در جهان امروز سه دین اسلام، مسیحیت و یهودیت از ادیانی توحیدی و آسمانی به شمار می آیند که با وجود دارا بودن برخی مشترکات، اختلافات اساسی و اصولی در آموزه های دینی و اعتقادی، آنها را ازهم جدا نموده و در مقابل هم قرار داده اند. یکی از موضوعاتی که بنیاد این اختلاف را می سازد شخصیت حضرت مسیح(ع) می باشد. زیرا در دین یهود حضرت مسیح(ع) که مورد قبول اسلام و مسیحیت میباشد مورد انکار قرار گرفته و آنان هنوز در انتظار« مسیحا» به سر می برند که روزی از نسل داود به وجود خواهد آمد و بنی اسرائیل را نجات خواهد داد.[۱] اما اسلام و مسیحیت هر دو حضرت عیسی مسیح(ع) را که بیست قرن پیش از این به دنیا آمده قبول دارند لکن در شخصیت و احوال او اختلاف و تضاد عمیقی دارند. در این نوشته دیدگاه اسلام نسبت به حضرت مسیح(ع) به صورت نه چندان مفصل بیان می گردد و برای جامعیت مطلب از مادر آن حضرت نیز به مطالبی می پردازیم:
شخصیت حضرت مریم (س)
مسلمانان و مسیحیان هردو معتقد اند که حضرت مریم (س) مادر حضرت مسیح(ع) میباشد لکن مقام و عظمت حضرت مریم (س) در قرآن کاملا شفاف و از قدسیت خاصی برخودار است که فقط با لطف خاص خداوند یکتا قابل تحقق میباشد. در حالیکه در اناجیل هیچ اثری ازین مقام و بزرگواری آن حضرت به چشم نمیخورد.
قرآن کریم حضرت مریم را نتیجه نذر و تعهدی میداند که مادرش با خدابسته بود و خداوند پس از پذیرش نذر مادرش، حضرت مریم را به او اعطا میکند. قرآن کریم میفرماید: «إِذْ قَالَتِ امْرَأَتُ عِمْرَانَ رَبِّ إِنىِّ نَذَرْتُ لَكَ مَا فىِ بَطْنىِ مُحَرَّرًا فَتَقَبَّلْ مِنىِّ إِنَّكَ أَنتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ؛ و زن عمران گفت: اى پروردگار من، نذر كردم كه آنچه در شكم دارم از كار اينجهانى آزاد و تنها در خدمت تو باشد. اين نذر را از من بپذير كه تو شنوا و دانايى»[۲].
«فَلَمَّا وَضَعَتهَْا قَالَتْ رَبِّ إِنىِّ وَضَعْتهَُا أُنثىَ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا وَضَعَتْ وَ لَيْسَ الذَّكَرُ كاَلْأُنثىَ وَ إِنىِّ سَمَّيْتهَُا مَرْيَمَ وَ إِنىِّ أُعِيذُهَا بِكَ وَ ذُرِّيَّتَهَا مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ؛ چون فرزند خويش بزاد، گفت: اى پروردگار من، اين كه زاييدهام دختر است- و خدا به آنچه زاييده بود داناتر است- و پسر چون دختر نيست. او را مريم نام نهادم. او و فرزندانش را از شيطان رجيم در پناه تو مى آورم»[۳]. خداوند هم این دعای مادر حضرت مریم را استجابت نموده و می فرماید:«فَتَقَبَّلَها رَبُّها بِقَبُولٍ حَسَنٍ وَ أَنْبَتَها نَباتاً حَسَناً وَ كَفَّلَها زَكَرِيَّا كُلَّما دَخَلَ عَلَيْها زَكَرِيَّا الْمِحْرابَ وَجَدَ عِنْدَها رِزْقاً قالَ يا مَرْيَمُ أَنَّى لَكِ هذا قالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَرْزُقُ مَنْ يَشاءُ بِغَيْرِ حِسابٍ[۴]؛ خداوند، او [مريم] را به طرز نيكويى پذيرفت و به طرز شايستهاى، (نهال وجود) او را رويانيد (و پرورش داد) و كفالت او را به «زكريا» سپرد. هر زمان زكريا وارد محراب او مىشد، غذاى مخصوصى در آن جا مىديد. از او پرسيد: «اى مريم! اين را از كجا آوردهاى؟!» گفت: «اين از سوى خداست. خداوند به هر كس بخواهد، بى حساب روزى مىدهد.» از این آیه به دست میآید که خداوند هم در خلقت و رشد تکوینی حضرت مریم و هم در تغذیه او با غذاهای آسمانی عنایت خاص داشته و نیز برای تربیت و ارشاد و کسب کمالات انسانی و مصونیت از آفات اجتماعی، تکفل و سر پرستی او را به عهده حضرت زکریا(ع) گذاشته است. وبالاخره خداوند به حدّی نسبت به حضرت مریم لطف داشته که اورا برگزیده و پاک و تطهیر نموده و بر همه زنان عالم برتری داده است زیرا خدای متعال در این رابطه می فرماید: «وَ إِذْ قالَتِ الْمَلائِكَةُ يا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاكِ وَ طَهَّرَكِ وَ اصْطَفاكِ عَلى نِساءِ الْعالَمينَ[۵]؛و (به ياد آوريد) هنگامى را كه فرشتگان گفتند: «اى مريم! خدا تو را برگزيده و پاك ساخته و بر تمام زنان جهان، برترى داده است». ونیز به دلالت این آیه فرشتگان با او سخن می گفته و به شکرانه این لطف خداوند، از او خواسته شده که فقط عبادت خدا را به جا اورد. و می فرماید:« يا مَرْيَمُ اقْنُتي لِرَبِّكِ وَ اسْجُدي وَ ارْكَعي مَعَ الرَّاكِعينَ[۶] ؛ اى مريم! (به شكرانه اين نعمت) براى پروردگار خود، خضوع كن و سجده بجا آور! و با ركوعكنندگان، ركوع كن!»
از دیدگاه قرآن کریم زنی مادر حضرت مسیح(ع) می باشد که در عالم نظیری برای او وجود نداشته و اوصاف و کرامت او برای هیچ زن دیگری ثابت نبوده است.
چگونگی حامله شدن حضرت مریم(س)
در قرآن کریم حامله شدن و چگونگی تولد حضرت عیسی مسیح(ع) کاملا به عنوان معجزهی الهی منعکس شده است و لذا می فرماید: « وَ الَّتىِ أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا فَنَفَخْنَا فِيهَا مِن رُّوحِنَا وَ جَعَلْنَاهَا وَ ابْنَهَا ءَايَةً لِّلْعَلَمِينَ[۷]؛ و به ياد آور زنى را كه دامان خود را پاك نگه داشت و ما از روح خود در او دميديم و او و فرزندش [مسيح] را نشانه بزرگى براى جهانيان قرار داديم! » علامه طباطبایی می گوید:« در اين جمله، عيسى و مادرش يك آيت به شمار آمدهاند، چون منظور از آيت در اينجا، تولد اينطورى است و اين آيت قائم به هر دو است و چون مريم در اقامه اين آيت مقدم بر عيسى است لذا اول نام مريم را برده فرموده:« ما او و فرزندش را» و نفرموده« ما فرزندش را و خودش را»آيت قرار داديم و همين افتخار براى مريم بس است كه در قرآن نامش در زمره و در رديف انبيا (ع) آمده و حال آنكه خودش از انبيا نبوده است»[۸].
