خداوند در بخشی از آیۀ ۳۳ سورۀ احزاب می‌فرماید: «إِنَّمَا یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَكمُْ تَطْهِیرًا؛ خداوند فقط می‌خواهد پلیدی و گناه را از شما اهلبیت دور كند و كاملاً شما را پاك سازد.»(۱) این آیه هر چند در ردیف و میان آیاتی ذكر شده كه در ارتباط با زنان پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ است لكن قطعاً ارتباطی به آن‌ها ندارد و مربوط به گروه دیگری است. شاهدش این است كه ضمایر استعمال شده در مورد زنان همه به صورت مؤنث (بُیوتكن ـ اطعن...) آمده است ولی ضمایر در ذیل آیه، همه به صورت مذكر (عنكم، یطهّركم) به كار رفته است و شاهد دیگر روایات است. جواب را در سه مرحله بیان می‌كنیم:
الف) توضیح مفردات آیه
۱.كلمۀ «انمّا» دلالت بر حصر دارد؛ یعنی فقط.(۲)
۲. «یرید الله»، مراد، اراده خاص است. یعنی: ارادۀ تكوینی خداوند است. و گرنه ارادۀ‌تشریعی، انحصاری به خاندان پیامبر ندارد و همۀ مردم بدون استثناء به حكم شرع موظفند از هرگونه گناه و پلیدی پاك باشند.(۳) البته ارادۀ تكوینی، منافات با اختیار آن‌ها ندارد.
۳. «اذهاب»: از بین بردن به این معنی كه از اوّل نگذارد راه پیدا كند یعنی، دفع است نه رفع.
۴. «رجس»: هرچیزی ناپاك از نظر طبع آدمی یا به حكم عقل و یا شرع(۴).
۵. «اهلبیت»: اهلبیت از نظر لغت كسانی كه در یك خانه زندگی می‌كنند (اولاد، همسر و...) را گویند و مجازاً كسانی را می‌گویند كه با همدیگر نسبتی دارند.(۵) و امّا معنای اصطلاحی معروف همان اهلبیت پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ (علی، فاطمه، حسن و حسین ـ علیهم السلام ـ ) می‌باشند.(۶)
۶. «تطهیر»: به معنای پاك ساختن و در حقیقت تأكیدی است بر مسألۀ نفی پلیدی‌ها و ذكر آن به صورت مفعول مطلق تأكید دیگری بر این معنی محسوب می‌شود.(۷)
ب: تفسیرمفاد آیه
این آیه دلیل بر ارادۀ قطعی خداوند است بر این‌كه اهلبیت از هرگونه رجس و پلیدی و گناه پاك باشند و این همان مقام عصمت است. این نكته قابل ذكر است كه منظور از ارادۀ الهی احكام حلال و حرام نیست چون احكام شامل همگان می‌شود، پس ارادۀ مستمر، اشاره به یك نوع امداد الهی است كه اهلبیت را بر عصمت و ادامۀ آن یاری می‌دهد و در عین حال منافات با آزادی و اراده و اختیار ندارد. علامه طباطبائی معتقد است مراد از اذهاب رجس در آیه، عصمت است. پس تطهیر ائمه ـ علیهم السلام ـ یعنی مجهز نمودن آن‌ها به ادراك حق در اعتقاد و عمل است. و مراد از اراده، ارادۀ تكوینی است و معنای آیه این می‌شود:
خداوند ارادۀ ابدی نموده است كه شما اهلبیت را از همه نوع پلیدی (اعتقاد باطل، آثار گناه و...) با دادن موهبت الهی عصمت پاك گرداند.(۸) زمخشری می‌گوید: خداوند از گناهان، كنایۀ به رجس تعبیر نموده و از تقوی به طهر، چنان كه بدن با نجاسات آلوده می‌شود، درون با گناهان بعد می‌گوید آیه شامل زن‌های پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ می‌شود!!!(۹) ابن حجر هیثمی می‌گوید: این آیه منبع فضائل اهلبیت نبوی است برای این‌كه حاوی درخشان‌ترین مناقب ایشان و شامل توجّه به شأن (رفیع) آنان است چرا كه با لفظ «انّما» آغاز می‌گردد و «انّما» افادۀ حصر می‌كند دربارۀ ارادۀ خدای متعال در منزه نمودن آنان از رجس و رجس نیز همان گناه است. این آیه همچنین بیانگر ارادۀ خداوند در تطهیر اهلبیت از جمیع خصوصیات اخلاقی و احوال مذموم است و این‌كه در بعضی از طرق روایات نقل شده كه آتش و جهنم بر آنان حرام است همانا فائدۀ این تطهیر می‌باشد.(۱۰)
