شبهه: در كتاب «فصل الخطاب فی تحریف الكتاب...» از كتاب «اصول كافی» احادیثی آورده شده كه قائل به نقص قرآن فعلی است.آیا این احادیث برتحریف قرآن دلالت دارند؟

پاسخ:

برای روشن شدن جواب شبهه، توجه به چند اصل، ضروری است:

۱. اصل راوی شناسی و شخصیت شناسی: علم رجال عهده دار شناسایی شخصیت راویان روایت است.

بزرگی افراد روایتگر هم دلیل بر عدم اشتباه آن ها نیست. گاهی اشتباه افراد بزرگ، بسیار بزرگ است و پیامد های زیادی را به همراه دارد. امام صادق ـ علیه السلام ـ از رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ روایت كرده كه: «دو سخن دور از انتظار را پاس بدارید: سخن حكیمانه ای را كه نابخردی گوید، از او بپذیرید و سخن نابخردانه ای را كه حكیمی گوید از او درگذرید».(۱) شخصیت محدّث نوری كه در عرصه روایتگری شناخته شده است را باید از این منظر شناسایی كرد و از اشتباه او درگذشت. نكات مثبت و منفی شخصیت افراد را باید در كنار هم مورد مداقّه قرار داد. البته این به این معنا نیست كه نظرات تمام بزرگان دینی، نظرات شخصی و سطحی است و ارزش علمی ندارد. در حقیقت مبانی بزرگان روشمندانه و همان مبانی دین است و اشتباه آن ها هم باید در جای خودش مورد نقد و بررسی قرار گیرد.

۲. اصل روایت شناسی: هر یك از روایات، باید در جای خود مورد بررسی قرار گیرد. وظیفه علم درایه، دلالت شناسی، معنا شناسی و متن شناسی است. كتاب روایی چندان مهم نیست. در عرصه روایت شناسی آن چه مهم است، سند، دلالت و معنای روایت است. ممكن است روایتی در اصول كافی باشد ولی از ضعف سندی و دلالی جدّی ای برخوردار باشد. این كه گفته می شود: «اصول كافی برای ما كافی است»، این یك جمله ذوقی و مبالغی صرف است. وگرنه در عرصه دین شناسی و معرفت شناسی تمام منابع نقلی و عقلی به شدّت مورد نیاز است. هر چند اعتبار اصول كافی از برخی از كتاب های روایی بیشتر است ولی این دلیل بر مصونیت این كتاب نیست. روایات ضعیفی نیز در آن وجود دارد كه در جای خود باید مورد مداقه قرار گیرد و این، كار كارشناسان ماهر و چیره دست است.

۳. اصل عدم تحریف: در مورد تحریف بحث های زیادی مطرح شده است و ادله عقلی و نقلی زیادی در این خصوص ارایه شده است. تحریف دارای اقسام مختلف می باشد. از یك منظر تحریف به دو قسم تقسیم می شود كه عبارتند از: تحریف معنوی و تحریف لفظی. تحریف لفظی خود به دو قسم است: زیاده و نقصان. و از منظر دیگر تحریف به سه دسته تقسیم می شود كه عبارتند از: تحریف در حروف و حركات، تحریف در كلمات و تحریف در آیات.(۲) در حقیقت مدافع اصلی مصونیت قرآن كریم از تحریف، خود قرآن كریم است كه در آیات گوناگون از آن دفاع كرده است. آیه إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ(۳) از جمله آیات محكم آن است. یعنی: «ما قرآن را نازل كردیم و خود از آن حفاظت و پاسداری می كنیم» در این مقاله به علت رعایت اختصار و عدم درخواست سائل از بیان تفصیلی این بحث صرف نظر می شود. فقط به نقل روایاتی كه در خصوص عدم تحریف قرآن كریم، وارد شده است، بسنده می شود.

۱. رسول حق ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ در روایتی به صورت عمومی می فرماید: «ابغض الكلام الی الله تعالی التحریف».(۴) یعنی: «بدترین و مبغوض ترین كلام نزد خداوند تبارك و تعالی، تحریف است» وقتی تحریف هر كلامی منفور است، تحریف كلام خداوند تبارك و تعالی چه؟ تحریف كلام الله بسیار منفور است و تاكنون كسی به تحریف لفظی دست نیافته است.

