قرآن، به بررسي موضوع اعجاز علمي قرآن پرداخته و موضوعاتي از قبيل: اعجاز عددي قرآن، وجود موجودات زنده در کرات آسماني، تسخير خورشيد و ماه براي انسان را مورد بحث قرار داده است.
ب) مقالات اجمالي
۹. «از اعجاز بيكران»؛ محسن رضواني؛ بشارت، ش ۳۰، ۱۳۸۱، ص ۵۰-۵۲.
۱۰. «الاعجاز العددي في القرآن حقيقة ام توهم؟»؛ الحمد، غانم قدوري؛ الحكمة، ش۲۸، محرم ۱۴۲۵، ص ۲۵۳- ۲۹۰.
۱۱. «اعجاز عددي الفاظ قرآن»؛ مهدي رستمنژاد؛ تبيان، ش۶-۵، ۱۳۷۳ش، ص۲۹-۳۰.
۱۲. «اعجاز عددي امامان(ع)»؛ سيدحسين نجيب محمد؛ ترجمه ابوذر ياسري؛ ماهنامه موعود، ش ۹۴، ۱۳۸۸.
۱۳. «اعجاز عددي در قرآن كريم»؛ فاطمه كاووسيفر؛ مشكوة النور، ش ۷، ۱۳۷۷، ص ۸.
۱۴. «اعجاز عددي در قرآن»؛ طارق سويدان؛ ترجمه مريم ترابي؛ محجوبة، ش ۲۲۰، ۲۰۳۳ م، ص ۲۹ (انگليسي).
۱۵. «اعجاز عددي قرآن كريم»؛ ترجمه هادي صاحبي؛ زائر، ش۴۵، ۱۳۷۷، ص ۳-۴.
۱۶. «اعجاز عددي قرآن كريم»؛ روزنامه رسالت، ۲۴/۲/۱۳۷۵، ص۴.
۱۷. «اعجاز عددي قرآن»؛ اسماعيل جليلي عليآبادي؛ فصلنامه قرآني نور، ش ۲، ۱۳۷۹، ص ۱۵۱-۱۵۸.
۱۸. «اعجاز عددي قرآن»؛ مجيد بسمل؛ رشد آموزش قرآن، ش۶، ۱۳۸۳، ص ۳۳-۳۶.
۱۹. «اعجاز عددي قرآن»؛ مجيد بسمل؛ صداي عدالت، ۱۳۸۳، ص۱۲.
۲۰. «اعجاز قرآن (عددى)»؛ سيدعبدالرسول حسينىزاده و عباس يزدانى؛ دايرة المعارف قرآن، ج۳.
۲۱. «اعجاز قرآن، مفهوم حروف رمز در قرآن(۱)»؛ مريم پشمفروش؛ گلستان قرآن، ش ۱۵۵، ۱۳۸۰، ص ۳۲-۳۷.
۲۲. «اعجاز قرآن، مفهوم حروف رمز در قرآن(۲)»؛ مريم پشم فروش؛ گلستان قرآن، ش ۱۵۶، ۱۳۸۰، ص ۳۸.
۲۳. «پرسش و پاسخ پيرامون مفاهيم قرآن»؛ سيدمهدي برومند و غلامرضا نوعي؛ فصلنامه قرآني نور، ش ۱۱، ۱۳۸۱، ص۱۸۳-۱۸۹.
۲۴. «توازن عددي در قرآن كريم»؛ نبيل حميد محسن؛ ترجمه حسين صابري؛ مشكوة، ش۳۹، ۱۳۷۲، ص ۱۷-۳۵.
۲۵. «جديدترين اعجاز عددي قرآن»؛، محمد قدوسي؛ رشد آموزش قرآن، ش ۴، ص ۵۴-۵۵.
۲۶. «عجايب عددي قرآن، حقيقت يا توهم؟»؛ غانم غدوري الحمد؛ ترجمه حسينعلي نقيان؛ رشد (آموزش قرآن)، ش ۱۱، زمستان ۱۳۸۴، ص ۴۶-۴۸.
۲۷. «عجايب عددي قرآن، حقيقت يا توهم؟»؛ غانم غدوري الحمد؛ ترجمه حسينعلي نقيان؛ رشد (آموزش قرآن)، ش ۱۲، بهار ۱۳۸۵، ص ۸-۱۵.
۲۸. «عدد ۱۹، يكي از اعجازهاي بزرگ»؛ (نام نويسنده ذكر نشده است)؛ محجوبة، ش ۲۱۹، ۲۰۰۳، ص۳۴-۳۵. (انگليسي)
۲۹. «عصر رايانه و اعجاز عددي قرآن كريم»؛ محمدجواد شجاعي شكوري؛ زلال وحي، ش ۱۰، ۱۳۸۴، ص ۳۰-۳۱.
۳۰. «قرآن و رايانه»؛ اديب رضايي؛ تبيان، ش۴۳، ۱۳۷۹، ص۱۲-۶.