ج: روایات
۱. از طریق شیعه
علامه امینی نقل فرموده است كه: پیامبر هرروز تا زمان وفاتش (تقریباً) هنگام خروج از منزل كه برای اقامۀ نماز صبح به مسجد می‌رفت در خانۀ حضرت فاطمه ـ علیها السلام ـ می‌آمد و می‌فرمود: سلام بر شما ای اهل‌البیت، بدرستی كه خدا اراده فرموده است كه هر ناپاكی را از شما خاندان نبوت دور گرداند و شما را پاك و منزه نماید، راوی می‌گوید: شش ماه یا نه ماه من ناظر این قضیه بودم.(۱۱) حدود ۳۰۰ نفر از صحابه نقل كرده‌اند كه این آیه مربوط به پنج تن آل عبا می‌باشد و زنان پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ در آن داخل نیست.(۱۲)
۲. از طریق اهل سنّت
«ترمذی و حاكم در روایت صحیحه، و ابن جریر و ابن منذر و ابن مردویه و بیهقی در سنن خود از ام سلمه نقل كرده‌اند كه گفت: پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فاطمه علی، حسن و حسین ـ علیهم السلام ـ در خانۀ من بودند كه آیۀ تطهیر نازل شد. حضرت آنان را داخل عبایی كه بر دوشش بود قرار داد و فرمود: «بار خدایا این جمع، اهلبیت من می‌باشند. پس آلودگی را از آن‌ها دور بدار.»(۱۳) در ادامه آلوسی می‌گوید: در بعضی از روایات دارد كه ام سلمه گفت آیا من جزء اهلبیت شما می‌باشم حضرت فرمود: تو بر خیری ولی جزء اهلبیت من نیستی.)(۱۴) آنگاه آلوسی می‌گوید: «سخن پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ كه فرمود اینها (چهارنفر) اهلبیت من می‌باشند و در حق آن‌ها دعا فرمود و این‌كه ام سلمه را داخل عبا (كسا) راه نداد آنقدر از طرق مختلف نقل شده است كه قابل شمارش نیست.(۱۵) و این روایات عمومیت اهلبیت در آیه را به هر معنایی كه باشد تخصیص می‌زند. پس مراد كسانی است كه زیر عبا (كسا) قرار داشتند، لذا شامل همسران نمی‌شود.(۱۶)
نتیجه این شد كه با توجّه به مفردات آیه، و با توجّه به تفاسیر شیعه و سنّی و روایات، آیۀ تطهیر دلالت بر عصمت پنج تن آل عبا دارد.
پی نوشتها:
۱. احزاب: ۳۳.
۲. راغب اصفهانی، مفردات راغب، نشر اكتاب، چاپ دوم، ۱۴۰۴ هـ ، ص ۲۳ و لسان العرب، ج ۱۳، ص ۳۱.
۳. همان، ص ۱۸۸.
۴. ر. ك: مكارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالكتب الاسلامیه، چاپ هشتم، ۱۳۷۰ ش، ج ۱۷، ص ۳۱.
۵. مفردات راغب، همان، ص ۲۹.
۶. همان، ص ۲۹.
۷. تفسیر نمونه، همان، ج ۱۷، ص ۲۹۳ و ر. ك: طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان، تهران، دارالكتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۳۶۲، ج ۱۶، ص ۳۳۱.
۸. تفسیر المیزان، همان، ج ۱۶، ص ۳۳۱. و مطهری، مرتضی، امامت و رهبری، قم، انتشارات صدرا، چاپ سوّم، ۱۳۶۴، ص ۱۵۳.
۹. زمخشری، محمود، بیروت، دارالكتاب العربی، چاپ سوّم، ۱۴۰۷ هـ ، ج ۳، ص ۵۳۸.
۱۰. احمد بن حجر هیثمی، الصواعق المحرقه فی الرد علی اهل البدع و الزندقه، بیروت، دارالكتب العلمیه، ۱۴۱۴ هـ ، ۱۹۹۳ م، ص ۲۲۳.
۱۱. امینی، عبدالحسین، فاطمه زهرا ـ سلام الله علیها ـ ، با تعلیقات محمد امینی نجفی، تهران، انتشارات استقلال، چاپ اوّل، ۱۳۷۶، ص ۵۶.
۱۲. همان، ص ۵۴، و ص ۳۸۷ تا ۵۱۱، اسامی تمام ۳۰۰ نفر با مدارك ذكر شده است.
۱۳. آلوسی، روح المعانی، ج ۲۲، ص ۱۴.
۱۴. همان.
۱۵. همان.
۱۶. همان، ص ۱۵.
منبع: نرم افزار پاسخ ۲مرکز مطالعات.
