تفسير اثنا عشرى، تفسيرى است فارسى در ۱۴ مجلد تا آخر سوره مرسلات، از تفاسير شيعه دوازده امامى، ساده و قابل فهم براى توده مخاطبانى كه با زبان عربى آشنايى ندارند. با جهت گيرى تحليلى، هدايتى و ارشادى و با رويكردى لغوى و روايى، كه جنبه روايى آن غلبه دارد.
 اين تفسير خلاصه تفسيرى است كه مؤلف به شكل مفصل و حاوى ۲۲ جزء قرآن قبلا نگاشته و فرصت تكميل آن را پيدا ننموده است.
مقدمه تفسير
 كتاب با پيش درآمدى در باب مقدمات تفسير مانند تعريف تفسير، تاويل و ترجمه و فرق ميان آنها، و بحثهاى روائى از قبيل، تمسك به قرآن، حاملين علم آن، منع تفسير به راى، سبب نزول، كيفيت نزول و اقسام آن، اعجاز قرآن، اسامى آن، ثواب قرائت، آداب قرائت و نوادرى در مطالب اعتقادى نسبت به قرآن از قبيل، قراء سبعه، عدد آيات و...، شروع مى گردد و سپس به تفسير مى پردازد.
مصادر تفسير
 مفسر محترم در تأليف اثر خود بر مصادر تفسيرى و روايى مختلفى اعتماد داشته كه برخى از آنها از اين قبيلند: در تفاسير: تبيان، مجمع البيان، برهان، نور الثقلين، صافى، منهج الصادقين، روح الجنان، عياشى و قمى و از منابع روائى: كافى، نهج البلاغة، بحار الانوار، عيون اخبار الرضا، معانى الاخبار، الغدير و برخى منابع روايى اهل سنت.
روش تفسير
 روش چينش مطالب بدين گونه است كه در آغاز سوره، اطلاعات كلى درباره آن را ارائه مى دهد كه عبارتند از: مكى، مدنى بودن، نام سوره و ترجيح آن نسبت به نامهاى ديگر، تعداد آيات، كلمات حروف، ترتيب نزول، فضيلت و ثواب تلاوت آن.
 تحقيقاتى درباره مفاهيم و معارف قرآنى دارد كه گاه جنبه خطابى يا ادبى دارد و گاه با زبان علمى و فلسفى بيان مى شود. پس از قرآن در فهم آيات از اخبار و احاديث خصوصا اخبار اهل البيت( ع) بدون ذكر سند و راوى حديث استفاده مى كند نقد و ارزيابى اقوال و طرح ديدگاه هاى تفسيرى و كلامى كمتر به چشم مى خورد.
 مفسر در سير معمولى خود( ذكر آيه، ترجمه، تفسير كلمات و آيات، نقل روايات و نقل اقوال تفسيرى) تفسير آيه را به شكل تحليلى در معناى آيه بيان مى دارد، بدون اينكه متعرض بحثهاى مفصل لغوى و قرائت گردد. در اين باب به تدبر در قرآن و يافتن دعوت قرآنى و توجه به هدايت آن، اهتمام مى ورزد.
 مباحث عقايدى را نيز بدون مطرح كردن اختلافات و ادله آن در حدّ بيان آيه، دنبال مى كند. در اين مباحث، ديدگاه شيعه دوازده امامى را در باب امامت، عصمت، صفات خداوند، جبر و اختيار و رؤيت خداوند، بدون خارج از شدن از دايره تفسير، و با استشهاد به روايات ائمه عليهم السلام، بيان مى دارد.
 روش وى در مباحث فقهى نيز گذرا و در حدّ بيان احكام آيات است و به استدلال اقوال و ديدگاههاى مختلف نمى پردازد بلكه به بيان تفسيرى آيه، سبب نزول و روايات منقول از ائمه« عليهم السلام» در حكم فقهى آن، اكتفا مى نمايد.
 نسبت به اسرائيليات و مطالبى كه چهره انبياء الهى و قرآن را مشوش مى كند، بنا را بر عدم نقل گذاشته و به كسانيكه اينگونه مطالب را نقل و مطرح مى نمايند، شديدا حمله مى كند و حق در آن مسئله را آشكار مى دارد.
 به عنوان نمونه ذيل آيه ۱۰۲ سوره بقره«و ما أنزل على الملكين ببابل هاروت و ماروت»منقولات از ابن عباس، سدى و كلبى را مطرح كرده، نقد مى نمايد و با روايات ائمه« عليهم السلام» عصمت ملائكه را اثبات مى كند. جلد ۱ صفحه ۲۱۷.
