تفسير نور دوره کامل تفسیر قرآن از محسن قرائتی است که در ۱۲ جلد به چاپ رسیده است. تکیه این تفسیر بر نکته ها و پیامهای آیات قرآن است.
آشنایی با تفسیر نور
تفسير نور به زبان فارسى، ساده و روان نگاشته شده است، شامل كل قرآن بوده و در ۱۲ جلد عرضه شده است. هدف از تدوين اين تفسير به گفته مفسر در مقدمه ج ۱ اين بوده تا درسهايى از قرآن را كه قابل ترجمه به زبانهاى زنده دنيا باشد به صورت تابلو و پيام در آورد. بيشتر پيامها و درسها از متون تفاسير معتبر شيعه و سنى استفاده گرديده، به مطالبى كه راه گشاى زندگى و قابل عرضه در جامعه مسلمين باشد، پرداخته شده است. مرحوم آيت الله سيد مهدى روحانى در تقريظ خود بر تفسير نوشته است: پس از ترجمه هر آيه به زبان ساده و رسا به شرح محتواى آن آيه با بيان نكاتى كه آنها را پيام آيه ناميده، پرداخته است، اين نكات در حقيقت روشنگر روح تفسير و شرح و بسط آن مى باشد. و انصافا در بسيارى از موارد، نكات و برداشت‌هاى ايشان ابتكارى و تازگى دارد.
شيوه ارائه
مطالب اين تفسير در قالب ۵ عنوان ارائه شده است.
۱- متن آيه، كه با رسم الخط عثمان طه و با اعراب كامل تايپ و چندين بار مورد دقت قرار گرفته است.
۲- ترجمه هر آيه، كه بصورت گروهى و زير نظر مؤلف محترم و با استفاده از بهترين ترجمه‌هاى موجود( حداقل ۶ ترجمه) نگارش يافته و به جهت گويايى و روانى آن، مطالب توضيحى در صورت لزوم در ميان پرانتز آمده است.
۳- نكته‌ها، كه امور زير در اين قالب عرضه گرديده است:
الف) بيان ريشه و ترجمه لغات مشكل آيه
ب) بيان شأن نزول آيه كه در فهم محتواى آن نقش كليدى داشته است.
ج) بيان آيات مرتبط با آيه كه در فهم موضوعى قرآن تأثير به بسزايى دارد.
د) بيان روايات، ذيل آيه، كه در اين بخش با توجه به گستردگى روايات، تنها به ذكر نمونه‌هايى بسنده شده است.
ه) طرح برخى پرسش‌ها و پاسخ گويى به آنها.
۴- پيامها كه مقصود اصلى مؤلف از اين تفسير، همين بخش بوده است تا نشان دهد قرآن كتاب زندگى بشر در همه عصرها و براى همه نسل هاست. البته مستند برداشت‌هاى مؤلف چنانكه در پايان هر پيام آمده است، يكى از موارد ذيل مى‌باشد:
الف) مفردات كلمات هر آيه
ب) عبارتى مركب از چند كلمه
ج) رابطه هر آيه با آيات قبل
۵- پاورقى كه نشانى آيات و روايات و كتب تفسيرى را به اختصار آورده است. همچنين مطالبى مربوط به آيه كه در قالب نكته‌ها و پيامها نمى‌گنجد در پاورقى ذكر شده است. قابل توجه اينكه:
۱- گاهى تعداد نكته‌ها و پيام‌هاى يك آيه، از يك مورد تجاوز نكرده است كه به جهت حفظ قالب كار، باز هم به عنوان نكته‌ها و پيامها، به صورت جمع آمده است.
۲- در مورد كتب تفسيرى، هر جا كه مراد، مطالب آن تفسير در ذيل آيه بوده است، نشانى جلد و صفحه ذكر نشده است.
امتيازات تفسير
از اصطلاحات فنى، ادبى، فقهى، كلامى و فلسفى احتراز شده است و تنها درسهايى از قرآن كه قابل ترجمه به زبانهاى زنده دنيا به صورت تابلو و پيام باشد آورده شده است.
از تفسير به رأى احتراز شده و از متن آيات و روايات اهل بيت( ع) استفاده شده است.