۲. دلالت حدیث ثقلین بر عدم تحریف قرآن كریم است. این روایت را امامیه و اهل تسنن(۵) در حدّ تواتر نقل كرده اند. روایت این است كه ابو سعید خدری می گوید: «رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فرموده است: همانا من در میان شما دو چیز را به جا گذارم. یكی از آن بلند پایه تر از دیگری است: یكی كتاب خدا است كه ریسمانی است كشیده شده از آسمان تا زمین و دیگری عترت من. آگاه باشید كه به راستی آن دو هرگز از یكدیگر جدا نشوند تا آن هنگام كه بر من در حوض كوثر وارد شوند».(۶) اگر قرآن دستخوش تحریف به زیاده یا نقصان شده بود، این گونه مورد توصیه و فرمان های قابل عمل قرار نمی گرفت. اینكه رسول حق ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و ائمه ـ علیهم السلام ـ ما را موظف فرموده اند كه به قرآن كریم رجوع و به آن تمسك جوییم و به ریسمان آن چنگ زنیم، دلیلی است روشن بر این كه از نظر امامان، قرآن موجود، همان قرآنی است كه بر رسول حقّ نازل شده و به زیاده و یا نقصان تحریف نیافته است.(۷)

۳. امام علی ـ علیه السلام ـ در نهج البلاغه می فرماید: «كتاب خدا در دسترس شما است. زبان آن كند نیست، گویا است. خانه ای است كه پایه های آن ویران نشود، و صاحب عزتی است كه یارانش را هزیمت نبود».(۸) این سخن امام، شبیه حدیث ثقلین است و مسلمین را تشویق به رجوع به قرآن كریم می كند.

۴. اخبار عرض: اخبار عرض خود دلیل بر تحریف ناپذیری قرآن كریم است. اخبار عرض، محور تمام گفتار، نوشتار و رفتار را قرآن كریم می داند. تمام این ها باید بر قرآن كریم عرضه شود، اگر مطابق و موافق با قرآن كریم بود آن را اخذ می كنیم ولی اگر با قرآن كریم مطابق و موافق نبود، آن را طرد می كنیم و به دیوار می زنیم. یكی از تعابیر بلند اخبار عرض این است كه: «كل حدیث لا یوافق كتاب الله فهو زخرف».(۹) یعنی: «هر روایتی كه موافق با قرآن كریم نباشد، بی ارزش و بیهوده است» و در روایت دیگر آمده است: «من خالف كتاب الله و سنة محمد ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فقد كفر».(۱۰) یعنی: «هر كس با كتاب خدا و سنت (صریح و صحیح) رسول حقّ مخالفت ورزد، كافر است.»

