محمود ریشه -علی عبدالحمیدی
خدای متعال در قرآن می‏فرماید:«ولو أنّما فی الأرض من شجرة أقلام و البحر یمدّه من بعده سبعة أبحر مّا نفدت کلمات اللّه انّ اللّه عزیز حکیم» ۱ .
ای مسلمان!انسان در این دوره به کشفیّاتی از علوم و به شناختی از رازهای جهان آفرینش و قوانین آن دست یافته که ایمان و فرمانبرداری و ترس او را نسبت به خدای متعال بیشتر کرده است.امروزه انسان آسمان خراشها ساخته، به اعماق دریاها و اقیانوسها فرورفته، اتم را شافته و نیروی نهفته آن را بیرون آورده، به کره ماه راه یافته و در تلاش و کوشش است تا به کرات دیگر نیز سفر کند.و بی‏تردید به صریح فرموده خداوند، در این کار هم موفّق خواهد شد«یا معشر الجنّ و الإنس إن استطعتم أن تنفذو من أقطار السّموات و الأرض فانفذوا لا تنفذون إلاّ بسلطان فبأیّ الآء ربّکما تکذّبان، یرسل علیکما شواظ من نّار و نحاس فلا تنتصران» ۲ ندای در آیه به دلیل «یا معشر الجن و الإنس»هم جنّیان را در بر می‏گیرد و هم آدمیان را.جنّیان در آسمان راه یافتند و به فرموده قرآن به منطقه استراق سمع رسیدند که(به وسیله شهابهای کیهانی)رانده شدند «و أنّا لمسنا السّمآء فوجدناها ملئت حرسا شدیدا و شهبا و أنّنا کنّا نقعد منها مقاعد للسّمع فمن یستمع الان یجدله شهابا رصدا» ۳ .
بنابراین تنها دستیابی انسان باقی می‏ماند که آن هم به خواست و یاری پروردگار عملی خواهد شد.
با شناسایی این دانشها و رازهایی که همگی بر ذات و هستی خدای تعالی دلالت دارد؛ خداوندی که خالق و آفریننده و مدبّر امور این جهان، و نگهدارنده و باعث بقای آن است؛با این حال منکر به انکار خود و مؤمن به عقیده خود، باقی می‏ماند تا مفهوم این آیه که فروده است:«إنّ الّذین کفروا سوآء علیهم ءأنذرتهم أم لم تنذرهم لا یؤمنون» ۴ ثابت شود.آشکار شدن حقایق این جهان که بر هستی خداوند دلالت دارد یا آشکار نشدنش، برای کافران یکسان است.«ختم اللّه علی قلوبهم و علی سمعهم و علی أبصارهم غشاوة و لهم عذاب عظیم» ۵ خدای متعال به علم ذاتی و غیبی خود، بدبختی و خوشبختی هرکس را از هنگامی که در شکم مادر است می‏داند، زیرا او بر تمام امور جهان پیش از هستی آنها آگاه است و چنین نیست که دانایی‏اش بر امری پس از هستی آن باشد و مشیّت و خواست او بی‏آن‏که تابع چیزی باشد در تمام امور جریان دارد.
قرآن، آسمان را به ساختمانی تشبیه کرده و می‏فرماید:«و السّمآء بنیناها بأید و إنّا لموسعون» ۶ آیا براستی آسمان ساختمانی است؟این ساختمان کجاست؟از ویژگیهای ساختمان ارتباط و پیوستگی اجزاء آن به یکدیگر است.پژوهشهای کیهانی و نیروی جاذبه ثابت کرده است که میان ستارگان جاذبه وجود دارد، همین نیروی جاذبه میان آنها انند ستونهایی است که اجزاء ساختمان را به یکدیگر پیوند ولی با چشم دیده نمی‏شود و چنانچه در این نیروی جاذبه عیب و نقصی روی دهد تمام ساختمان فرو می‏ریزد.
