شبهه: محمد ـ صلّی الله علیه و آله ـ نمی تواند منجی دنیا باشد چون خود او طبق آیات ۱ و ۲ سورۀ ۴۸ و آیۀ ۵۵ سورۀ ۴۰ نیاز به نجات دارد امّا مسیح از بالا آمد هیچ گناهی مرتكب نشد و زندگی خود را برای انسان ها فدا كرد؟
پاسخ:
كوشش این نوشته این خواهد بود كه اولاً تفسیر و معنی آیات ۱ و ۲ سوره فتح (۴۸) و پنجاه و پنج سوره غافر (۴۰)را تبیین نماید و ثانیاً مسیح و كتاب مقدس را معرفی نماید. و ثالثاً مسئله فدا را مورد نقد و بررسی قرار داده و در پایان مقاله گوشۀ كوچكی از آموزه های نجات بخش اسلام را گوشزد نماید.
۱.علامه طباطبائی (رحمة الله) در تفسیر آیات یاد شده می فرماید: باید توجه داشت كه مراد از مغفرت معنای معروفش كه ترك عذاب در مقابل مخالفت با نامبرده نیست چون ذنب در لغت آنطور كه از موارد استعمال آن استفاده می شود عبارت است از عملی كه آثار و تبعات بدی دارد حال هر چه باشد و مغفرت هم در لغت به معنی پرده افكندن بر روی هر چیز است. قیام رسول خدا برای دعوت مردم و نهضتش علیه كفر و بت پرستی از قبل از هجرت و ادامه اش تا بعد از آن و جنگهایی كه بعد از هجرت از مكه با كفّّار مشرك به راه انداخت عملی بود دارای آثار شوم و مصداقی بود برای كلمۀ ذنب و خلاصه عملی بود حادثه آفرین و مسأله ساز و معلوم است كفار قریش مادامی كه شوكت و نیروی خود را محفوظ داشتند هرگز او را مشمول مغفرت خود قرار نمی دادند امّا خدای سبحان با فتح مكه و یا فتح حدیبیه كه به فتح مكه منتهی شد شوكت و نیروی قریش را از آنها گرفت در نتیجه گناهانی كه پیامبر در نظر قریش داشت پوشانید.
پس مراد از كلمه ذنب تبعات بد و آثار خطرناكی است كه دعوت آنجناب از ناحیه كفار و مشركین ببار می آورد و این آثار از نظر لغت ذنب است ذنبی كه در نظر كفار وی را در برابر آن مستحق عقوبت می ساخت هم چنانكه موسی ـ علیه السّلام ـ در جریان قتل آن جوان قبطی خود را گنهكار قبطیان معرفی نموده «برای من گناهی است در نظر آنان كه می ترسم مرا بكشند»(۱).
مرحوم علامه طباطبائی در ادامه بیان خویش گناهان قبل پیامبر را دعوت به اسلام و دستور به دوری از بت پرستی و گناهان بعدی او را از میان برداشتن سران كفر و شرك می داند و مغفرت خداوند را در این مورد پوشانیدن آنها و ابطال عقوبت هایی است كه به دنبال دارد می داند.(۲)
در تفسیر نور الثقلین روایتی از امام رضا ـ علیه السّلام ـ نقل شده كه این معنا را تأیید می نماید: مأمون از امام رضا ـ علیه السّلام ـ پرسید: یابن رسول الله آیا این سخن شما نیست كه پیامبران معصومند حضرت فرمود: آری. مأمون پرسید پس معنی این آیه را بیان فرما: «لیغفر الله ما تقدم من ذنبك و ما تأخر ... (سورۀ فتح، آیۀ ۲)». امام رضا ـ علیه السّلام ـ فرمود: این عقیده مشركان بود كه چون پیامبر آنها را به توحید فرا خواند و با بت های آنها به مبارزه بر خواست او را از گناهكارن بر شمردند.(۳)
علاوه بر اینها در قاموس كتاب مقدس هم ذیل واژه گناه معانی متعددی ذكر شده كه از آن جمله است هر ناراستی گناه است.(۴) بدیهی است كه راستی و ناراستی عنوانی نسبی است و در نظر اقوام و ملل مختلف متفاوت است. از مجموع آنچه ذكر شد بدست می آید كه از نظر قرآن پیامبر هرگز مرتكب گناهی نشده است و اگر چه ایشان بعلت وجود انسانی خود همانند هر انسان دیگری محتاج لطف الهی است امّا بواسطۀ آنكه حضرت حق ذات مقدس ایشان را پیامبر خود نموده است و واسطۀ فیض الهی است نجات و رستگاری بشر فقط از طریق این بزرگوار ممكن و میسور است.