و روی همین معجزه بودن است که وقتی فرشته الهی به حضرت مریم(س) می گوید:« قَالَ إِنَّمَا أَنَا رَسُولُ رَبِّكِ لِأَهَبَ لَكِ غُلَامًا زَكِيًّا[۹]؛ گفت: «من فرستاده پروردگار توام (آمدهام) تا پسر پاكيزهاى به تو ببخشم!» حضرت مریم (س) با تعجب می گوید:« قَالَتْ أَنىَ يَكُونُ لىِ غُلَامٌ وَ لَمْ يَمْسَسْنىِ بَشَرٌ وَ لَمْ أَكُ بَغِيًّا[۱۰]؛ گفت: «چگونه ممكن است فرزندى براى من باشد؟! در حالى كه تا كنون انسانى با من تماس نداشته، و زن آلودهاى هم نبودهام!» این تعجب حضرت مریم (س) گواه روشن بر ایناست که هم حاملگی حضرت مریم و هم تولد حضرت مسیح(ع) به صورت معجزه محقق شده است و حضرت مریم بدون این که مدت طبیعی حاملگی را طی کند حضرت مسیح (ع) را به دنیا آورده است و الاّ تعجب حضرت مریم بی مورد خواهد بود چون ممکن بود او بعد از ازدواج در آینده و بعد از سپری نمودن زمان حاملگی به صورت طبیعی صاحب فرزند می شد.[۱۱] و لذا فرشته خدا هم در برابر تعجب حضرت مریم(س) می گوید:« قَالَ كَذَالِكِ قَالَ رَبُّكِ هُوَ عَلىََّ هَينٌِّ وَ لِنَجْعَلَهُ ءَايَةً لِّلنَّاسِ وَ رَحْمَةً مِّنَّا وَ كاَنَ أَمْرًا مَّقْضِيًّا؛[۱۲] گفت: «مطلب همين است! پروردگارت فرموده: اين كار بر من آسان است! (ما او را مىآفرينيم، تا قدرت خويش را آشكار سازيم) و او را براى مردم نشانهاى قرار دهيم و رحمتى باشد از سوى ما! و اين امرى است پايان يافته (و جاى گفتگو ندارد)!»
حکایت شخصیت حضرت مریم(ع) و چگونگی حامله شدن و نحوه ولادت حضرت مسیح(ع) نبا بر نقل قرآن همه اش معجزه و حاکی از نشانه و قدرت مطلق خداوند می باشد. و تمام مطالب در این خصوص به طور روشن و عاری از هر گونه ابهام در قرآن کریم بیان شده است.
تولد حضرت مسیح(ع)
قرآن با احترام تمام تولد معجزه آسای حضرت مسیح را که آیه و نشانه روشن بر قدرت خدای یکتا می باشد حکایت می کند. به گفته قرآن هنگامیکه حضرت مریم بلا فاصله بعد از مژدهی فرشته باردار می شود «درد زايمان او را به كنار تنه درخت خرمايى كشاند (آن قدر ناراحت شد كه) گفت: «اى كاش پيش از اين مرده بودم، و بكلّى فراموش مىشدم! ناگهان از طرف پايين پايش او را صدا زد كه: «غمگين مباش! پروردگارت زير پاى تو چشمه آبى (گوارا) قرار داده است! و اين تنه نخل را به طرف خود تكان ده، رطب تازهاى بر تو فرو مىريزد! (از اين غذاى لذيذ) بخور و (از آن آب گوارا) بنوش و چشمت را (به اين مولود) روشن دار! و هر گاه كسى از انسانها را ديدى، (با اشاره) بگو: من براى خداوند رحمان روزهاى نذر كردهام بنا بر اين امروز با هيچ انسانى هيچ سخن نمىگويم! (و بدان كه اين نوزاد، خودش از تو دفاع خواهد كرد»[۱۳]
حضرت مسیح(ع) پس از تولد
بنا بر آموزه دین اسلام مبتنی بر آیات قرآن کریم وجود حضرت مسیح(ع) سراسر معجزه و بیانگر قدرت بی انتهای پروردگار می باشد. هنگامی که حضرت مریم(س) به طور غیر منتظره حضرت مسیح(ع)را به دنیا آورد، اضطراب و نگرانی سراپای اورا فرا گرفته بود چون در برابر تهمت مردم جوابی نداشت و نمی توانست از خود و فرزندش دفاع کند. قرآن کریم جریان دفاع معجزه آمیز از حضرت مریم را به طور مفصل این گونه بیان نموده است: «(مريم) در حالى كه او را در