بنابراین هر ستاره‏ای رز ثقل و درجه چگالی و نوعیّت خاصّی دارد که آن را در مدار ثابتی قرار می‏دهد، این نیروی جاذبه و ارتباطی که با ستارگان دیگر دارد هرگز تغییر نمی‏کند و به رغم تمامی حرکتهای این ستاره‏ها، فاصله میان آنها پیوسته ثابت است.این نیروها به منزله ستونهایی است که دیده نمی‏شوند.«أللّه الّذی رفع السّموات بغیر عمد ترونها...» ۷
بنابراین آسمانها را که خداوند بنا نهاده غیر از ساختمانی است که ما می‏سازیم و وسایل آن غیر از وسیله‏های ماست، چه بسیار بزرگ است توصیف و دقّت قرآن!و چه بسیار گویا و رساست دانشهای آن!و چه عظیم است قدرت آفریننده جهان!
قرآن در آیه دیگر راجع به آسمان چنین می‏فرماید:«ءأنتم أشدّ خلقا أم السّمآء بنیها، رفع سمکها فسوّیها» ۸
قرآن بنیاد آسمان را بسیار رفیع توصیف کرده است.آیا واقعا چنین است؟امروزه دانشمندان می‏گویند:پس از خورشید، نزدیکترین ستاره به زمین چهار سال نوری فاصله دارد.سال نوری مسافتی است که نور در یک سال کامل آن را با سرعت سیصد هزار کیلومتر در«ثانیه»، می‏پیماید. اکنون معلوم شده که ستارگانی هستند که فاصله آنها از زمین ۲۰۰ میلیون سال نوری است.با این‏ حال آیا بنای آسمان رفیع نیست؟
ای مؤنان!خداوند متعال می‏فرماید:«أو کظلمات فی بحر لجیّ یغشیه موج منّ فوقه موج من فوقه سحاب ظلمات بعضها فوق بعض إذ آأخرج یده لم یکدیریها و من لم یجعل اللّه له نورا فما له من نور» ۹ .
قرآن کریم حالت خاصّ کافران را در این دنیا مثل زده است و آن را به تاریکی عمیق‏ترین نقطه دریا تشبیه کرده است که وجی برفراز آن ابری است.تاریکی همان کردار و رفتار کافران، و دریای ژرف، دلهای آنهاست که نادانی و غفلت نسبت به خدا، و سرگردانی و گمراهی آن را فرا گرفته، ازاین‏روی نمی‏توانند در آیه‏های پروردگار تعقّل کنند و نمی‏توانند برهانهایی را که برهستی خداوند و ترس از او دلالت می‏کند، بنگرند.
کسی که بسیاری از مردم اروپا و امریکا آمیزش کرده باشد، اهمیّت و عظمت قرآن را در توصیف حالت نفسانی و اجتماعی این مردم درک می‏کند؛آن حالت روانی و آشفتگی و سرگردانی شدیدی که به علّت بی‏توجّهی به هدف عالیه پس از این جهان دارند.(و آنها را الگوی مجسمّ مفهوم این آیه قرار داده است).
اینان به رغم برخورداری از وسایل جدید مادّی، به بدبختی و امراض روانی گرفتارند.آری براستی که زندگی آنها تاریکی در تاریکی و بدبختی توأم با بدبختی روانی است.
رودرروی قرار گرفتن مرد با زن و فرزندش، و پسران با دختران، معامله‏های ربوی ناشایستی که انجام می‏شود، مالیاتهای ستمکارانه‏ای که«کلیسا»بر پیروانش تحمیل می‏کند، خودکشیهای روزافزون، انحرافهای جنسی و امراض ناشی از آن، اعتیاد به الکل و مواد مخدّر تیرگیهایی است که برفراز یکدیگر قرار گرفته‏اند.
این نخستین نکته علمی و اجتماعی آیه کریمه در شرح‏حال کافران است.
