«اشراط» جمع «شرط» به معنی «علامت» و «ساعة» در اینجا به معنی «قیامت»است. این نشانه ها حوادث مهم و تكان دهنده‌ای است كه قبل از قیامت رخ می‌دهد، حوادثی كه قرآن بیان می‌كند، می‌توان آن را به دو گروه تقسیم كرد:
گروه اول آیات: حوادث قبل از پایان جهان
آیاتی در قرآن بیان شده است كه دلالت بر نمایان شدن نشانه‌های قیامت دارد، و بعضی از این نشانه‌ها قبلاً اتفاق افتاده است، و بعضی دیگر قبل از قیامت اتفاق می‌افتد: فَهَلْ ینْظُرُونَ إِلاَّ السَّاعَةَ أَنْ تَأْتِیهُمْ بَغْتَةً فَقَدْ جاءَ أَشْراطُها(۱) آیا آنها (افراد بی‌ایمان) جز این انتظاری دارند كه قیامت ناگهان برپا شود، آنگاه ایمان بیاورند، در حالی كه هم اكنون نشانه‌های آن آمده است؟ در دومین آیه، سخن از نزدیكی قیامت و یكی از نشانه آن را «شق القمر» می‌داند. «اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَ انْشَقَّ الْقَمَرُ»(۲) قیامت نزدیك شد، و ماه از هم شكافت. علامةطباطبایی (ره) می‌فرماید: شق القمر كه یكی از نشانه‌های قیامت است، در زمان رسول الله ـ صلّی الله علیه و آله ـ اتفاق افتاد.(۳)
در سومین آیه،اشاره به یكی دیگر از نشانه‌های نزدیكی قیامت شده است، و آن روزی است كه دود غلیظی صفحة آسمان را می‌پوشاند، و به صورت عذابی در می‌آید: فَارْتَقِبْ یوْمَ تَأْتِی السَّماءُ بِدُخانٍ مُبِینٍ(۴) بعضی‌ها «دود» را در این آیه به معنای مجازی می‌دانند، چون در ادبیات عرب واژة «دخان» كنایه از شر و بلای فراگیر است.(۵)
در حالی كه یكی از اصحاب از پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ سؤال می‌كند كه دخان چیست؟ پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ آیة فوق را تلاوت می‌كند و بعد می‌فرماید: «دودی است كه بین مشرق و مغرب را پر می‌كند و چهل شبانه‌روز باقی می‌ماند، امّا مؤمن حالتی شبیه به زكام به او دست می‌دهد، و كافر همچون مستان خواهد بود، و دود از بینی و گوش‌ها و پشت او بیرون می‌آید.(۶)
گروه دوّم آیات: نشانه‌های پایان جهان
از بخش دیگری از آیات قرآن استفاده می‌شود كه در پایان این جهان، انقلاب عظیم در كائنات و آسمان و زمین رخ می‌دهد. و مرگ این جهان، مرگ تدریجی نیست، بلكه ناگهانی و دفعی و توأم با حوادث تكان دهنده است. البتّه بعضی‌ها مرگ جهان را تدریجی می‌دانند. یعنی این‌كه تمام موجودات حتی آسمان و زمین حركت آنها به سوی معاد است. طبق نص صریح قرآن این آسمان و زمین تبدیل به آسمان و زمین دیگر می‌شوند: یوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَیرَ الْأَرْضِ وَ السَّماواتُ(۷) روزی است كه زمین به غیر این زمین، مبدّل شده و آسمان‌ها نیز به غیر این آسمان‌ها، مبدّل می‌شوند.
اگر خوب دقت كنیم، زمین و آسمان همین الآن در حركت به سوی آن نقطه هستند چون جبنة مادّی دارند، و در عین حال قدرت لایزال الهی نیز به آن حاكم است. یعنی متلاشی شدن زمین و آسمان قبل از قیامت هم جنبة طبیعی دارد، به فاصلة این‌كه مادی است و همیشه در حال حركت و افول است. و هم جنبة قدرت الهی دارد. و چون هیچ حركتی به توسط فیض الهی صورت نمی‌گیرد، و متلاشی شدن زمین و آسمان بر امر او صورت می‌گیرد.(۸)
از جمله ای از این حوادث:
۱. متلاشی شدن كوهها: قرآن برای متلاشی شدن كوهها، هشت مرحله را ذكر می‌كند: نخست: كوهها به لرزه در می‌آیند.(۹) در مرحلة دوّم: از جا كنده می‌شوند.(۱۰) در مرحلة سوّم: به حركت در می‌آیند(۱۱) در مرحلة چهارم: درهم كوبیده می‌شوند(۱۲) در مرحلة پنجم: به صورت توده‌ای از شن‌های متراكم در می‌آیند.(۱۳) در مرحلة ششم: به صورت گرد و غبار پراكنده می‌شوند(۱۴) در مرحلة هفتم: به شكل پشم‌های حلاجی كه با تندباد حركت كند، و تنها رنگی از آنها در آسمان دیده شود: در می‌آیند(۱۵) و سرانجام در آخرین مرحله، شبحی از آنها همچون شبح یك سراب در یك بیابان خشك باقی می‌ماند.(۱۶) آیا این انفجارات از راه نظام اتمی آنهاست یا از بیرون به آن ضربه‌ای می‌خورد؟ هیچ كس به درستی نمی‌تواند پاسخ آن را بدهد و علم نیز از آن عاجز است.(۱۷)
۲. انفجار دریاها: یكی دیگر از نشانه‌های پایان این جهان، انفجار دریاها است و اذا البحار فُجّرت(۱۸) آن زمان كه دریاها منفجر گردد.