۳۱. قرآن، طارق سويدان؛ محجوبه، ش ۲۰۸، ۲۰۰۲، ص۱۶. (انگليسي).
۳۲. «كتاب آفرينش، نظم خيرهكننده در قرآن»؛ (نام نويسنده ذكر نشده است)؛ اعتصام، ش ۲۴، ۱۳۶۳، صص۲۰-۲۳ و ۲۷.
۳۳. «كنكاشي پيرامون قرآن از ديد رياضي، معجزه ابدي(۱)»؛ رشاد خليفه؛ ترجمه ماندانا خواجوي؛ سروش، ش۱۸۱، ۱۳۶۱، صص ۲۴-۲۵ و ۶۱.
۳۴. «كنكاشي پيرامون قرآن از ديد رياضي، معجزه ابدي(۲)»؛ رشاد خليفه؛ ترجمه ماندانا خواجوي؛ سروش، ش۱۸۲، ۱۳۶۱، ص ۲۴-۲۵.
۳۵. «نقد و بررسي تحقيقات دكتر رشاد خليفه در زمينه اعجاز عددي قرآن»؛ جهاد دانشگاهي دانشگاه صنعتي اصفهان، دانشگاه انقلاب، ش ۷۰، ۱۳۶۸، ص ۴۶-۵۲.
۳۶. «وقفة مع كتاب العدد «من الاعجاز البلاغي و العددي للقرآن الكريم»؛ التحرير، رسالة القرآن، ش۳، ۱۳۶۹، ص۱۹۲-۱۹۹.
بخش سوم: سايتها
تعداد پايگاهها و سايتهايي كه در مورد اعجاز عددي و رياضي قرآن هستند، بسيار زياد است. براي رعايت اختصار به مهمترين آنها اشاره مي شود:
۱. موقع الارقام www.alargam.com
۲. موقع عبد الدائم الكحيل للإعجاز العلمي www.kaheel7.com
۳. مركز نون للابحاث و الدراسات القرآنيه www.islamnoon.com
۴. موقع الإعجاز العلمي و العددي في القرآن الكريم www.i3gaz.com
۵. شبكة الإعجاز في القرآان والسنه http://www.miracweb.net
۶. موسوعة الإعجاز العلمي في القرآن والسنة http://www.quran-m.com
پی نوشت ها:
[۱]. خليفه، رشاد؛ اعجاز قرآن، تحليل آماري حروف مقطعه؛ سيدمحمدتقي آيتاللهي؛ شيراز: دانشگاه شيراز، مقدمه، ص الف.
[۲]. همان، مقدمه، ص ج.
[۳]. خليفه، رشاد؛ معجزة القرآن الکريم؛ الطبعة الاولي، بيروت: دارالعلم للملايين، ۱۹۸۳م.
[۴]» .QURAN VISUAL PRESEN TATION OF THE MIRACLE«
[۵]. خرمشاهي، بهاءالدين؛ دانشنامه قرآن و قرآن پژوهي؛ چ ۱، تهران: دوستان و ناهيد، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۱۱۰۹.
[۶]. ر.ک به: خليفه، رشاد؛ معجزة القرآن الکريم و اعجاز قرآن، تحليل آماري حروف مقطعه.
[۷]. ر.ک به: نوفل، عبدالرزاق؛ اعجاز عددي در قرآن کريم؛ ترجمه مصطفي حسيني طباطبايي، ناشر: تهران، ۱۳۶۲ ش.
[۸]. قال رسول الله(ص): «ستفترق امتي علي ثلاثة و سبعين فرقة، منها فرقةٌ ناجية ٌ والباقون هالكون». مجلسي، محمدباقر؛ بحار الانوار؛ الطبعة الثانية، بيروت: مؤسسة الوفاء، بيروت، ۱۴۰۳ ق، ح ۳۶، ص ۳۳۶.
[۹]. ر.ک به: النجدي، ابوزهراء؛ من الاعجاز البلاغي و العددي للقرآن الکريم؛ الوکالة العالمية، ۱۴۱۰ ق .
[۱۰] . براي اطلاع بيشتر از موارد اعجاز عددي قرآن ر.ک به: «پژوهشى در نظريه اعجاز عددى و رياضى قرآن»؛ مجتبي نوروزي؛ پژوهشهاي قرآني، ۱۳۸۵، ش ۴۸، ص ۱۴۲ـ۱۷۳.
[۱۱]. براي اطلاع از اين کتب به سايت www.islamnoon.com مراجعه فرماييد.
[۱۲] - عنوان فرانسه اين کتاب عبارت است از:
Farid Gabteni, Frederice , Le Hosard Progrmme, le miracle scientifigue du Qoran
۳۴- براي اطلاع از اين کتابها به سايت www.kaheel7.com مراجعه کنيد .
منبع: آیینه پژوهش –ش۱۲۷ –فروردین ۱۳۹۰