بيشتر پيامها و درسها از متون تفاسير شيعه و سنى استفاده شده است و برخى نكات از مؤلف يا همكاران بوده است. مؤلف مى‌نويسد: در سال ۱۳۷۸ ش براى تجديد چاپ جلد اول، يك بار ديگر تفسير نور را با دقت مطالعه كردم، مطالبى را حذف يا ادغام نموده و مطالب جديد را كه به ذهن خود يا از تفسير راهنما و نخبة التفاسير، استفاده كرده‌ام اضافه نمودم.
با وجود اختصار داراى بحثهاى موضوعى نيز مى‌باشد مانند ج ۱ ص ۳۳۹ ذيل آيه ۲۱۶ بقره، جهاد در اديان ديگر، بحثى پيرامون هدايت و ضلالت ج ۶ ص ۲۲۷ ذيل آيه ۹۷ سوره رعد، عوامل آرامش و دلگرمى ذيل آيه ۲۸ سوره رعد ج ۶ ص ۲۳۱.
مفسر در مصاحبه خود با مجله بينات مى‌فرمايد: تفسير نور، عنوان اصلى‌اش تحقيق نيست، صادراتى است، يعنى از اول به اين قصد نوشته شده است. اين تفسير براى آدمهاى بى حوصله است.
منابع تفسير نور
مؤلف مى‌فرمايد: از تفاسير شيعه و سنى، دوازده تفسير ديده مى‌شود مانند: تفسير فى ظلال، مراغى، فخر رازى، قرطبى، مجمع البيان، نور الثقلين، صافى، الميزان، نمونه، كشاف، اطيب البيان فرقان، ما اين تفاسير را سطر به سطر مى‌بينيم، منتهى نكات برجسته‌اش را بيرون مى‌آوريم.
همكاران تفسير نور
كسانيكه در تهيه و تنظيم و باز نويسى و استنباط پيامها در مجموع با مؤلف محترم به نحوى همكارى داشته‌اند را مى‌توان به قرار ذيل نام برد: آقايان دهشيرى، جعفرى، سيد جواد بهشتى، شيخ محمود متوسل، حجة الاسلام محمديان، حجة الاسلام محدثى، بلوچيان و كلباسى.
نسخه شناسى
تفسير نور در ۱۲ جلد به قطع وزيرى، از سال ۱۳۷۴ ش توسط انتشارات مؤسسه در راه حق به چاپ رسيد و در سال ۱۳۷۶ به عنوان كتاب سال جمهورى اسلامى ايران، برگزيده شد. سپس توسط مركز فرهنگى درسهايى از قرآن و در چاپخانه سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى بارها به چاپ رسيده است. نسخه حاضر چاپ يازدهم آن مى‌باشد كه در پاييز ۱۳۸۳ در همان قطع و مجلدات، به بازار عرضه شده است. البته در دوره اول فقط چهار جلد آن توسط مؤسسه در راه حق به چاپ رسيده است. شابك دوره ۱۲ جلدى X-09- 5652- 964 شابك جلد اول ۳- ۰۷- ۵۶۵۲- ۹۶۴ اين نسخه شامل پيشگفتار چاپ اول و حاوى زندگينامه دست نوشته مؤلف و توضيحات درباره شيوه كار گروهى در تفاسير منبع و ارائه مطالب و به چاپ رساندن آنهاست. ناشر كه مركز فرهنگى درسهايى از قرآن است، به عنوان مقدمه در ابتداى برخى مجلدات مطالبى را در مورد مراحل مختلف كار بيان داشته است. تقريظ مرحوم آيت الله سيد مهدى روحانى نيز زينت بخش مجلد اول آن مى‌باشد.
منابع
مجلدات مختلف تفسير نور و مقدمات آن
دانشنامه قرآن و قرآن پژوهى به كوشش خرمشاهى ج ۱ ص ۷۷۵
سير تطور تفاسير شيعه سيد محمد على ايازى ص ۲۱۶
طبقات مفسران شيعه عقيقى بخشايشى ج ۵ ص ۷۰
فصلنامه بينات، مؤسسه معارف اسلامى امام رضا( ع) شماره مسلسل ۹، سال سوم شماره ۱ بهار ۱۳۷۵ صفحه ۱۰۹
منبع: دانشنامه اسلامی(موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل بیت (ع))