۲. در كتاب مقدس، مسیح چگونه معرفی شده است: عهد جدید دو تصویر مغایر از مسیح را به نمایش می گذارد در اناجیل همنوا بی تردید مسیح یك انسان است اگر چه او بواسطۀ اقتداری كه با آنها سخن می گفت و قدرت معجزه آسایش و پیشگویی هایی كه محقق می ساخت اعطای روح اعلام دوستی با خدای واحد تولدش از باكره از دیگر انسان ها متمایز بود.
امّا او یك معلم یهودی، یك نجار دوره گرد، پسر مریم همراه با برادران و خواهران كه به هر صورت یك انسان است و در عهد قدیم «تورات» او را موجودی می داند كه بزرگترین مشخصه اش خدا ترسی پسر بنده خداست نه خدا، روح خدا بر او قرار خواهد گرفت پس او یك موجود ازلی نیست در عهد قدیم ۱۰۸ بار عنوان پسر انسان برای موعود خویش بكار برده و در مواردی كه به ندرت عنوان پسر خدا آمده همراه با قرائنی است كه هرگز به معنی الوهیت نیست.(۵) در كتاب اشعیا آمده است: نهالی از تنه یسا(۶) بیرون آمده شاخه ای از ریشه هایش خواهد شكفت و روح خداوند بر او قرار خواهد گرفت یعنی روح حكمت و فهم، روح مشورت و قوت، روح معرفت و ترس از خداوند خوشی او در ترس از خداوند خواهد بود و موافق رؤیت چشم خود داوری نخواهد كرد و بر وفق گوشهای خود تنبیه نخواهد نمود بلكه مسكینان را به عدالت داوری خواهد كرد و به جهت مظلومان زمین براستی حكم خواهد نمود جهان را به عصای دهان خویش زده و شریران را به نفخه لب های خود خواهد كشت.(۷)
كه تمام اینها بر بنده بودن عیسی دلالت دارد نه خدا بودن حضرت مسیح ـ علیه السّلام ـ و هر چه از آسمانی بودن مسیح گفته می شود فراتر از آنچه قرآن كریم می فرماید نه قابل قبول است نه توضیح منطقی برای آن وجود دارد و صرف ادعای امثال پولس و سایرین چیزی را اثبات نمی كند.
۳. نقد نظریه فداء: نظریه فداء بر این مبنا استوار است كه انسان بالفطره گناهكار است كه سخنی بسیار عجیب است و باور نكردنی، كودكی كه از مادر متولد می شود تا چند سال نابالغ است و برای عقل سلیم غیر قابل قبول است كه او را گنهكار و مجرم بشناسد شرایع حقه آسمانی هم حكمشان همین است امّا مسیحیت پولسی انسانها را محكوم به گناه فطری و ذاتی كرده است و دلیل اش این است كه این گناه نتیجه سقوط آدم است «زیرا آدم و حوّا به وسوسه شیطان گرفتار شدند و از درخت ممنوعه معرفت نیك و بد خوردند(۸) آثار چندی از این گناه بر جای ماند مهم ترین اثر آن این بود كه گناه به تمام نسل بشر راه یافت و ذات انسان فاسد و مقصر شد(۹) بنابراین تمام نسل های بعدی به دلیل گناه آدم گناهكار شدند.(۱۰)
در توضیح اینكه چگونه گناه آدم و حوّا به بقیه افراد سرایت یافته نظریه پردازان مسیحی به ارائه دیدگاه های مختلفی پرداخته اند كه از میان همه آنها نظریه شخصیت گروهی مقبولیت بیشتری پیدا كرده است. در این نظریه رابطۀ نزدیك فرد با گروهی كه به آن تعلق دارد مورد تأكید قرار گرفته است هر فردی می تواند نماینده گروه خود باشد و به آن عنوان عمل نماید در نتیجه گناه این شخص كه نماینده گروه است گناه تمام آنان به حساب می آید آدم نیز به عنوان نماینده بشریت مرتكب گناه شد و پیامد گناه او دامن بشریت را گرفت.(۱۱)
این نظریه مسئله لاینحلی را باقی می گذارد كه به چه دلیل انسان هایی كه در ارتكاب گناه اولیه هیچ نقشی و حضور فعالی نداشته اند مسئول عواقب وخیم این گناه باشند و مستحق عذاب خداوند شوند؟!!
