وقتی به دامان طبیعت می روید و خودتان را روی زمین بکر و دست نخورده ی دشتی رها می کنید و وقتی بوی چمن در مشامتان غوغا می کند، بعد از چنین تجربه ای، چه حسی خواهید داشت؟
وقتی تمام سفرهای خوبمان را در ذهن مرور می کنیم و به درون و فطرتمان مراجعه می کنیم، به خوبی درمی یابیم که اساساً پروردگار عالم، سرنوشت انسان را به گونه ای رقم زده است که در دامان طبیعت رشد کند و به طور کلی به آن نیازمند باشد.
بیش از ۷۵۰ آیه در قرآن کریم به پدیده های طبیعی اشاره داشته و بیش از ده درصد آیات این کتاب به موضوع طبیعت اختصاص یافته است . به این ترتیب قرآن از زوایای گوناگون به طبیعت نگریسته، به برخی از پدیده های طبیعی سوگند یاد کرده، مظاهر طبیعی را آیات الهی شمرده و از این راه انسان را به شناسایی طبیعت و تدبر در آن فراخوانده است.(۱)
سفارش قرآن به سیر در زمین و سفر به نواحی مختلف حکمت های زیادی مانند مطالعه ی زندگی گذشتگان و عبرت گرفتن از آنان، کسب درآمد، معرفت و شناخت مواهب طبیعی و نعمتها و ... را به همراه دارد.
اما در کل آیاتی که در قرآن در ارتباط با سفر و سیر در زمین آمده را می توان به چند دسته تقسیم کرد:
۱. آیاتی که ترک سیاحت را سرزنش می کند
خطاب همه یا بیشتر اینگونه آیات کافران و ستیزه گران با حق است. مانند:
« اولم یسیروا فی الارض فینظروا کیف کان عاقبه الذین من قبلهم و کانوا اشد منهم قوه »؛ آیا در زمین گردش نمی کنند تا بنگرند به چگونگی سرانجام کسانی که پیش از ایشان زندگی می کردند واز ایشان نیرومندتر بودند (آیه ۴۵ فاطر) و یا آیات ۱۰۹ سوره یوسف ، ۹روم، ۲۱ و ۸۲ غافر و ۱۰ محمد نیز به این مضمون اشاره شده است.
و هم چنین آیه « افلم یسیروا فی الارض فتکون لهم قلوب یعقلون بها » (آیه ۴۶ حج ) که سیر و سیاحت را سبب تعقل و اندیشه و بالا رفتن سطح آگاهی و بینش انسان دانسته یعنی همان عنصری که بی تردید سنگ بنا و شالوده رشد و توسعه ی زندگی انسان در ابعاد گوناگون است زیرا روشن است که یک جامعه بسته و بی خبر از دیگر ملت ها در هیچ زمینه ای رشد خوبی نخواهد داشت و از تجربه ها و دست آوردهای علمی و فکری و اجتماعی دیگران محروم است.
۲. آیاتی که به این کار فرمان می دهند
«قد خلت من قبلکم سنن فسیروا فی الارض فانظروا کیف کان عاقبه المکذبین » (آیه ۱۷۳ آل عمران). ممکن است با عنایت به عبارت «فانظروا کیف کان عاقبه المکذبین» در ذیل آیه گفته شود این فرمان تنها متوجه کافران و تکذیب کنندگان حق است و از آن مطلوب بودن جهانگردی برای همه مردم حتی مسلمانان و اهل ایمان استفاده نمی شود ولی با نگاه دوباره به تعبیرهای آیه ونیز آیه ی بعد روشن می شود خطاب در این آیه نسبت به همه مردم که در زمان وحی می توانستند مخاطب این آیه باشند گسترش دارد. آیه ی بعد می گوید : « هذا بیان للناس و هدی و موعظه للمتقین ».
هم چنین در آیه ی دیگری می خوانیم: «قل سیروا فی الارض فانظروا کیف کان عاقبه المجرمین»( آیه ۶۹ نحل )
در اینگونه آیات هدف از سیر و مسافرت را پند و عبرت گیری از گذشتگان اعلام کرده ولی در برخی آیات به هدفی فراتر از این برمی خوریم و آن اندیشه و مطالعه در عالم خلقت و آگاهی یافتن از چگونگی آفرینش و شگفتی های آن است، مانند آیه ۲۰ سوره عنکبوت که می فرماید : «قل سیروافی الارض فانظروا کیف بذا الخلق».
۳. آیاتی که به سیاحت و جهانگردی شماری از انسانهای برگزیده و الهی اشاره می کند
مانند آیات ۸۲ تا ۹۸ سوره کهف که به سیر و سیاحت ذوالقرنین می پردازد. داستان این شخصیت الهی که باید او را «قهرمان جهانگردی » نامید با آیه « ویسالونک عن ذی القرنین قل سائلو علیکم منه ذکرا » آغاز می شود.
۴. عبرت گیری از ملت های گذشته
در آیه ۴۲ سوره روم رسول خدا مامور می شود که به مردم دستور دهد تا در زمین گردش کنند و فرجام گذشتگان را ببینند که چگونه خانه هایشان ویران و آثارشان نابود گشته و نسلشان از میان رفته و دچار انواع گرفتاری ها و بلاها شده اند. این بدان سبب است که بیشترشان مشرک بوده اند. خداوند جزای برخی کرده هایشان را به ایشان چشانید تا شاید عبرت گیرند و در نتیجه به دامن توحید برگردند.
۵. آشنایی با زندگی پیشینیان
در آیه ۱۳۷ آل عمران آمده است که خداوند سنت هایی داشته که این سنت ها هرگز ویژه گروهی خاص نبوده است و به صورت سلسله قانون های الهی در باره همگان و آیندگان اجرا می شود. در این سنت ها پیروزی ها و پیشرفت های افراد با ایمان و مجاهد و یکتاپرست و شکست و نابودی های ملت های بی ایمان و گناهکار نیز پیش بینی شده که در تاریخ آمده است . خداوند با فراخوانی مردم به سیاحت و تشویق به اندیشیدن و تدبر در کردار اخبار و آثار پشتیبان بیش از پیش آنان را با عوامل شکست یا پیروزی و ناکامی و کامیابی جامعه های پیشین آشنا می کند.
۶. شناخت آفریدگار
در آیه ۲۰ سوره ی عنکبوت خداوند حجت را بر مشرکان تمام می کند و آنان را با گردش در زمین راهنمایی می فرماید تا بفهمند که آفرینش پدیده ها با اختلاف هایی که در طبیعت ها و رنگ ها و شکل هایشان است چگونه بوده و خداوند چگونه بدون الگو و نقشه پیشین آنان را با قدرت آفریده است.
پی نوشت:
۱. سیمای طبیعت در قرآن دکتر محمدحسین رستمی ص ۱۷ موسسه بوستان کتاب چاپ اول ۱۳۸۵
۲. سایت آفتاب، مقاله سفر در قرآن، سید علیرضا صفوی
منبع: مستور