 ايشان مطالب خود را در قالب تعابيرى چون، فوائد، تنبيه، تبصره، تحقيق، تنظيم و خاتمه بيان مى دارد.
نسخه شناسى
 اين اثر توسط شركت طبع كتاب تهران در سال ۱۳۳۴- ۱۳۳۹ ش، براى نخستين بار به چاپ رسيد. نگارش آن در سالهاى ۱۳۷۵- ۱۳۸۱ ق انجام گرفته و برخى مجلدات آن توسط انتشارات فراهانى در تهران به سال ۱۳۷۷ ق نشر يافته است. آن چاپ در ۸ مجلد با قطع وزيرى و بالغ بر ۵۰۰۰ صفحه بوده است.
 نسخه حاضر در سال ۱۳۶۳ ش،( ۱۴۰۴ ه) در چهارده مجلد با قطع وزيرى توسط انتشارات ميقات به چاپ رسيده است.
 فهرستى از مطالب كتاب بر اساس سوره هاى تفسير شده در جميع مجلدات، انتهاى جلد اول، راهنماى محققان خواهد بود. در اين نسخه آيات و روايات اعراب گذارى شده و مدارك و منابع اقوال و آدرس آيات در پاورقى آورده شده است. در جلد اول و دوم آن مقدماتى توسط مؤلف ارائه شده است.
منابع مقاله
 ۱- مقدمات مؤلف در جلد ۱ و ۲ و ساير مجلدات تفسير اثنا عشرى
 ۲- دانشنامه قرآن و قرآن پژوهى به كوشش بهاء الدين خرمشاهى ج ۱ ص ۶۶۳ و ص ۹۳۹
 ۳- المفسرون حياتهم و منهجهم سيد محمد على ايازى ص ۲۵۷
 ۴- طبقات مفسران شيعه دكتر عقيقى بخشايشى ج ۴ ص ۴۰۵
 ۵- آيينه دانشوران سيد عليرضا ريحان يزدى ص ۵۱۶- ۵۱۷ با مقدمه و تعليقات و اضافات ناصر باقرى بيدهندى
 ۶- دائرة المعارف تشيع ج ۴ صفحه ۵۷تفسير« احسن الحديث»
 تفسير احسن الحديث اثر سيد على اكبر قرشى، تفسير كل قرآن به زبان فارسى نگاشته شده و كتابى است ساده و روان با جهت گيرى هدايتى و تربيتى، متناسب با سطح و فهم توده ى مردم، كه جلوه تفسير قرآن به قرآن و استفاده از روايات را در خود دارد.
 آغاز نگارش آن هشتم ذو القعده ۱۳۹۶ ه. ق و ۱۳۵۶ شمسى و بعد از ۹ سال و چند ماه به سال ۱۳۶۵ ه. ش پايان يافت.
 نسبت به نامگذارى تفسير، مصنف مى فرمايد: ابتدا نامش را« تفسير ممتاز» گذاشتم ولى در ذهنم بود كه اين نام، مناسب نمى باشد، جلد اول با همين نام چاپ شد، خيلى فكر كردم كه چه نامى براى آن انتخاب نمايم، بعد از مدتى به نظرم آمد كه خداوند به قرآن« احسن الحديث» فرموده است. در سوره زمر آيه ۲۳ مى فرمايد: الله انزل احسن الحديث كتابا متشابها» به همين جهت اين نام را انتخاب نمودم.
 اين تفسير همانند بسيارى از تفاسير، مقدمه اى در بعضى مسائل علوم قرآنى دارد كه در حقيقت جزو مبادى تفسير و آشنايى كلى با قرآن مى باشد. مانند: توضيح كلمه« قرآن»، سوره ها و آيات قرآن، مطالب قرآن، سوره ها و آيه هاى مكى و مدنى، تقسيم سوره ها به سالهاى قبل از هجرت و بعد از آن، اولين و آخرين سوره، تركيب و ترتيب سوره هاى قرآن، نزول دفعى و تدريجى قرآن، عاصم و قرائت او، اهتمام پيامبر صلى اللّه عليه و آله و سلم به خواندن و آموختن قرآن، حكايت قرآن، قرآن و انقلاب اسلامى و توضيح سبك تفسيرى در تفسير احسن الحديث.
 نويسنده در ذيل عنوان مطالب قرآن مى فرمايد: لذا آيات قرآن، حدود دو هزار و صد آيه در زمينه خدا شناسى و استدلال بوجود حق تعالى از راههاى طبيعت و عقل است، همچنين در ميان صفات عاليه خداوند از قبيل علم، قدرت، حكمت، حيات رحمت، اراده، تدبير جهان و امثال آن مى باشد.