اول كرنر می گوید: خدا فقط با توبه گناهكار نمی تواند او را ببخشد چنین كاری بر خدای عادل ممكن نیست و با عدالت الهی منافات دارد خدا وقتی می تواند گناه را ببخشد كه جریمه آن پرداخت شود برای اینكه خداوند بتواند بندگانش را ببخشد و در عین حال به شخصیت او خدشه وارد نشود مسیح جریمه گناهكار را پرداخت كرد.
خداوند كه طاهر و قدوس است و عادل، در كتاب خود چنین حكم كرده است كه هر كس مرتكب خطایی شود تا ابد در جهنم گرفتار خواهد بود عدالت خدا اقتضا می كند كه در مقابل هر خطایی چنین كند چون قدوسیت خدا بی نهایت و هر گونه مخالفت با او گناهی بس عظیم است پس او نمی تواند از قصاص كردن شخص خطا كار چشم فرو بندد امّا از سوی دیگر خداوند منبع رحمت و دارای محبّت است پس رحمت بی كران خود را بدینگونه اظهار می كند كه كلمه ازلیه و یگانه فرزند خود را به شكل بشری پاك و خالی از گناه ظاهر سازد و او عدل الهی را با مرگ خویش متجلی سازد بدین ترتیب مسیح به این امر قیام كرد و خود را فدای بشریت نمود و عدالت خدا را برقرار و مسیح مرگ را به جای ما تجربه كرد.(۱۲)
چند سؤال در اینجا وجود دارد كه مسیحیت پولُسی باید به آن پاسخ دهد.
۱. چرا عفو و بخشش الهی خلاف عدالت است؟ چه برهان عقلی بر این مطلب قائم است؟ ما می گوئیم عكس این موضوع صادق است خلف وعده برای خدای تعالی جایز نیست ولی در گذشتن از وعید خلاف عدالت نیست.
۲. چگونه با عدالت الهی سازگار است كه فرد بیگناهی در عوض گنهكاران مجازات شود؟ آیا مصداق شعر پارسی گنه كرد در بلخ آهنگری به شوشتر زدند گردن مسگری
نمی شود.
۳. وقتی مجرمی مرتكب جرمی شد و تاوان و خسارت آن را پرداخت، عفو و بخشش معنا ندارد فقط منّتی است كه متكبرانه به گردن مجرم مجازات شده گذاشته می شود.
آموزه های نجاتبخش: اسلام ارادۀ آزاد انسانی و قدرت اختیار خوب و بد از مفاهیم كلیدی در اندیشه اسلامی است بدون در نظر گرفتن آزادی اراده تكلیف و وظیفه مندی انسان بی معنا است از سوی دیگر توانایی انجام خیر و یا ترك شر شرط لازم برای تكلیف است مكلف كردن آدمی بر كارهای فوق نیرو و توان، خروج از عدالت و حكمت است آگاهی از تكلیف هم شرط اساسی در فعلیت آن است تكلیفی كه به مردم ابلاغ نشود الزام آور نیست.
در اسلام هیچ كسی به جای دیگری مجازات و حتی مؤاخذه نخواهد شد و هیچ كس بار گناه دیگران را بدوش نمی كشد. در آموزه های اسلامی هرگز گناه شخص خطاكار موجب عقوبت دیگران نمی شود مگر آنكه دیگران هم از خطای او سهمی داشته باشند كه در اینجا در واقع به جرم گناه خود مجازات می شوند.
