خداوند در سورة نازعات می‌فرماید: فَإِنَّمَا هِی زَجْرَةٌ وَاحِدَةٌ فَإِذَا هُمْ بِالسَّاهِرَةِ(۱) « زجرة» در اصل به معنی فریادی است كه برای راندن گفته می‌شود، و در اینجا به معنی نفخه دوم است.(۲) و «ساهرة» از مادة «سهر» به معنی شب بیداری است. و از آنجا كه حوادث وحشتناك، خواب شبانه را از چشم می‌برد، و زمین قیامت نیز بسیار هول‌انگیز است، كلمة «ساهرة» به عرصه محشر اطلاق شده است. برخی هم گفته‌اند: «ساهرة» به هر بیابان می‌گویند. چون اصولاً همه بیابانها وحشتناكند، گویی بر اثر وحشت خواب شبانه را از چشم می‌برند.(۳) از بعضی آیات قرآنی استفاده می‌شود دوبار در «صور» (كه به شكل شیپور است)دمیده می‌شود. البته آن شیپور عادی نیست، بلكه معنی كنائی دارد. صدای عظیم و صاعقه و مهیب در آسمانها و زمین ایجاد می‌شود. یك بار در پایان جهان كه همة خلائق با آن صدا می‌میرند. و بار دیگر در آستانة رستاخیز كه همة مردگان زنده می‌شوند. از اولی به نفخة مرگ و از دومی به نفخة حیات تعبیر می‌شود. مفسرین ۱۸ آیه از آیات قرآن مجید را به طوری كلی در مورد «نفخ صور» معرفی كرده‌اند، در ضمن این آیات، شش تعبیر مختلف درباره این دو حادثه دیده می‌شود كه عبارتند از:
الف: «نفخ صور» كه در ۱۰ آیه وارد شده است، از جمله در سوره «حاقه» می‌فرماید: فَإِذَا نُفِخَ فِی الصُّورِ نَفْخَةٌ وَاحِدَةٌ وَحُمِلَتِ الأرْضُ وَالْجِبَالُ فَدُكَّتَا دَكَّةً وَاحِدَةً(۴) به محض اینكه یك بار در صور دمیده شود، زمین و كوهها از جا برداشته شوند و یكباره درهم كوبیده و متلاشی گردند.
ب: «صیحه» كه در چهار آیه وارد شده است، از جمله در سوره «ق»، آیه ۴۲ می‌فرماید: یوْمَ یسْمَعُونَ الصَّیحَةَ بِالْحَقِّ ذَلِكَ یوْمُ الْخُرُوجِ روزی كه همگان صیحه رستاخیز را به حق می‌شوند آن روز روز خروج است.
ج: «نقر فی الناقور»: فَإِذَا نُقِرَ فِی النَّاقُورِ فَذَلِكَ یوْمَئِذٍ یوْمٌ عَسِیرٌ(۵) هنگامی كه در صور دمیده می‌شود آن روز روز سختی است.
د: «صاخّه»، فَإِذَا جَاءَتِ الصَّاخَّةُ یوْمَ یفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِیهِ(۶) هنگامی كه آن صدای مهیب (صیحه رستاخیز) بیاید. (كافران در اندوه عمیقی فرو می‌روند). در آن روز كه انسان از برادر خود فرار می‌كند.
هـ : «قارعة»: الْقَارِعَةُ مَا الْقَارِعَةُ وَمَا أَدْرَاكَ مَا الْقَارِعَةُ یوْمَ یكُونُ النَّاسُ كَالْفَرَاشِ الْمَبْثُوثِ(۷) آن حادثه كوبنده و چه حادثه كوبنده‌ای و تو چه می‌دانی كه حادثه كوبنده چیست، روزی كه مردم مانند پروانه پراكنده، به هر سوی می‌دوند.
و: «زجرة»: فَإِنَّمَا هِی زَجْرَةٌ وَاحِدَةٌ فَإِذَا هُمْ ینْظُرُونَ(۸) تنها یك صیحه عظیم واقع می‌شود، ناگهان همه (از قبرها بر می‌خیزند و) نگاه می‌كنند. (مشابه آن در سورة نازعات آیات ۱۳ و ۱۴).