۵. مصونیت قرآن كریم از تحریف از در دسته ای دیگر از روایات: دسته دیگری از روایات نیز قرآن كریم را مصون از تحریف می دانند. از امام صادق ـ علیه السلام ـ روایت شده كه حضرت فرموده است: «نزل القرآن اربعة ارباع: ربع فینا و ربع فی عدونا و ربع سنن و امثال و ربع فرائض و احكام و لنا اهل البیت كرائم القرآن».(۱۱) یعنی: «قرآن كریم چهار قسمت است: یك قسمت آن درباره ما است. و یك قسمت دیگر درباره دشمنان ما است. و قسمت سوّم سنّت و مسایل اجتماعی است. و قسمت چهارم احكام و واجبات الهی است و در نهایت كرائم و معنا و عظمت راستین قرآن كریم پیش ما اهل بیت ـ علیهم السلام ـ است.» وقتی خود اهل بیت ـ علیهم السلام ـ حدود ۲۶۰ سال به طور مستقیم از عظمت و كرایم قرآن كریم پاسداری كردند، و بعد هم به دست امام زمان ـ علیه السلام ـ و اولیاء دین سپرده شد، چگونه ممكن است قرآن كریم تحریف شده باشد؟ در روایات دیگر نیز آمده است، قرآن كریم در «بین دفتین» و یا بین روكش جلد، به زیاده و یا به نقصان تحریف نشده است.(۱۲) رسول حق ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ نیز می فرماید: «القرآن هو الدّواء»یعنی: «قرآن كریم دوا و شفا است.» چیزی كه ناقص و دارای كمبود باشد كه نمی تواند دواء و شفا باشد. نكته ای كه ذكر آن ضروری است این است كه آن دسته از روایاتی كه بر تحریف قرآن كریم دلالت دارند، از جهاتی قابل ایراد و اشكال هستند: از نظر سند بیشتر آن ها مخدوش و غیر قابل اعتماد هستند. دلالت بیشتر آن ها گواه بر تحریف نیست. از طرف دیگر اگر از این دو ضعف صرف نظر كنیم، چون با آیات قرآن كریم كه آن را مصون از هر گونه تحریف ـ چه به زیاده و چه به نقصان ـ می داند، مخالفت دارد، بر اساس اخبار عرض آن را طرد می نماییم و یا این كه باید آن را حمل بر تحریف معنوی كرد. نكته دیگر آن كه شخصیت امام معصوم كه از آن به قرآن ناطق یاد می شود، تحریف بردار نیست. اصطلاح درست آن تخریب امام معصوم است كه هر یك از امامان در عصر خودشان، مورد تخریب ائمة الكفر قرار می گرفتند.

خلاصه و نتیجه گیری: آن چه به عنوان خلاصه و نتیجه گیری قابل بیان است، این است كه: علاوه بر قرآن كریم و دلایل عقلی، روایات بسیاری، همانند حدیث ثقلین، اخبار عرض و دیگر روایات كه به برخی به اختصار اشاره شد، دلالت بر مصونیت قرآن كریم دارند و آن را از هرگونه تحریف به دور می دانند. قول مشهور فقها و كارشناسان قرآنی همین است و قول قائلین به تحریف كه شاذ و بسیار اندك است، مردود می باشد.

پی نوشتها:

۱. محمد بن علی بن بابویه، شیخ صدوق، الخصال المحمودة و المذمومة، ترجمه صادق حسن زاده، ج۱، قم، انتشارات ارمغان طوبی، چاپ چهارم، ۱۳۸۸ش. ص۶۳.

۲. موسوی خویی، سید ابوالقاسم، بیان در مسایل کلی قرآن، ترجمه محمد صادق نجمی و هاشم زاده هریسی، ج۱، خوی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوی، چاپ پنجم، ۱۳۷۵ش، ص۳۰۵ ـ ۳۵۰.

۳. حجر : ۹.

۴. الجعفریات، فضل الدعا فی ساعة الغفلة، ص۲۲۳.

۵. صحیح مسلم بشرح النوی، ج۱۵، باب فضایل علی بن ابی طالب، ص۱۷۹ و مسند احمد بن حنبل، ج۳، ص۱۴ و ۱۷ و ۵۹ و سنن بیهقی، ج۲، باب بیان الذین هم آله، ص۱۴۸.

۶. شیخ صدوق، محمد، الخصال المحمودة و المذمومة، ترجمه صادق حسن زاده، ج۱، قم، ارمغان طوبی، چاپ چهارم، ۱۳۸۸ش، ص۱۰۹.

۷. طاهری خرم آبادی، سید حسن، عدم تحریف قرآن، قم، بوستان کتاب، چاپ دوم. ۱۳۸۶ش، ص۱۰۹ ـ ۱۱۱.

۸. نهج البلاغه، خطبه ۱۳۳.

۹. وسایل الشیعه، ج۱۸، از ابواب صفات قاضی، باب ۹، روایت ۱۴، ص۷۹.

۱۰. همان. روایت ۱۶، ص۷۹.

۱۱. شیخ مفید، مسایل السرویة، قم، کنگره جهانی هزاره، شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، ص۷۹.

۱۲. نهج الفصاحة، روایت ۲۱۰۸، ص۴۴۸.

منبع: نرم افزار پاسخ ۲مرکز مطالعات حوزه.