آغوش گرفته بود، نزد قومش آورد، گفتند: «اى مريم! كار بسيار عجيب و بدى انجام دادى! اى خواهر هارون! نه پدرت مرد بدى بود، و نه مادرت زن بد كارهاى!!» (مريم) به او(کودک) اشاره كرد. گفتند: «چگونه با كودكى كه در گاهواره است سخن بگوييم؟!» (ناگهان عيسى زبان به سخن گشود و) گفت: «من بنده خدايم او كتاب (آسمانى) به من داده و مرا پيامبر قرار داده است! و مرا- هر جا كه باشم- وجودى پربركت قرار داده و تا زمانى كه زندهام، مرا به نماز و زكات توصيه كرده است! و مرا نسبت به مادرم نيكوكار قرار داده و جبّار و شقى قرار نداده است! و سلام (خدا) بر من، در آن روز كه متولّد شدم، و در آن روز كه مىميرم، و آن روز كه زنده برانگيخته خواهم شد!»[۱۴]
این حوادث و نیز حوادثی که قبل از تولد و هنگام تولد حضرت مسیح(ع) اتفاق افتاده همه اش معجزه بوده است و طفل نوزاد با این معجزه که از طرف خدا به وسیله او انجام گرفت هم از مادرش دفاع کرد و هم نبوت و رسالتش را به مردم اعلام نمود.[۱۵]
معجزات حضرت مسیح(ع)
تمام انبیاء برای اثبات نبوت و رسالت خود شان دارای معجزه بوده اند و خداوند أنان را مجهز با معجزه برای هدایت بشر فرستاده است[۱۶]. باتوجه به اینکه معجزه بهترین و منطقی ترین دلیل برای اثبات نبوت می باشد ، سنت الهی بر این بوده که انبیائی که از طرف او برای هدایت مردم ارسال می شود با نشانه ای که اختصاص به او دارد همراه باشد تا در ضمن اثبات رسالت آنان، مدعیان دروغین را نیز بی دلیل و رسوا نماید امام صادق(ع) میفرماید معجزه علامت خداوند است و آن را به غیر از انبیاء و رسولان و حججش اعطا نمی کند، برای اینکه راستگویی راستگو از دروغگویی دروغگو به وسیله آن تشخیص داده شود[۱۷].
حضرت عیسی مسیح(ع) برای اثبات نبوتش از دیدگاه قرآن معجزات متعددی داشته است و قرآن کریم در این خصوص جملهای را بهکار برده که برای هیچ پیامبر دیگری آن را بهکار نبرده است زیرا خداوند در باره حضرت عیسی(ع) به نحوی خاص بیّنات (معجزات) و روح القدس را مطرح نموده می فرماید: « وَ آتَيْنا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّناتِ وَ أَيَّدْناهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ؛ و به عيسى بن مريم، نشانههاى روشن داديم و او را با روح القدس تأييد نموديم».[۱۸] اما طبق فرمایش علامه طباطبایی به حکم آیه« لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ ؛ ما رسولان خود را با دلايل روشن فرستاديم، »[۱۹] و «يُنَزِّلُ الْمَلائِكَةَ بِالرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلى مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ أَنْ أَنْذِرُوا؛ فرشتگان را با روح (الهى) به فرمانش بر هر كس از بندگانش بخواهد نازل مىكند (و به آنها دستور مىدهد) كه مردم را انذار كنيد»[۲۰]، اعطاء بینه و تأیید و تقویت به وسیله روح القدس شامل همه انبیاء می شود و اختصاص به حضرت عیسی(ع) ندارد لکن اسم هیچ پیامبری را در این موضوع به صورت خاص ذکر نفرموده است. اگر در ميان همه انبيا، تنها نام عيسى را ذكر كرده، علتش اين است که هرچند این امور در بین همه انبیاء مشترک است لكن در خصوص عيسى(ع) به نحوى خاص است.[۲۱].
