زهرا رضاییان
باران که می‌بارد، زمین گویی روح تازه‌ای به خود می‌گیرد. درختان حیات تازه از سر می‌گیرند و جانوران به تبع آن شور و نشاط دیگری می‌گیرند.
باران نویدبخش زندگی دوباره‌ای است برای زمینی که در پی بی‌آبی مرده است ... خشک و لم یزرع و باران است که دوباره به آن حیات می‌بخشد ... باران، نویدبخش زندگی، رحمت واسعه الهی ....
باران، رحمت الهی ...
باران، رحمت الهی است. خداوند با فرو فرستادن این عامل حیات، سرسبزی و شادابی و نشاط را برای همگان رقم زده است.
قرآن باران را آب پاکیزه، آب پربرکت و رزق الهی دانسته و رابطه تنگاتنگی بین نزول آن و معنویت برقرار ساخته است.
قرآن از باران در آیات خود اینگونه یاد می‌کند:
وسیله طهارت: «وَأَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُورًا»؛ «و از آسمان آبى پاك فرود آوردیم».(۱)
آب پربرکت: «وَنَزَّلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً مُّبَارَكًا»؛ «و از آسمان آبى پر بركت فرود آوردیم».(۲)
گسترش رحمت خداوندی: «وَهُوَ الَّذِی ینَزِّلُ الْغَیثَ مِن بَعْدِ مَا قَنَطُوا وَینشُرُ رَحْمَتَهُ»؛ «و اوست كسى كه باران را پس از آنكه [مردم] نومید شدند فرود مىآورد و رحمتخویش را مىگسترد».(۳)
رزق الهی: «وَینَزِّلُ لَكُم مِّنَ السَّمَاءِ رِزْقًا»؛ «و براى شما از آسمان روزى مىفرستد».(۴)
سبب خوشحالی: «اللَّهُ الَّذِی یرْسِلُ الرِّیاحَ فَتُثِیرُ سَحَابًا فَیبْسُطُهُ فِی السَّمَاء كَیفَ یشَاءُ وَیجْعَلُهُ كِسَفًا فَتَرَى الْوَدْقَ یخْرُجُ مِنْ خِلَالِهِ فَإِذَا أَصَابَ بِهِ مَن یشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ إِذَا هُمْ یسْتَبْشِرُون»؛ «خدا همان كسى است كه بادها را مىفرستد و ابرى برمىانگیزد و آن را در آسمان هر گونه بخواهد مىگستراند و انبوهش مىگرداند . پس مىبینى باران از لابلاى آن بیرون مىآید و چون آن را به هر كس از بندگانش كه بخواهد رسانید به ناگاه آنان شادمانى مىكنند».(۵)
مایه ثبات قدم و دلگرمی رزمندگان خدا: «إِذْ یغَشِّیكُمُ النُّعَاسَ أَمَنَةً مِّنْهُ وَینَزِّلُ عَلَیكُم مِّن السَّمَاء مَاء لِّیطَهِّرَكُم بِهِ وَیذْهِبَ عَنكُمْ رِجْزَ الشَّیطَانِ وَلِیرْبِطَ عَلَى قُلُوبِكُمْ وَیثَبِّتَ بِهِ الأَقْدَامَ»؛ [به یاد آورید] هنگامى را كه [خدا] خواب سبك آرامشبخشى كه از جانب او بود بر شما مسلط ساخت و از آسمان بارانى بر شما فرو ریزانید تا شما را با آن پاك گرداند و وسوسه شیطان را از شما بزداید و دل‌هایتان را محكم سازد و گام‌هایتان را بدان استوار دارد».(۶)
معنویت و باران: «وَأَلَّوِ اسْتَقَامُوا عَلَى الطَّرِیقَةِ لَأَسْقَینَاهُم مَّاء غَدَقًا»؛ «و اگر [مردم] در راه درست پایدارى ورزند قطعاً آب گوارایى به ایشان نوشانیم».(۷)
در سخنی از امام علی(علیه السلام) پاکیزگی باران، مفهومی گسترده‌تر دارد: «از آب آسمان بنوشید که پاک‌کننده بدن است و زداینده بیماری‌ها»