۳. زلزله‌های عظیم و ویرانگر: إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَیءٌ عَظِیمٌ زلزله رستاخیز مطلب مهمی است. سپس می‌افزاید: «روزی كه آن را می‌بینید (چنان گرفتار وحشت می‌شوید كه) مادران شیرده كودكان خود را فراموش می‌كنند، هر زن بارداری جنین خود را به زمین می‌نهد. و مردم را مست می‌بینی، در حالی كه مست نیستند، ولی عذاب خدا شدید است.»(۱۹)
۴. تاریك شدن خورشید و ماه و ستارگان: إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ وَ إِذَا النُّجُومُ انْكَدَرَتْ(۲۰) در آن هنگام كه طومار خورشید درهم پیچیده شود و ستارگان تاریك گردد.
وَ إِذَا الْكَواكِبُ انْتَثَرَتْ(۲۱)
۵. شكافتن كرات آسمانی: اذ السماء انشقّت در آن هنگام كه آسمان (كرات آسمانی) شكافته شود.(۲۲)
گروه سوّم آیات: نشانه‌های شروع قیامتدر آغاز رستاخیز نیز حوادث عظیمی رخ می‌دهد: «وعدة الهی در آن روز تحقق می‌یابد كه این زمین به زمین دیگر و آسمان‌ها (به آسمان دیگر) مبدل می‌شود و انسان‌ها در پیشگاه خداوند واحد قهّار ظاهر می‌گردند.(۲۳)
نشانة دیگر این است كه: «هنگامی كه زمین شدیداً به لرزه درآید و بارهای سنگین خود را خارج سازد،(۲۴)
زلزله‌ای كه سرتاسر زمین را به هنگام رستاخیز روی می‌دهد، و تمام دفینه‌ها و انسان‌ها را از قبرها بیرون می‌ریزند.
دگرگونی سطح زمین یكی دیگر از نشانه‌های شروع رستاخیز است كه به گونه‌ای كه زمین به صورت كاملاً مسطح در می‌آید، و انسان‌ها همگی به طور آشكارا به صفحة آن ظاهر می‌شوند: وَ یوْمَ نُسَیرُ الْجِبالَ وَ تَرَی الْأَرْضَ بارِزَةً وَ حَشَرْناهُمْ فَلَمْ نُغادِرْ مِنْهُمْ أَحَداً به خاطر بیاور روزی را كه كوهها را به حركت در می‌آوریم، و زمین را آشكار و مسطح می‌بینی، و همة انسان‌ها را محشور می‌كنیم، و احدی را فروگذار نخواهیم كرد.(۲۵) این بود بحث‌های مربوط به «اشراط الساعه» و نشانه‌های قیامت كه در سه بخش با استفاده از آیات قرآن مجید مطرح گردید.(۲۶)
پی نوشتها
۱. محمد: ۱۸.
۲. قمر: ۱.
۳. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان، ترجمة آیت الله مكارم شیرازی، قم، انتشارات اسراء،ج ۱۹، ص ۶۰ و ۶۱ .
۴. دخان: ۱۰.
۵. پیام قرآن، ج ۶، ص ۳۰.
۶. جلال‌الدین سیوطی، تفسیر الدر المنثور، بیروت، دارالكتب العلمیه، ۱۹۹۲ م، ج ۶، ص ۲۹.
۷. ابراهیم: ۴۸.
۸. شجاعی، محمد، معاد، تهران، انتشارات سمیه، چاپ اول،۱۳۶۲، ص ۶۸.
۹. مزمل: ۱۴.
۱۰. حاقه: ۱۴.
۱۱. طور: ۱۰.
۱۲. حاقه: ۱۴.
۱۳. مزمل: ۱۴.
۱۴. واقعه:۶- ۵.
۱۵. قارعه: ۵.
۱۶. نبأ: ۲۰.
۱۷. مكارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، قم، انتشارات مدرسة امیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ ، چاپ چهارم،۱۳۷۴، ج ۶، ص ۳۰.
۱۸. انفطار: ۳.
۱۹. حج۲-۱.
۲۰. تکویر: ۲.
۲۱. انفطار: ۲.
۲۲. انشقاق: ۱. حاقه: ۱۶. فرقان: ۲۵. انفطار: ۱.
۲۳. ابراهیم: ۴۸.
۲۴. زلزال: ۲-۱.
۲۵. كهف: ۴۷.
۲۶. ر. ك: مكارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، قم، انتشارات مدرسة امیرالمؤمنین ، چ چهارم، ۱۳۷۴، ج ۶، ص ۴۵ ـ ۲۱ و ر. ك: منشور جاوید، سبحانی، جعفر، قم، انتشارات مؤسسة سیدالشهدا، چاپ اول، ۱۳۶۹، ج ۹، ص ۲۶۴ – ۲۵۵.
منبع: نرم افزار پاسخ ۲ مرکز مطالعات حوزه