 حدود هزار و پانصد آيه در شرح حال پيامبران و مبارزه طرفداران حق با طرفداران باطل و جبهه گيرى اهل توحيد و طاغوتها در برابر يكديگر و پيكار قولى و عملى اين دو جناح است كه به پيروزى حق و اهل حق ختم مى شود. حدود پانصد آيه در زمينه احكام و بقيه آيات در زمينه موعظه ها، تشويق به اعمال و صفات نيك، بيدارى انسانها، حالات روحى بشر و مانند آن است، بنابراين مى توان مطالب قرآن را در چهار كلمه خلاصه كرد: الله، معاد، دنيا و آخرت.
انگيزه مفسر
 ايشان مى فرمايد: بعد از نوشتن قاموس قرآن و كتابهاى ديگر در فكرم بود كه اثرى ماندگار از خود بر جاى گذارم، خداوند لطف فرمود، به فكرم رسيد، تفسير بنويسم و اين تفسير هم فارسى باشد، نظرم اين بود كه ما در مملكت تفسير فارسى كم داريم. آن وقت، هنوز تفسير فارسى كاملى ارائه نشده بود، چند جلد از تفسير نمونه آمده بود، منتهى نظرم آن بود كه بايد حداقل، دوازده تفسير فارسى داشته باشيم. اين مسأله باعث شد كه من اين تفسير را نوشتم.
روش تفسير
 روش اين تفسير در ترتيب مباحث آن است كه در آغاز آياتى را كه مطالب آن با يكديگر مرتبط است، بر مى گزيند، سپس ترجمه فارسى آن را ارائه مى دهند، آنگاه وارد سه بحث جداگانه خواهد شد. كلمه ها، شرح ها، نكته ها.
كلمه ها: در اين بخش كلمات آيات از افعال و اسماء، ترجمه مى شود، در اين بخش احيانا وجه تسميه( مانند وجه تسميه ابليس براى شيطان آيه ۲۴ سوره بقره ج ۱ ص ۹۰)، اختلاف معنا( مانند معناى بناء و سفك در آيه ۲۰ و ۳۰ سوره بقره)، مفرد كلمات، نوع كلمه مانند مشتق يا جامد بودن( مانند كلمه ملائكه در آيه ۲۰ سوره بقره)، معناى شرعى( مانند معناى شرعى كلمه سجده در آيه ۲۴ بقره) و وزن آنها بيان مى گردد. نيز گاهى لفظ عربى را در ترجمه مى آورد( مانند: الانهار: النهر: مجرى الماء الفائض).
 در معانى كلمات و توضيح آنها در مواردى به قبل ارجاع مى دهد( مانند امسكوهن) در اين بخش مطالب را از قاموس قرآن خود، مفردات راغب، تفسير مجمع البيان، اقرب الموارد، برهان قاطع( در معناى سلوى)، قاموس اللغه، صحاح و براى شاهد آوردن، به نهج البلاغه هم استناد مى نمايد،( مانند: يحبطه ج ۱ ص ۵۲۰ آيه ۲۷۵ بقره و اخدود ج ۱۲ ص ۱۶۱ آيه ۴ سوره بروج). هر از چندى نيز وزن كلمات را ذكر مى نمايد، منتهى وزن فارسى( مانند: اكل بر وزن شتر، كبر بر وزن جگر ج ۱ ص ۴۹۸ در آيه ۲۹۵- ۲۹۶ سوره بقره).
 در معناى كلمه گاهى آن را به شكل مركب معنا مى نمايد( مانند شئتما ج ۳ ص ۳۸۴ سوره اعراف آيه ۱۹)
 ابتداى هر سوره، كلياتى راجع به آن از قبيل مكى، مدنى بودن، تعداد آيات، چندمين سوره در نزول، قبل يا بعد بودن آن نسبت به سوره ديگر، فضائل سوره، غرض سوره و علت نامگذارى سوره مطرح مى شود. گاهى نيز به اختلاف نظر در آيات سوره ها اشاره اى دارد( مانند ج ۱۲ ص ۳۶۸ سوره أرأيت). به شأن نزول سوره ها در اين قسمت اشاره مى نمايد.
 در اين بخش از روايات تفسير مجمع البيان، تفسير عياشى، تفسير برهان، تفسير ابن كثير، تفسير بيضاوى، تفسير الميزان و تفسير كشاف استفاده كرده اند.