مفسران معتقدند: اینکه خداوند فرموده است: روزی شما در آسمان است؛ یعنی خداوند روزی شما را از آسمان فرو خواهد فرستاد؛ بدین گونه که باران را فرو می‌فرستد و زمین به یمن آن، انواع خوراکی‌ها و پوشیدنی‌ها و اشیای مفید را برای شما می‌رویاند.(۸)
وصف «طهور» بیانگر پاکی و پاک‌کننده‌ای باران است. در این باره نیز نظر مفسران چنین است: طهور یعنی پاکیزه است و پاکیزه‌کننده؛ هم آلودگی‌های ظاهری را می‌زداید و هم نجاسات معنوی را از بین می‌برد.(۹)
در جنگ بدر مشرکان قبل از مسلمانان بر سر آب فرود آمدند و مسلمانان بر منطقه‌ای خشک و شن‌زار. بدین سان بر اثر نداشتن آب هم تشنه شدند و هم نتوانستند بدن خود را از آلودگی‌ها پاک سازند. شیطان به وسوسه پرداخت که شما باید با همین حالت آلودگی نماز بخوانید و پاهای شما در ریگ فرو رود؛ پس خداوند باران را بر آنان نازل کرد. مسلمانان در این آب زلال تن شستند و جان را جلا بخشیدند.(۱۰)
در سخنی از امام علی(علیه السلام) پاکیزگی باران، مفهومی گسترده‌تر دارد: «از آب آسمان بنوشید که پاک‌کننده بدن است و زداینده بیماری‌ها».(۱۱)
نزول باران به اندازه
قرآن درباره نزول به اندازه باران می‌فرماید: «وَأَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً بِقَدَرٍ فَأَسْكَنَّاهُ فِی الْأَرْضِ»؛ «و از آسمان آبى به اندازه [معین] فرود آوردیم و آن را در زمین جاى دادیم».(۱۲)
در تفسیر این آیه شریفه نوشته‌اند: باران به اندازه‌ای که نیاز است، نازل می‌شود؛ نه زیادتر و نه کمتر؛ نه بدان سان زیاد که فساد آورد و نه آن‌گونه اندک که هلاکت را سبب شود؛ بلکه به گونه‌ای که حکمت و صلحت آن را اقتضا دارد.(۱۳)
برخی دیگر از مفسران نیز می‌گویند: باران به اندازه نازل می‌شود؛ اندازه‌ای که از ضرر محفوظ بماند و از آن بهره برند یا به مقداری که ما از نیازها و مصالح مردم می‌دانیم باران را نازل می‌کنیم.(۱۴)
احیای زمین
زمین خشکیده و تهی از گیاه مانند موجودی بی‌روح است که نه حیاطی دارد و نه نشاطی. زمین با بارش باران می‌شکفد و حیات و حرکت دوباره به زمین باز می‌گردد و زمین پرتحرک می‌شود.
قرآن از این پرتحرک شدن زمین اینگونه یاد می‌کند:
زنده شدن دوباره سرزمین‌ها: «وَالَّذِی نَزَّلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً بِقَدَرٍ فَأَنشَرْنَا بِهِ بَلْدَةً مَّیتًا»؛ «و آن كس كه آبى به اندازه از آسمان فرود آورد پس به وسیله آن سرزمینى مرده را زنده گردانیدیم».(۱۵)
جنبش و رشد زمین: «وَمِنْ آیاتِهِ أَنَّكَ تَرَى الْأَرْضَ خَاشِعَةً فَإِذَا أَنزَلْنَا عَلَیهَا الْمَاء اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ إِنَّ الَّذِی أَحْیاهَا لَمُحْیی الْمَوْتَى»؛ «و از [دیگر] نشانههاى او این است كه تو زمین را فسرده مىبینى و چون باران بر آن فروریزیم به جنبش درآید و بر دمد. آرى همان كسى كه آن را زندگى بخشید قطعا زندهكننده مردگان است».(۱۶)