كیفیت و چگونگی صور: «صور» در لغت به معنی شیپور یا شاخ است (كه در گذشته‌ها شاخ حیوان را خالی می‌كردند و به صورت شیپور در می‌آوردند، از یك طرف در آن می‌دمیدند، و از طرف دیگر صدای بلند بر‌می‌خواست). بدون شك صدای فوق العاده‌ی كه در شیپور‌های معمولی وجود دارد، بخاطر این است كه لوله‌های آن را چند دور به دور خود پیچیده می‌شود، و در حالت تنگ لوله امواج صوتی، حالت انفجار پیدا می‌كند و صدا شدید و فراگیر می‌شود. هر چند بعضی خواسته‌اند از كنار این لفظ به سادگی بگذرند، كه شیپور كنایه از فرمان ناگهانی پایان زندگی و آغاز دوباره زندگی می‌باشد. غافل از اینكه در روایات اسلامی از اهمیت و چگونگی و جنسیت آن سخن می‌گوید: توجه به این نكته ضروری است كه الفاظی را كه ما برای زندگی روزمره محدود خودمان وضع كردیم، نمی‌تواند همة حقایق مربوط به جهان ماوراء طبیعت را بیان كند. و از اعجاز قرآن همین بس كه آن مفاهیم بلند را تنزل داده، و در سر‌حد فهم ما و در غالب الفاظی كه ما داریم، بیان كرده است و مسلماً آن مفاهیم با این الفاظ بی‌ربط نیست، منتها در دید بالاتر و افقی عظیم‌تر كه ائمه ـ علیهم السّلام ـ از آن تفسیر نموده‌اند. و از جمله در همین واژه «صور» احادیث در شرح آن از معصومین وارد شده است. مثل حدیثی كه از امام سجاد ـ علیه‌السّلام ـ نقل شده كه فرمود: «صور» شاخ بزرگی كه یك سر و دو طرف دارد و فاصله میان طرف پائین كه در سمت زمین است، تا طرف بالا كه در سمت آسمان است، به اندازة فاصله اعماق زمین هفتم تا فراز هفتمین آسمان است، و در آن سورخهایی به تعداد ارواح خلایق وجود دارد، و دهانه آن به وسعت ما بین آسمان و زمین می‌باشد.(۹) در این حدیث از عظمت و بزرگی و كیفیت شگفت انگیز آن سخن گفت، ولی از معنی حقیقی آن كه به معنی شاخ و شیپور است، تجاوز نكرد. پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ هم در حدیثی فرمود‌اند: «صور شاخی است از نور» كه در آن سوراخهایی به تعداد ارواح بندگان است.(۱۰) در این حدیث از جنسیت «صور» سخن به میان آمده است.
بنابران این جای تعجب نیست كه صیحه رستاخیز و «بانگ صور» در مدت كوتاهی مایه مرگ انسانها و درهم شكستن كوهها شود. با توجه به روایات قبلی كه در تفسیر اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ، ساختمان وجودی «صور» از امواج نوری معرفی شده بود، چون نور حركتش به مراتب سریعتر از امواج صوتی وسیصد هزار كیلومتر در ثانیه می‌رسد، و چنانچه شدت انفجار نور موجب امواج صوتی می‌شود، آثار ویرانگری آن بسیار خطرناك و شگفت انگیزتر خواهد بود. و امّا در «صور» دوم كه نفخه حیات است اگر چه به نظر برخی از امور ماوراء طبیعت و غیر قابل درك است، و با تحقیق و تجزیه و تحلیل مسله حیات وانفجار نوری، می‌توان سرنخهایی در این موضوع پیچیده بدست آورد. برای روشن شدن بحث به نكات ذیل توجه شود: اولاً: قوانین حیات در همین جهان مادی گوناگون می‌باشد، مثلاً از نظر پرورش در رحم. گاهی رحم حیوانات موجب پرورش می‌شود، گاهی آب و گاهی مثل بعضی كرمها در میان خاك، و لذا در حدیث داریم: در اثر حوادث آن زلزله تمام اجزاء بدن موجودات در هر كجا بوده، در علم خدا، در میان قبرشان، به ترتیب بدن جمع و منظم می‌شود، و ... از این حدیث معلوم می‌شود، زمین رحم انسانها می‌شود، و ذرات بدن هر كجا باشند، در آن مكان جمع خواهند شد.
ثانیاً: از جمله تفاوت قوانین حیات در كار آیی مختلف سلول بدن حیوانات است، مثل حیوانات اسفنجی در آب شیرین، كه اگر از میان دو نیم شوند، هر قسمتی خود را تكمیل و به صورت فرد كامل در‌می‌‌آید. و امروز در دستگاههای پرورشی سلولها، در مورد انسان این حرف مطرح است كه از هر كجای وجود انسان سلول اخذ شود، پرورش یافته آن مثل همان انسان خواهد بود. در برخی احادیث داریم كه: قبل از نفخه صور دوم چهل روز باران می‌بارد كه آبش مثل آب حلیم لزج است، و بدنها در قبر از نظر ظاهری تكوین پیدا می‌كنند، و با نفخ صور دوّم بدنها زنده و روحها به بدنها منتقل می‌شوند، و همه از قبر بر‌‍‌می‌خیزند.
پی نوشتها
۱. نازعات، ۱۳-۱۴.
۲. مكارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دارالكتب لاسلامیه، چاپ دهم، چاپخانه مدرسه امیرالمومنین ـ علیه‌السّلام ـ ،۱۳۷۱، ج۲۶، ص۸۵.
۳. همان.
۴. حاقه: ۱۴-۱۳.
۵. مدثر: ۹-۸.
۶. عبس: ۳۴-۳۳.
۷. قارعه:۴-۱.
۸. صافات: ۱۹.
۹. مجلسی، محمد باقر. بحارالانوار، بیروت، موسسه الوفاء، ۱۴۰۴ هـ ق، ج۶، ص ۳۲۴.
۱۰. مکارم شیرازی، ناصر. تفسیر نمونه، تهران، دارالکتاب، ج۱۹، ص ۵۳۹.
منبع: نرم افزار پاسخ ۲ مرکز مطالعات حوزه