دوّمین نکته علمی و اعجاز دیگر در این آیه شریفه این است:آیا در دریاهای ژرف و متلاطم، افزون بر موجهای سطحی، موجهای عمقی(چنان‏که قرآن می‏فرماید.)وجود دارد یا نه؟و آیا این موجهای سطحی و عمقی سبب تاریکی در اعماق دریا می‏شوند؟
برادران ایمانی!بیاید و به تازه‏ترین چیزی که در این زمینه کشف شده است، گوش فرا دهید.پژوهشهای نوری درباره اعماق دریاها و اقیانوسها، پدیده‏ای بسیار تازه است.زیرا بیشتر پژوهشهای گذشته، صوتی بوده است.لیکن پژوهشهای نوری که قرآن در چهارده قرن پیش بدان اشاره کرده است، بسیار تازه و جدید است.
اقیانوس شناسان می‏گویند:دریاها دو گونه‏اند:دریاهای کم‏عمق و سطحی که نزدیک ساحلند و دریاهای ژرف و گسترده که دور از ساحل قرار دارند ۱۰ بنابراین بستر دریای نزدیک ساحل تا جایی پیش می‏روند که عمق آن بیش از ۱۰۰ متر نیست، سپس شیب آن زیاد می‏شود تا جایی که در برخی از اقیانوسها به عمق دوازده هزار متر می‏رسد.اکنون باید دید آن تاریکی که قرآن گفته است، در کجاست؟بی‏تردید در بخش عمیق دریا است زیرا در ناحیه‏ای که نزدیک به ساحل تاریی وجود ندارد.تاریکی از عمق ۲۰۰ متری شروع می‏شود و سپس تا عمق ۵۰۰ متری داخل آب شدّت پیدا می‏کند.و تقریبا در عمق ۱۰۰۰ متری نور و روشنایی بکلّی ناپدید می‏شود و تیرگی به نهایت می‏رسد.
بنابراین چنان‏که قرآن گفته است ظلمت و تاریکی، جز در جاهای ژرف اقیانوسها یافت نمی‏شود.
از سوی دیگر؛پژوهشهای جدید وجود موجها را در داخل اقیانوسها، در مناطقی که درجه حرارت در سطح دریا و عمق آن اختلاف دارد اثبات کرده است، این درجه حرارت باعث می‏شود که موجهای بلندی در عمق ۲۰۰ متری اقیانوسها ایجاد شود.چنان‏که خداوند فرموده است«... یغشه موج من فوق موج...»و این موجها و تلاطم شدید سبب می‏شود که ماهیها در فصلهای مختلف سال از منطقه‏ای به منطقه دیگر کوچ کنند.
نکته سوم در آیه کریمه این است که آیا این موجها سبب تاریکی می‏شوند یا نه؟جواب مثبت است؛موجها شعاعهای نوری را که بر آنها می‏تابد برمی‏گردانند.آن‏سان که از مقدار روشنایی که به طرف عمق دریا می‏رود به تدریج کاسته می‏شود تا جایی که ۴۰% کاهش می‏یابد؛ بنابراین سطح غیرافقی موجهای متلاطم دریا، باعث ایجاد ظلمت در اعماق می‏شود.
اکنون پی‏می‏بریم به مفهوم اعجازآمیز آنچه را که خدای متعال در قرآن فرموده است:«أو کظلمت فی بحر لجّی یغشه موج من فوقه موج من فوقه سحاب...»و به این نتیجه می‏رسیم که تاریکی، جز در نقاط ژرف دریاها، یافت نمی‏شود.و از عمق ۲۰۰ متری آغاز می‏شود و در عمق ۱۰۰۰ متری به نهایت خود می‏رسد.بنابراین، موجهای سطحی و موجهای عمقی و ابرها همه باعث ایجاد تاریکی می‏شوند.بدین ترتیب تراکم تیرگیها برفراز یکدیگر، مانند فشردگی کارهای ناشایست کافران است که در دل سیاه آنها متراکم شده و برفراز یکدیگر قرار گرفته‏اند.
