هدف از نزول قرآن كریم، شفابخشی بیماری های جان، تربیت معنوی، هدایت انسان ها به سوی سلامت و سعادت و كمال است. و مطالب عمده و ساختاری قرآن كریم، در همین راستا نازل شده است. قرآن كریم، كتاب علمی محض در یك یا چند رشته نیست كه بتوان از آن جزئیات همه ی علوم را استخراج كرد. این كار عقل است و انسان از طریق عقل و تجربه می تواند به علوم مختلف در حوزه ی تجربی و انسانی دست یابد. با این وجود، قرآن كریم به برخی از مسائل علمی در راستای خدا شناسی، تحریك كنجكاوی علمی بشر و تشویق به فراگیری علوم اشاره كرده است.(۱)
اهمیت فراگیری علوم از دیدگاه اسلام: با كنكاش در میان ادیان و كتب آسمانی در می یابیم كه قرآن كریم و احادیث، بیشترین تأكید را درباره ی فراگیری علوم از جمله علوم تجربی دارد. تا جایی كه ماده «علم» بیش از ۷۵۰ مرتبه در قرآن كریم تكرار شده و بیش از ۴۵ مرتبه ماده «عقل» و خرد ورزی و بیش از ۱۰ مرتبه «اولی الالباب» به معنای صاحبان خرد و عقل، آمده است.
خداوند متعال، كسانی را كه از روی تقلید و بدون علم به او ایمان می آورند. مذمت می كند و علم و ایمان را در كنار هم قرار می دهد.(۲) و به فضیلت و علم دانشمندان اصرار می ورزد.(۳) و انسان را دعوت به تفكر و تدبر در جهان آفرینش و انسان می نماید.(۴)
احادیث زیادی درباره ی فراگیری علم و دانش به دست ما رسیده كه به هزارها می رسد.. تا جایی كه دانش ورزی را واجب می دانند و می فرمایند: «طلب العلم فریضه علی كل مسلم و مسلمة»(۵) و یك لحظه تفكر را معادل یك سال عبادت می دانند.(۶)
پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فرمودند: العلم علمان، علم الادیان و علم الابدان(۷) علم دو گونه است، یكی علم دین ها و دیگری علم بدن ها»
آگاهی و دانش بدن به علم پزشكی منحصر نمی شود بلكه شامل كلیه علوم تجربی می باشد كه بدن با آن ها مرتبط است برای مثال، زیست شناسی به تغذیه و معماری به مسكن و شهر انسان و ... می پردازد.
قرآن كریم و علوم تجربی: پیشتر گذشت كه هدف اصلی و ساختاری قرآن كریم، هدایت معنوی بشر است اما، در قالب خدا شناسی، پرورش روانی و روحی و تحریك ذهن بشر به برخی از مسائل علمی اشاره دارد. علت پیشرفت مسلمانان در قرون گذشته، در رشته ی علوم تجربی، همان آیات قرآن كریم بوده است. در این جا به برخی از آیات علمی قرآن كریم اشاره می شود: .
۱. خلقت آسمان و زمین.(۸)
۲. جاذبه ی زمین.(۹)
۳. گسترش آسمان.(۱۰)
۴. عدم اكسیژن در آسمان.(۱۱)
۵. موجودات زنده در آسمان.(۱۲)
۶. كرویت زمین.(۱۳)
۷. وجود گاز، در زمین.(۱۴)
۸. حركت زمین و خورشید.(۱۵)
۹. جنین شناسی.(۱۶)
۱۰. بهداشت تغذیه.(۱۷)
۱۱. گیاهان.(۱۸)
۱۲. حیوانات.(۱۹)
۱۳. و صدها موضوع دیگر.
در نتیجه، دیدگاه قرآن كریم نسبت به مسائل علوم تجربی، مثبت است و حتی مشوق فراگیری آن علوم می باشد. به سبب این تأكیدات، ما شاهد پیشرفت علوم در میان مسلمانان بودیم. به عنوان مثال ، توجه مسلمانان به كعبه و قبله، سبب رشد كیهان شناسی و توجه به تقسیم دقیق ارث، سبب رشد ریاضیات، شده است.
یک از مطالبی که در براره قرآن کریم مطرح است «جامعیت معجزه در قرآن كریم» است. یعنی قرآن به صورت معجزه آسا جامعیت دارد یا خیر؟ در این اینجا باید گفت که قرآن دارای جامعیت درون قرآنیاست. برای این كه یك آیه با تمام اعجاز، با اشاره به جوانب آن در راستای هدایت معنوی بیان شده است. به عنوان مثال، آیه ی ۱۴ ـ ۱۲ سوره ی مؤمنون، اشاره به مراحل خلقت انسان دارد و دارای معجزه ی فصاحت و بلاغت، معارف بلند، نكات اخلاقی، اثبات خدا شناسی، مسائل پزشكی و جنین شناسی و... می باشد. به عبارت دیگر هرآیه ای با توجه به تركیب الفاظ و هدف آن، جامعیت دارد. و الفاظ غیرقرآنی توان رویارویی با آن را ندارد.
اما اگر منظور از جامعیت معجزه، جامعیت برون قرآنی باشد، پاسخ منفی است. چون قرآن كریم كتاب دائرۀ المعارف نیست كه تمام مطالب را در خود جای بدهد، بلكه قرآن كریم، كتاب هدایت و انسان ساز است و مسائل مهمی چون مسایل اعتقادی، احكام، اخلاق را به صورت كلیات بیان شده است و جزئیات و تفسیر آن به پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ امامان ـ علیهم السلام ـ واگذار شده است. به عنوان مثال اصل نماز در قرآن كریم آمده است. ولی ركعات آن بیان نشده است و هم چنین جزئیات ارث، زكات، خمس، و... یا این كه در سوره ی انعام، آیه ی ۱۲۵ به عدم اكسیژن در آسمان اشاره شده، ولی به جزئیات و ارتفاع آن نپرداخته است. لذا نمی توان از نگاه پیش فرض های علوم بیرونی قرآن كریم، را جامع دانست.
حاصل سخن این كه، جامعیت قرآن كریم، درون متنی است و رسالت ساختاری قرآن كریم، شفا بخشی، هدایت، تربیت و پرورش معنوی انسان ها است و قرآن كریم را در این بعد باید معجزه دانست.
پی نوشتها:
۱. ر.ک: رضایی اصفهانی، محمد علی، در آمدی به تفسیر علمی قرآن کریم، قم، اسوه، ۱۳۷۸، ص ۱۷۷.
۲. مجادله : ۱۱، روم : ۵۶.
۳. زمر : ۲.
۴. آل عمران : ۱۹۱.
۵. مجلسی، محمد تقی، بحار الانوار، بیروت، ج ۲، ص ۱۷۷.
۶. همان، ص ۷۱، ص ۳۲۶.
۷. همان، ج ۱، ص ۲۲۰.
۸. سجده : ۴.
۹. رعد : ۲.
۱۰. ذاریات : ۴۷.
۱۱. انعام : ۱۲۵.
۱۲. شوری : ۲۹.
۱۳. زمر : ۵.
۱۴. نازعات : ۳۰.
۱۵. نمل : ۸۸.
۱۶. مؤمنون : ۱۴ ـ ۱۲.
۱۷. حرمت شراب (مائده : ۹۰) شیر حیوان (نمل : ۶۶) و ....
۱۸. طه : ۵۳.....
۱۹. نحل : ۸ ـ ۵.
منبع: نرم افزار پاسخ ۲ مرکز مطالعات حوزه.
