مؤلف کتاب عزت الله مولایی نیا و کتاب پیرامون یکی از مهمترین مسائل علوم قرآنی یعنی مساله نسخ نوشته شده است.
معرفی کتاب
مؤلف که یکی از قرآن پژوهان معاصر می‌باشد در این کتاب موضوع نسخ را از دیدگاهها و زوایای مختلفی مورد بررسی قرار داده است. وی در بخش اول اهمیت و نقش شناخت ناسخ و منسوخ در قرآن را بحث و در این راستا پیشینه تاریخی آن را همراه با کتابهای تالیف شده در این زمینه توضیح داده و سپس به تعریف نسخ و شرائط آن پرداخته است و در پایان اقسام نسخ را توضیح می‌دهند. در بخش دوم کتاب مساله امکان و عدم امکان نسخ را مورد بررسی قرار داده و از آنجا که میدان دار عدم امکان نسخ، ابو مسلم اصفهانی می‌باشد، در سه فصل پیرامون شخصیت و افکار وی سخن گفته، دیدگاههای او را مورد بررسی قرار می‌دهد. در فصل دیگر دلایل و اشکالات منکران نسخ را ذکر و پاسخ آنها را می‌دهد. وی در فصل پایانی نسخ را از نظر قرآن و عقل اثبات و ادله آنرا ذکر می‌نماید. از نکات قابل توجه در این کتاب، استفاده از منابع متعدد و فراوان و نیز معرفی منابع زیاد جهت شناخت مساله نسخ می‌باشد و به لحاظ ارزشمند بودن کتاب و مسائل مطرح شده در آن، مقدمه‌ای از طرف آیت الله معرفت در کتاب وجود دارد که نشانگر میزان علمیت و اهمیت کتاب می‌باشد. [۱]
ساختار کتاب
مطالب کتاب شامل دو بخش است که هر بخشی دارای چند فصل می‌باشد و مجموعا پانزده فصل را تشکیل می‌دهند که فهرست مطالب به قرار زیر است:
بخش اول: اهمیت، ارزش و نقش شناخت ناسخ و منسوخ در قرآن شامل هشت فصل اهمیت شناخت ناسخ و منسوخ، پیشینه تاریخی نسخ در فرهنگ خاندان وحی، پیشینه تاریخی و سیر نگارش ناسخ و منسوخ از آغاز تا کنون، تعریف نسخ، نسخ در نگاه قرآن پژوهان، اصولیان، و تطور آن، تطور مفهومی نسخ در ادوار تدوین از آغاز تا کنون، شرایط نسخ و گونه‌های نسخ در قرآن کریم است.
بخش دوم: امکان نسخ از نظر عقل و وقوع آن در شرع شامل هفت فصل: امکان نسخ از نظر عقل، نخستین میدان دار نظریه انکار نسخ در قرآن کریم، کدام ابو مسلم، بازسازی نظریه ابو مسلم اصفهانی در صد سال اخیر، آیا نسخ از نظر عقل امکان دارد، دلایل و اشکالات نقلی منکران نسخ در قرآن و اثبات نسخ در قرآن از نظر عقل، قرآن، سنت و اجماع.
ویژگی‌های کتاب
۱. در هر موضوعی دیدگاههای صاحب نظران را طرح آنها را نقد و اشکالات را بیان می‌کند.
۲.در پایان هر بحث نتیجه را بصورت خلاصه بیان می‌نماید.
۳. در بخش اول فصل ششم: پس از بیان تعاریف مختلف از نسخ، آنها را در سه قسم، بیان، رفع و خطاب تقسیم کرد. نام مدرسه بر آنها نهاده و مدرسه بیان، مدرسه رفع و مدرسه خطاب را با مؤسسان آن مدارس و سیر تکاملی آنان توضیح می‌دهد، در پایان آنها را مورد نقد و بررسی قرار داده است.
۴.در بخش اول فصل دوم، پیشینه تاریخی نسخ را در فرهنگ خاندان وحی و ائمه اطهار مورد بحث قرار می‌دهد.
۵. در بخش دوم فصل دوم به شرح حال یکی از منکران عقلی نسخ یعنی ابو مسلم اصفهانی پرداخته، شرح مختصری از زندگی و افکار وی ارائه می‌دهد.
۶. در بخش اول فصل هفتم شرائط نسخ مورد بررسی قرار گرفته و پس از بیان شرائط آن، تفاوت میان نسخ و بداء را توضیح می‌دهند.
۷. در بخش دوم فصل پنجم بحث امکان عقلی را مطرح، و پس از پذیرش امکان عقلی آن، سی و هفت شبهه در این زمینه را طرح و جواب آنها را می‌دهد.
پانویس
۱.نسخ در قرآن، عزت الله مولایی نیا، ص۴.
منبع: نرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