در قرآن کریم معجزات حضرت مسیح(ع) را اینگونه بیان می کند: « من نشانهاى از طرف پروردگار شما، برايتان آوردهام من از گِل، چيزى به شكل پرنده مىسازم سپس در آن مىدمم و به فرمان خدا، پرندهاى مىگردد. و به اذن خدا، كورِ مادرزاد و مبتلايان به برص [پيسى] را بهبودى مىبخشم و مردگان را به اذن خدا زنده مىكنم و از آنچه مىخوريد، و در خانههاى خود ذخيره مىكنيد، به شما خبر مىدهم مسلماً در اينها، نشانهاى براى شماست، اگر ايمان داشته باشيد! »[۲۲]و نیز به یکی از موارد معجزه حضرت مسیح این گونه می پردازد:« عيسى بن مريم عرض كرد: «خداوندا! پروردگارا! از آسمان مائدهاى بر ما بفرست! تا براى اول و آخر ما، عيدى باشد، و نشانهاى از تو و به ما روزى ده! تو بهترين روزى دهندگانى!»
خداوند (دعاى او را مستجاب كرد و) فرمود: «من آن را بر شما نازل مىكنم ولى هر كس از شما بعد از آن كافر گردد (و راه انكار پويد)، او را مجازاتى مىكنم كه احدى از جهانيان را چنان مجازات نكرده باشم!»[۲۳]
شخصیت و هویت حضرت مسیح(ع)
مسئله شخصیت و هویت حضرت مسیح(ع) از اساسیترین مسئلهی اختلافی بین اسلام و مسیحیت میباشد. این مسئله مبنای اعتقادی آیین مسیحیت را تشکیل می دهد و آنرا با توجه به عقایدی که دراین مسئله دارد از حوزه توحیدی که در آدیان ابراهیمی یک اصل مسلم است خارج نموده است، زیرا آموزه اعتقادی مسیحیت در باره حضرت مسیح (ع) به گونهای است که با معیار و اصول ادیان توحیدی مخالف است و روی این جهت با موازین عقل نیز قابل پذیرش نمی باشد. بنا بر این آیین مسیحیت در این مسئله با دین مبین اسلام تضاد ریشه ای دارد ما با دلیل طولانی نشدن مقاله از دیگاه مسیحیت چیزی نمی گوییم و فقط به نظر اسلام بسنده می کنیم:
دیدگاه اسلام در باره شخصیت حضرت مسیح(ع)
از دید اسلام حضرت مسیح(ع) یک انسان مخلوق و بندهی از بندگان خدا است که به عنوان پیامبر اولوالعزم همراه با کتاب آسمانی انجیل در راستای اعتلای کلمه توحید و عبادت پرور دگار یکتا برای هدایت مردم فرستاده شده بود. این مطالب در قرآن کریم به طور شفاف بیان شده است.
قرآن کریم خلقت حضرت مسیح(ع) را شبیه خلقت حضرت آدم دانسته و می فرماید: « إِنَّ مَثَلَ عيسى عِنْدَ اللَّهِ كَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ قالَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ ؛مَثَل عيسى در نزد خدا، همچون آدم است كه او را از خاك آفريد، و سپس به او فرمود: «موجود باش!» او هم فوراً موجود شد.»[۲۴] خداوند در این آیه می خواهد بفهماند كه كيفيت ولادت عيسى بيش از اين دلالت ندارد كه وى بشرى است نظير آدم ابو البشر و خلقتش غير معمولى است پس جايز نيست در باره وى سخنى زائد بر آنچه در باره آدم گفته مىشود، بيان گردد.در باره آدم مىگوئيم: او انسانى است كه خداى تعالى او را بدون پدر و مادر آفريده است، و در باره عيسى (ع) هم مىگوئيم: انسانى است كه خداى تعالى او را بدون پدر آفريد.[۲۵]
شخصيت عيسى(ع) و مقام او پيش خدا در قرآن كريم با بیست دو صفت زیر به طور تمام و کمال بیان شده است:
عيسى(ع) بنده خدا، پيامبر خدا[۲۶] و رسول به سوى بنى اسرائيل[۲۷] و يكى از پيامبران اولى العزم و صاحب شريعت بوده و كتابى به نام انجيل داشت[۲۸] ، خداى تعالى نام او را مسيح عيسى نهاد[۲۹] «۵» و«كلمة اللَّه» و«روحى از خدا» خواند[۳۰] ، و داراى مقام امامت[۳۱] و از گواهان اعمال[۳۲] ، و بشارت دهندگان به آمدن پيامبر اسلام بود[۳۳] ، وجيه و آبرومند در دنيا و آخرت و از مقربين بود[۳۴]. از اصطفاء شدگان[۳۵] ، و از اجتباء شدگان و از صالحان بود[۳۶] ، مبارك بود هر جا كه باشد، زكى و مهذب بود، آيتى بود براى مردم و رحمتى از خدا بود و احسانگرى به مادرش، و از زمره كسانى بود كه خداى تعالى به ايشان سلام كرد[۳۷] و از كسانى بود كه خدا كتاب و حكمتش آموخت[۳۸].