احیای زمین، نشانه خداوند و مایه عبرت: «وَمَا أَنزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ مِن رِّزْقٍ فَأَحْیا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَتَصْرِیفِ الرِّیاحِ آیاتٌ لِّقَوْمٍ یعْقِلُونَ»؛ «و آنچه خدا از روزى از آسمان فرود آورده و به [وسیله] آن زمین را پس از مرگش زنده گردانیده است و [همچنین در] گردش بادها [به هر سو] براى مردمى كه مىاندیشند نشانههایى است».(۱۷)
شکافتن زمین: «أَنَّا صَبَبْنَا الْمَاء صَبًّا ثُمَّ شَقَقْنَا الْأَرْضَ شَقًّا»؛ «كه ما آب را به صورت بارشى فرو ریختیم آنگاه زمین را با شكافتنى [لازم] شكافتیم».(۱۸)
مفسران معتقدند: اینکه خداوند فرموده است: روزی شما در اسمان است؛ یعنی خداوند روزی شما را از آسمان فرو خواهد فرستاد؛ بدین گونه که باران را فرو می‌فرستد و زمین به یمن آن، انواع خوراکی‌ها و پوشیدنی‌ها و اشیای مفید را برای شما می‌رویاند
بارش باران، زمین را به حیات و حرکت و شور وا می‌دارد. زمینی که در حالت خشکی و گورستانی بود، پر نشاط و تحرک می‌شود. باران به آن حیات می‌بخشد. مفسران این حیات و تحرک زندگی را اینگونه تفسیر کرده‌اند:
«مقصود از احیای زمین مرده این است که با نزول باران سرزمین خشک دارای گیاه و درخت و میوه و مزارع می‌شود».(۱۹)
«زمینی که گیاه در آن نروید، گویا مرده است و مراد از احیای آن، آباد ساختن آن است و گفته شده که مراد از احیای زمین، احیای اهل زمین است؛ زیرا با فراهم آمدن غذا، اهل زمین زنده می‌مانند».(۲۰)
«مراد از زنده شدن زمین همان رویش گیاه پس از زمستان است».(۲۱)
«نسبت احیا به زمین گرچه مجازی است، لکن نسبت آن به گیاه حقیقی است؛ چرا که گیاهان دارای تغذیه و رشد و تولید مثل‌اند که همگی از اصل حیات نشأت می‌گیرد».(۲۲)
درباره جنبش زمین پس از باران نیز که در آیات به آن اشاره شده است، می‌گویند:
«زمین خشک وقتی که باران بر آن ببارد، برای رویش گیاه فعال می‌شود و خود قبل از رویش گیاه بالا می‌آید».(۲۳)
«اهتزاز به معنای حرکت کردن به شدت است و زیاد شدن به معنی بالا آمدن و نشو و نما کردن. منظور از "اهتزاز" و "ربوه" زمین به حرکت درآمدن آن به وسیله گیاهانی است که از آن سر در می‌آورند».(۲۴)
«زمین در رویش گیاه همانند رحم حیوانات است که پس از طی مراحل، جنین رشد می‌کند و کامل می‌شود».(۲۵)
«اهتزاز و رشد زمین، تحرک آن با نباتات و بالا آمدن زمین به وسیله گیاهان است».(۲۶)
پی‌نوشت ها:
۱. فرقان: ۴۸.
۲. ق: ۹.
۳. شوری: ۲۸.
۴. مۆمن: ۱۳.
۵. روم: ۴۸.
۶. انفال: ۱۱.
۷. جن: ۱۶.
۸. طبرسی، مجمع‌البیان، ج ۵، ص ۱۵۶.
۹. همان، ج۴، ص ۱۷۳.
۱۰. همان، ج۲، ص ۵۲۶.
۱۱.همان.
۱۲. مۆمنون: ۱۸.
۱۳. مجمع‌البیان، ج۴، ص ۱۰۱.
۱۴. زمخشری، الکشاف، ج۳، ص ۱۷۹.
۱۵. زخرف: ۱۱.
۱۶. فصلت: ۳۹.
۱۷. جاثیه: ۵.
۱۸. عبس: ۲۶ ـ ۲۵.
۱۹. مجمع‌البیان، ج۵، ص ۴۱.
۲۰. همان، ج۱، ص ۲۴۶.
۲۱. طباطبایی، المیزان، ج۱۲، ص ۳۰۷.
۲۲. همان، ج۱۷، ص ۱۹.
۲۳. مجمع‌البیان، ج۵، ص ۱۵.
۲۴. المیزان، ج۱۷، ص ۳۹۴.
۲۵. همان، ج۱۴، ص ۳۴۶.
۲۶. الکشاف، ج۳، ص ۱۴۵.
زهرا رضاییان
بخش قرآن تبیان