ای برادران ایمانی!این کلام خدای بزرگ است، این قرآنی است که از سرچشمه علم خداوند فرستاده شده است، قرآنی که شگفتیهای آن پایانی ندارد و دانشمندان از آن خسته نمی‏شوند و از زیادی تکرار کهنه نمی‏شود.پس ای مؤمنان آن را یاد بگیرید و به آن عمل کنید، و آن‏طوری که دوستدار و تسلیم آن باشید بخوانید.به خدا سوگند که کتابی والاتر و ثوابی بزرگتر از آن نیست، و هیچ چیز مانند قرآن روان و دل را شاد نمی‏کند.پیامبر(صلّی اللّه علیه و آله)فرمود: «ما أذن اللّه لعبد من شی أفضل من رکعتین یصلّیهما.و إن البرّ لیذّر علی رأس العبد مادام فی صلاته.و ما تقرّب العباد إلی اللّه بمثل ما خرج منه.یعنی القرآن.» ۱۱ 
و نیز فرمود:«إقرؤا القرآن فانّه یأتی یوم القیامة شفیعا لأصحابه.» ۱۲
یادداشتها
(*)ترجمه از مجله«الجهاد»، چاپ لیبی، شماره ۸۱، ص ۶۵.
(۱)-و اگر تمام درختان روی زمین قلم شوند و دریاها مرکّب و هفت دریای دیگر به یاریش بیایند، سخنان خدا پایان نمی‏یابد، همانا خداوند عزیز و حکیم است.(لقمان/۲۷)
(۲)-ای جماعت جنّیان و آدمیان اگر می‏توانید که از اطراف آسمانها و زمین بیرون روید بگریزید، پس نتوانید رفت مگر با داشتن قدرتی، بنابراین کدام یک از نعمتهای پروردگارتان را انکار می‏کنید؟بر شما فرستاده می‏شود شعله‏هایی از آتش و مس گداخته پس با او مقابله نتوانید کرد.(الرحمن/۳۳-۳۵)
(۳)-و بدرستی که ما قصد آسمان کردیم پس آن را پر از نگهبانان قدرتمند و شهابها یافتیم.ما در آن جاهایی که می‏توان گوش فرا داد می‏نشستیم.اما اکنون هرکه به گوش دادن نشیند، شهابی را در کمین خود یابد. (جن/۷و۸)
(۴)-کافران را چه بترسانی یا نترسانی مساویست ایمان نمی‏آورند.(بقره/۶)
(۵)-خدا بر دلهای آنها مهر نهاده و بر گوشها و چشمانشان پرده پوشانیده و برایشان عذابی است بزرگ. (بقره/۸)
(۶)-و آسمان را ما بنا نهادیم و براستی ما تواناییم.(ذرایات/۴۷)
(۷)-خداست که آسمانها را بی‏هیچ ستونی که آن را ببینید، برافراشت...(رعد/۲)
(۸)-آیا شما به خلقت سخت‏ترید یا این آسمانی که او بنا نهاده سقفش را برافراشت و بپرداختش. (نازعات/۲۷)
(۹)-یا همانند تاریکیهایی است در دریایی ژرف، که موجش فرو پوشد و بر فراز آن موجی دیگر و بر بالای آن ابری است تیره، تاریکیهایی بر فراز یکدیگر، آن سان که اگر دست خود بیرون آرد، آن را نتواند دید.و آن کسی را که خدا به نور هدایت روشن نکرده باشد، هیچ نوری را فرا راه خویش نیابد.(نور/۴۰)
(۱۰)-پس از چهارده قرن از نزول قرآن، علوم جدید به این نتیجه رسیده است که تاریکی، جز در نقاط بسیار عمیق در جای دیگری از دریا وجود ندارد.
(۱۱)-«ترمذی»:خداوند به سخنی از بنده‏اش بهتر از دو رکعت نماز خواندن گوش فرا نمی‏دهد و تا هنگامی که بنده نماز می‏خواند، نیکی بر فراز سرش افشانده می‏شود.و هیچ چیز مانند قرآن بنده را به خدا نزدیک نمی‏کند.
(۱۲)-«مسلم»:قرآن را بخوانید، زیرا قرآن روز قیامت از دوستدارانش شفاعت می‏کند.
 منبع: مشکو‌ة بهار۱۳۷۰ شماره ۳۰ صفحه ۲۶ تا ۳۰