در قرآن کریم برخی آیات دارای شأن نزول هستند یعنی آیه شریفه در رابطه با موضوع خاص و یا شخصی خاصی نازل شده است. آیات متعددی درشأن امام علی (ع) در قرآن نازل شده است. یکی از این آیات آیه ولایت است که افزون بر متون شیعی در متون اهل سنت گفته شده است که این آیه شریفه در حق امام علی (ع) نازل گردیده است.
آیه ولایت عبارت است از: «إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ ءَامَنُواْ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَوةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكَوةَ وَ هُمْ رَاكِعُون»[۱]؛ سرپرست و ولىّ شما، تنها خداست و پيامبر او و آنها كه ايمان آورده اند همانها كه نماز را برپا مىدارند، و در حال ركوع، زكات مى دهند.» آین آیه شریفه با شأن نزول آن دلیل بر امامت و ولایت علی(ع) است. هرچند در صحاح سته اهل سنت به شأن نزول آن اشاره‌ای نشده است اما در برخی کتابهای دیگر اهل سنت حدیثی از رسول گرامی اسلام (ص) در شأن نزول این آیه شریفه که امامت و ولایت امام علی (ع) را به اثبات می رساند نقل شده است که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
در مجمع الزوائد از عمار یاسر نقل شده است که سائلی کنار علی بن ابی طالب (رض) که در حال رکوع بود ایستاد او انگشرش را از انگشت در آورد به او عطا کرد. در این هنگام رسول الله (ص) آمد و سائل او را از این کار آگاه نمود پس بر رسول خدا(ص) آیه «إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ ءَامَنُواْ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَوةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكَوةَ وَ هُمْ رَاكِعُون» نازل گردید و رسول خدا آن را قرائت کرد سپس فرمود: «من كنت مولاه فعلي مولاه اللهم وال من والاه وعاداه؛ هر که من مولای اویم پس علی مولای اوست خدایا دوست بدار هر که او را دوست دارد و دشمن بدار هر که او را دشمن دارد».[۲]
در تفسیر الدر المنثور به سندهای متعدد شأن نزول این آیه شریفه اشاره شده است. مثلاً می گوید که از ابن عباس نقل شده که علی انگشترش را در حال رکوع صدقه داد سپس پیامبر(ص) از سائل پرسید که چه کسی این انگشتر را به تو عطا کرد؟ سائل گفت آن راکع. پس خداوند آیه «إنما وليكم الله ورسوله...» را نازل کرد.
از طریق عبدالرزاق ... و ابن مردویه از ابن عباس نقل شده که آیه «إنما وليكم الله ورسوله...» درباره علی بن ابی طالب نازل شده است. و طبرانی نیز در معجم اوسط خود با اسناد به عمار یاسر نقل کرده که علی در حالی که در رکوع نماز بود سائلی کنار او ایستاد علی انگشترش را در آورد و به او داد سپس پیش پیامبر رفت و آن حضرت را از این کار علی آگاه نمود در این هنگام آیه«إنما وليكم الله ورسوله والذين آمنوا الذين يقيمون الصلاة ويؤتون الزكاة وهم راكعون» نازل شد و رسول خدا (ص) آن را بر اصحاب قرائت نمود و سپس فرمود: «من كنت مولاه فعلي مولاه اللهم وال من والاه وعاد من عاداه».
از ابن مردویه و او از علی بن ابی طالب نقل نموده که این آیه شریفه در خانه رسول خدا(ص) بر آن حضرت نازل گردید و سپس رسول خدا(ص) از منزل خارج شد و داخل مسجد گردید و مردم در حال نماز خواندن بودند که بعضی در حال قیام و برخی در حال سجده و رکوع بودند و سائلی را دید و از او پرسید کسی به تو چیزی داد؟ سائل گفت نه خیر مگر آن رکوع کننده – علی بن ابی طالب- که انگشترش را به من عطا کرد.
از طریق ابن عساکر نقل شده که سلمه بن کهیل گفت علی در حال رکوع انگشترش را صدقه داد سپس این آیه نازل گردید. ابن جریر از مجاهد نقل کرده که آیه «إنما وليكم الله ورسوله...» در حق علی بن ابی طالب نازل شده زیرا او انگشترش را در حال رکوع صدقه داده است.[۳]
ثعلبی نیز در تفسیر خود با سند های مختلف احادیثی را در باره شأن نزول این آیه نقل نموده که همه آنها می گویند این آیه در باره علی بن ابی طالب(ع) نازل شده است.[۴]
پی نوشت:
[۱] . مائده، ۵۵.
[۲] . الهيثمي، مجمع الزوائد، ج ۷ ، ص ۱۶ – ۱۷، ۱۴۰۸ - ۱۹۸۸ م، دار الكتب العلمية - بيروت – لبنان، طبع بإذن خاص من ورثة حسام الدين القدسي مؤسس مكتبة القدسي بالقاهرة
[۳] .رک: جلال الدین سیوطی،الدر المنثور، ج۳ ص۱۰و ۱۰۵، قم، ۱۴۰۴ق، کتابخانه آیت الله نجفی.
[۴] . رک: أبو إسحاق أحمد بن محمد بن إبراهيم الثعلبي النيسابوري، كشف والبيان (تفسير الثعلبي )، ج ۴ص ۸۰-۸۱،دار إحياء التراث العربي - بيروت - لبنان - ۱۴۲۲هـ-۲۰۰۲م، الأولى، تحقيق: الإمام أبي محمد بن عاشور ، مراجعة وتدقيق الأستاذ نظير الساعدي.