به گفته علامه طباطبایی این اوصاف و خصیصهها از مقامات ولايت است كه خداى تعالى اين پيامبر بزرگوارش را بدان ستوده و رفعت قدر داده است.[۳۹]
پس از نظر اسلام و قرآن او نه پسر یوسف است و نه پسر روح القدس و نه پسر خدا است و نه خود خدا بلکه انسان و بنده خدا است که شبیه حضرت آدم (ع) بدون پدر به اراده خدا مخلوق شده است.
نویسنده : حمید رفیعی
[۱] . سلیمانی اردستانی، عبد الرحیم، یهودیت، ص۹۵ ،قم، آیات عشق، اول، ۱۳۸۲.
[۲] . آل عمران/۳۵.
[۳] .آل عمران/۳۶.
[۴] . همان/۳۷.
[۵] . همان/۴۲.
[۶] . همان/۴۳.
[۷] . انبیاء/۹۱.
[۸] . طباطبایی، محمد حسین ، ترجمه الميزان، ج۱۴، ص: ۴۴۷
[۹] . مریم/۱۹.
[۱۰] . همان/۲۰.
[۱۱] . طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴/۴۲، قم موسسه نشر اسلامی.
[۱۲] . مریم/۲۱.
[۱۳] . مریم/ آیات ۲۳-۲۶.
[۱۴] . مریم / آیات۲۷-۳۳.
[۱۵] . ابوالصلاح حلبی، الکافی ، ص۱۰۲ ، اصفهان، مکتبه امیر المؤ منین(ع) ، بی تا.
[۱۶] . حدید/۲۵.
[۱۷] . مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار،۱۱/۷۱
[۱۸] . بقره/ ۸۷و۲۵۳.
[۱۹] .حدید/۲۵.
[۲۰] . نحل/۲.
[۲۱] .رک: طباطبایی، محمد حسین ، ترجمه الميزان، ج۲، ص: ۴۹۰
[۲۲] . آل عمران/ ۴۹
[۲۳] . مائده/۱۱۴و ۱۱۵.
[۲۴] . آل عمران/۵۹.
[۲۵] . رک: ترجمه الميزان، ج۳، ص: ۳۳۳
[۲۶] . سوره مريم، آيه ۳۰.
[۲۷] . سوره آل عمران، آيه ۴۹.
[۲۸] . سوره احزاب، آيه ۷"،" سوره شورا، آيه ۱۳"،" سوره مائده، آيه ۴۶".
[۲۹] . سوره آل عمران، آيه ۴۵ .
[۳۰] . سوره نساء، آيه ۱۷۱
[۳۱] . سوره احزاب آيه ۷
[۳۲] . سوره نساء، آيه ۱۵۹"،" سوره مائده، آيه ۱۱۷
[۳۳] . سوره صف، آيه ۶
[۳۴] . سوره آل عمران، آيه ۴۵.
[۳۵] . سوره آل عمران، آيه ۳۳.
[۳۶] . سوره انعام، آيه ۸۵- ۸۷.
[۳۷] . سوره مريم، آيه ۱۹- ۳۳.
[۳۸] . سوره آل عمران، آيه ۴۸.
[۳۹] .رک : ترجمه الميزان، ج۳، ص: ۴۴۵.
