بر اساس دلائل نقلی فراوانی كه حتی در منابع اهل تسنن نیز آمده است، نخستین كسی كه بعد از رحلت جانسوز پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله ـ اقدام به جمع آوری قرآن كریم كرد و آن را تدوین و تنظیم نموده حضرت علی بن ابیطالب ـ علیه السلام ـ بود.
برخی از روایات اسلامی كه ثابت می كند حضرت علی ـ علیه السلام ـ قرآن كریم را بعد از رحلت پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله ـ جمع آوری كرد، عبارتند از:
۱. ابوبكر حضرمی از امام صادق ـ علیه السلام ـ روایت كرده كه پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله ـ به حضرت علی ـ علیه السلام ـ فرمود: « ای علی! این قرآن در كنار بستر من، میان صحیفه ها و حریر و كاغذ ها قرار دارد ، قرآن را جمع كن و آن را آن گونه كه یهودیان، تورات خود را از بین بردند، ضایع نكنید». (۱)
و این گونه بود كه حضرت علی ـ علیه السلام ـ پس از رحلت پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله ـ مهمترین وظیفه خویش را جمع آوری قرآن قرار داد.
۲. حضرت علی ـ علیه السلام ـ پس از رحلت پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله ـ كه از همه آشناتر به قرآن بود در خانه خود به انزوا نشست و قرآن كریم را جمع آوری و تدوین كرد. از ابن عباس در ذیل آیه لا تُحَرِّكْ بِهِ لِسَانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ. إِنَّ عَلَینَا جَمْعَهُ وَقُرْآنَهُ(۲) نقل شده كه علی بن ابیطالب ـ علیه السلام ـ پس از رحلت پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله ـ قرآن را به مدت شش ماه جمع آوری كرد.(۳)
۳. ابن سیرین می گوید: علی ـ علیه السلام ـ فرمود: «وقتی پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ رحلت كرد، سوگند خوردم كه ردایم را جز برای نماز جمعه به دوش نگیرم تا آن كه قرآن را جمع نمایم.»(۴)
۴. در اخبار ابورافع آمده كه: علی ـ علیه السلام ـ به خاطر توصیه پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله ـ درباره جمع آوری قرآن، پس از آن كه پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله ـ رحلت كرد، قرآن را در جامه ای پیچیده و به منزل خویش برد و در خانه نشست و قرآن را، همان گونه كه خدا نازل كرده بود، جمع آوری نمود، علی ـ علیه السلام ـ به این كار آگاه بود. (۵)
۵. محمد بن سیرین از عكرمه نقل كرده است كه: پس از بیعت مردم با ابوبكر، علی بن ابی طالب در خانه نشست، به ابوبكر گزارش دادند كه او از بیعت با تو كراهت دارد، ابوبكر آن حضرت را خواست و گفت: از بیعت با من سرباز زدی؟ علی ـ علیه السلام ـ فرمود: «دیدم در كتاب خدا چیزهایی افزوده می شود، پس با خودم گفتم كه جز برای نماز ردا بر دوش نگیرم، تا آن كه قرآن را جمع نمایم.
ابوبكر گفت: چه كار شایسته ای!»
محمد بن سیرین می گوید: از عكرمه پرسیدم: آیا دیگران قرآن را به ترتیب نزول تألیف نمودند؟
وی پاسخ داد: اگر جن و انس جمع گردند تا تألیفی مانند تألیف علی ابن ابی طالب داشته باشند،توانایی آن را نخواهند داشت.(۶)
البته مصحفی كه امام علی ـ علیه السلام ـ تدوین و جمع كرد آن را به مردم ارائه كرد. ولی به دلائلی كه در جای خود بحث شده،مورد پذیرش قرار نگرفت و آن مصحف به عنوان ودیعة امامت بعد از حضرت علی ـ علیه السلام ـ به امامان معصوم ـ علیهم السلام ـ یكی پس از دیگری رسیده است.
مصحف امام علی ـ علیه السلام ـ از نظر تعداد آیات، سوره ها و كلمات، هیچ تفاوتی با مصحف كنونی نداشت، تنها سوره ها به ترتیب نزول تنظیم شده بودند و بر اساس قرائت پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله ـ بود و شأن نزول آیات و سوره ها و نام افرادی كه آیات و سوره های در شأن آن ها بود ذكر شده بود و ... .(۷)
پی نوشتها
۱. ر.ك: زنجانی، عبدالله، تاریخ القرآن، تهران، مكتبة صدر، ۱۳۸۷، ص۵۳.
۲. قیامت : ۱۷- ۱۶.
۳. ر.ك: مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، تهران، مؤسسة طور، ۱۳۷۰، ج۸۹ ، ص۵۲.
۴. ر.ك: سیوطی، جلال الدین، الاتقان فی علوم القرآن، دمشق، دار ابن كثیر، دارالعلوم الانسانی، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۱۸۳.
۵. ر.ك، بحار الانوار، ج۸۹ ، ص۵۲.
۶. ر.ك: الاتقان، همان، تاریخ القرآن، ص۴۸.
۷. برای آگاهی بیشتر ر.ك: معرفت، محمد هادی، علوم قرآنی، قم، مؤسسه انتشاراتی التمهید، ۱۳۷۸ش.
منبع: نرم افزار پاسخ ۲ مرکز مطالعات حوزه