شرح ها: در اين فراز، شروع به تفسير تك تك آيات مى نمايد و قبل از آن شأن نزول آيه را( در صورت موجود بودن) بيان مى كند، گاهى توضيح مختصرى راجع به موضوع آيات ذكر مى نمايد( مانند بحث تحويل قبله)، سپس خلاصه اى از مطالب آيات را در قالب خلاصه آيات بيان و سرانجام به تفسير تك، تك آيات مى پردازد.
 در اين ميان، گاه، لفظ يا معنايى از آيه را با كمك آيات ديگر توضيح مى دهد( مانند شرح« كذلك» با استفاده از آيات ديگر، آيه ۱۴۳ سوره بقره ج ۱ ص ۲۶۶)، در توضيح روايات نيز بعضا نظرى به تفسيرى بودن روايت يا بيان مصداق نمودن آن دارد، ارتباط دسته آيات را در اين بخش بيان مى نمايد.
 در نقل اقوال تفسيرى، گاه يكى را ترجيح مى دهد.
 مواردى نيز در پاورقى بخش شرح ها، به مطالب قاموس قرآن خود، ارجاع مى دهد( مانند ج ۱ ص ۴۷۹ بحث كرسى و بحث اهل اعراف ج ۳ ص ۴۱۹).
 و نيز در اين پاورقى ها موارد اقتباس از تفاسير ديگر را ذكر مى نمايد( مانند ج ۱ ص ۴۷۸ در تفسير« لا تأخذه سنة و لا نوم»)
نكته ها: نويسنده مى فرمايد: مطالبى كه اگر در بخش شرح ها مى آورديم باعث طولانى شدن آن مى شد و نيز مطالبى كه به عنوان برداشت هاى امروزين از آيات است، در اين قسمت آورده ايم.
 البته بخش نكته ها، همه دسته آيات را دربر نمى گيرد و مواردى را شامل نمى شود( مانند آيه ۲۱۳ سوره بقره ج ۱ ص ۳۸۴، ج ۲ ص ۲۹۷ ذيل آيات ۱۱۲ تا ۱۱۷ سوره انعام و...).
 مطالبى در اين بخش مطرح شده كه بيشتر حالت موضوعى دارد، مانند عالم برزخ( ذيل آيه ۱۳۰- ۱۳۴ سوره بقره)، زندگى مكتبى( ذيل آيه ۶۸ سوره انعام ج ۳ ص ۲۴۷)، تجسم عمل( در سوره زلزال)، قصه آدم( ج ۳ ص ۳۹۰) در اين بخش، مطلب دكتر رشاد مصرى به نقل از مجله مكتب اسلام شماره چهارم سال ۱۴ در جلد ۳ ص ۳۶۶، آورده شده است.
ويژگيهاى تفسير
 ويژگى مهم اين تفسير، بيان ساده و روان آن است كه استفاده آن را براى عموم فارسى زبانان سهل و آسان مى گرداند، و قشر جوان دبيرستانى و دانشجو به راحتى مى توانند از آن بهره گيرند.
 ويژگى ديگر آن پرهيز از ذكر اقوال و نظرات گوناگون است كه سبب فهم سريع و راحت تر مطالب مى گردد و خواننده را دچار حيران و سرگردانى نخواهد كرد.
منابع تفسير
 در اين اثر، از تفاسير و منابع شيعه و اهل سنت استفاده وافرى شده است از جمله ۱- نهج البلاغه ۲- تفسير الميزان ۳- تفسير مجمع البيان ۴- ۵- تفسير البرهان ۶- تفسير عياشى ۷- تفسير صافى ۸- تفسير جوامع الجامع ۹- تفسير آلاء الرحمن ۱۰- اصول كافى ۱۱- بحار الانوار ۱۲- من لا يحضره الفقيه ۱۳- وسائل الشيعه ۱۴- سفينة البحار ۱۵- تفسير كشاف ۱۶- تفسير بيضاوى ۱۷- تفسير نيشابورى ۱۸- تفسير المنار و...
نسخه شناسى
 نسخه مورد استفاده اين تفسير در ۱۲ جلد توسط مركز چاپ و نشر بنياد بعثت در تهران، ايران به چاپ رسيده، كه چاپ سوم آن در سال ۱۳۷۷ به تيراژ ۲۰۰۰ دوره در چاپخانه اطلس، انجام گرفته است.
منابع مقاله
 در تنظيم اين مقاله از منابع زير استفاده شده است:
 ۱- مقدمه و تفسير احسن الحديث
 ۲- دانشنامه قرآن و قرآن پژوهى به كوشش بهاء الدين خرمشاهى چاپ اول پاييز ۱۳۷۷ انتشارات دوستان
 ۳- فصلنامه بينات شماره ۵: سال دوم بهار ۱۳۷۴، در مصاحبه با مفسر محترم