در اسلام خداوند بدون ظلم به دیگران و جریمه كردن بی گناهان به نجات مردم اقدام كرده است «خداوند توفیق توبه داد تا توبه كنند كه خداوند بسیار توبه پذیر و مهربان است»(۱۳) خداوند در اسلام نه تنها با توبه واقعی گناهكار را می بخشد بلكه به او قدرت و رحمت عنایت می كند «از خداوند طلب آمرزش كنید و بدرگاهش توبه نمائید تا از آسمان بر شما رحمت فراوان نازل گرداند و بر قدرت و توانایی شما بیفزاید»(۱۴) و گناهانش را بدل به خوبیها و ثواب می كند «كسی كه توبه می كند و عمل صالح انجام می دهد از آنهایی است كه خداوند بدیهایش را به خوبی بدل می كند»(۱۵)
در آموزه های اسلامی انسان شرمنده از گناه ناكرده نیست و در مقابل گناهان انجام شده راه توبه برویش باز است و یأس از رحمت خود گناهی نابخشودنی است. «از رحمت خدا مأیوس نشوید كه جز كافر هیچ كس از رحمت خدا نومید نیست»(۱۶)
و محمد نه تنها خود بلكه اوصیاء دوازده گانه اش و دخترش فاطمه زهرا منجی گناهكارانند چرا كه در اسلام آموزه ای بنام شفاعت وجود دارد كه هزاران دلیل عقلی و نقلی برآن گواه است. در شفاعت شفیع از مولا نمی خواهد از مولویت خود صرف نظر نماید و از خدا نمی خواهد دست از شریعت بر دارد یا حكم را در خصوص این مورد فسخ نماید و درخواست لغو قانون مجازات الهی را ندارد بلكه شفیع بعد از اقرار به مولویت خدا و عبودیت شخص و قبول شریعت الهی به صفات سیادت و كرم و جود خداوند كه اقتضای عفو و اغماض از مجرمان دارد و یا صفاتی در شخص گناهكار همچون ذلت و بیچارگی كه رأفت مولا را تحریك نماید تمسك می نماید.(۱۷)
پی نوشتها:
۱. سورۀ شعرا، آیۀ ۱۴.
۲. علامه طباطبائی، المیزان، ترجمۀ موسوی همدانی، جامعه مدرسین قم، ج ۱۸، ص ۳۸۱.
۳. شیخ جمعه العروس الحویزی، تفسیر نور الثقلین، انتشارات اسماعیلیان قم، ۱۴۱۵، ج ۵، ص ۵۶ و نیز ر.ك، بحار الانوار، ج ۱۱، ص ۸۳.
۴. جیمز هاكس، قاموس كتاب مقدس، انتشارات اساطیر نوبت اول، ۷۷، تهران، ص ۷۵۳.
۵. عبدالرحیم سلیمانی اردستانی، درآمدی بر اللهیات تطبیقی اسلام و مسیحیت، كتاب طه، بهار ۸۲، قم، ص ۱۴۵.
۶. یسا نام پدر داود نبی است.
۷. كتاب مقدس ، كتاب اشعیا ۱۱، ۱ ـ ۴.
۸. سفر پیدایش ۲ : ۳.
۹. نامه به رومیان، ۵ : ۱۹.
۱۰. همین.
۱۱. هنری تیسن، اللهیات مسیحی، انتشارات حیات ابدی، تهران، بی تا، ص ۱۸۲.
۱۲. خداوند، عیسی مسیح، اوُل كُرنر بیتا، بیجا حیات ابدی، ص ۱۲۶.
۱۳. سورۀ توبه، آیۀ ۱۱۸.
۱۴. سورۀ هود، آیۀ ۵۶.
۱۵. سورۀ فرقان، آیۀ ۷۰.
۱۶. سورۀ یوسف، آیۀ ۸۷.
۱۷. علامه طباطبائی، المیزان، مؤسسه اعلمی بیروت، بی تا، ج ۳، ص ۲۹۱ تا ۳۰۵ با تلخیص.
منبع: نرم افزار پاسخ ۲ مرکز مطالعات.
