نویسندگان:دکتر سید علی اکبر ربیع نتاج (۱)وعالیه روح اله زاده اندواری (۲)
۴. آسیب های حضور زن
حضور زنان در جامعه می تواند از دو جهت فردی و اجتماعی آسیب هایی در پی داشته باشد که در زیر به آن ها اشاره می شود:
۱-۴. آسیب های فردی
۱-۱-۴. صدمات جسمی و روحی
از اثرات منفی اشتغال زنان صدمه های جسمی و روحی است که به آنان وارد می شود؛ زیرا به علت درگیری های اجتماعی و رقابت های شغلی که در محل کارشان رخ می دهد، به ناراحتی های اعصاب و روان دچار می شوند.
«اغلب زنان کارمند گرفتار خستگی روحی اند، زیرا مسئولیتشان سنگین است و غیر قابل
تحمل. هم باید کار بیرون را انجام دهند، هم کار خانه و هم نگهداری فرزند و هم حفظ آرامش خاطر شوهر؛ و این کاری بس سنگین است و دشوار». (قائمی، ۱۸۷)
۲-۱-۴. خستگی مضاعف
اشتغال و فعالیت زن در بیرون از منزل، از نقشی که او در خانه به عنوان مادر و همسر دارد نمی کاهد، بلکه او علاوه بر کار بیرون از منزل، باید در خانه امور مربوط به همسر و فرزندان را انجام دهد و حق ایشان را ادا کند.
همان وظایفی که در خانه بر عهده زن غیر شاغل است، بعد از پایان کار خارج از منزل، در انتظار زن شاغل است. وی علی رغم خستگی ناشی از کار، در خانه نیز باید به انواع وظایف خانگی خود که تهیه غذا، پوشاک، امور بهداشتی و... است، بپردازد. بدون تردید این خستگی جسمی از نظر روحی نیز وی را آسیب پذیر می کند. (روشن فر، ۷۹)
۳-۱-۴. آسیب خانوادگی
آسیب های خانوادگی، خود از ابعاد مختلف، قابل بررسی است و موارد زیر را شامل می شود:
الف) مشکلات عاطفی و تحصیلی فرزندان
کار مادر برای فرزندان نوعی محرومیت به شمار می رود و جدا شدن کودکان و فرزندان از مادر موجب به وجود آمدن بسیاری از مشکلات عاطفی و روانی در آینده خواهد شد.
«سپردن فرزندان به مراکز نگهداری کودک و دور بودن از آنان مشکلات عدیده ای به دنبال دارد. نامناسب بودن شرایط تغذیه ای، بهداشتی و احیاناً عدم کار آزمودگی مربیان این مراکز برای فرزندان کمبودهایی را ایجاد می کند که با توجه به ساعات حضور کم تر مادر شاغل در منزل جبران آن دشوار و حتی ناممکن است». (روشن فر، ۸۲)
عده بسیاری از کودکان دراثر دوری از مادر احساس تنهایی می کنند و چنین کودکانی نسبت به مادر بی اعتنا هستند و در خانه بدرفتاری می کنند.
ب) کاهش ارتباط با اعضای خانواده
مشغول شدن زن به کار بیرون از منزل، مستلزم سپری کردن چندین ساعت از وقت خود در محیط کار است. به همین دلیل، مادر کم تر در محیط خانه حضور دارد و بعد از آمدن از محیط کار، به دلیل خستگی نمی تواند ارتباط مناسبی با اعضای خانواده برقرار نماید، اشتغال زن و صرف ساعات خارج از خانه و فشردگی کارهای خانه در ساعات حضور، خواه ناخواه ارتباط
اعضای خانواده با یکدیگر را کاهش داده و زمینه تبادل نظر و بررسی مسایل و مشکلات خانواده و هم فکری جهت رفع آن ها را محدود می کند.
ج) نرسیدن به شوهر (نارضایتی شوهر)
علامه طباطبایی در این مورد می گوید:
«اسلام محرومیت های زنان را مانند محرومیت از جهاد در راه خدا بدون عوض و جبران به مثل نگذاشته، بلکه کمبود آن در فضیلت و مزیت (که واقعاً مفاخری هستند) تدارک نموده، مثلاً نیکو داشتن شوهر را معادل جهاد قرار داده...». (طباطبایی، ۴ /۵۱۷)
اگر چه زنان از جهاد فی سبیل اللّه محروم هستند، اما نیکو شوهر داری کردن برای آن ها جهاد به حساب می آید و پاداش آن را دارد. «اغلب مردان با کار کردن زنان در بیرون از منزل مخالفت می کنند و حاضر نیستند که همسرانشان در محیط جامعه کار کنند و درآمد به دست آورند، ولی برخی از مردان ممکن است به خاطر مشکلات مالی و فشارهای حاصل از آن و یا به اجبار تن به کار کردن همسر خود در بیرون از منزل دهند و خود قلباً راضی به این امر نباشند و این مسئله مشکلات عاطفی و روحی میان زن و مرد به وجود می آورد و گاه موجب از هم پاشیدگی زندگی خانوادگی می شود». (روشن فر، ۷۹).
هم چنین کارکردن زن موجب می شود که وظایف او نسبت به گذشته سنگین تر شود و او نتواند به خوبی به امور همسر خود رسیدگی کند، بنابراین گاهی کارهای او را با بی اعتنایی رها می کند. پس روابط بین زن و مرد سرد و بی روح می شود و این خود افسردگی و اختلاف در پی دارد و نیز کار بیرون از منزل سبب می شود که زن رعایت حقوق شوهر را فراموش کند و همه این مسایل موجبات نارضایتی شوهر را فراهم می کند. (قائمی، ۱۸۷)
در پرتو عطوفت و محبت زن و برآورده شدن نیازهای عاطفی مرد، محبوبیت زن حفظ و روحیه زن و نشاط، شادابی، دل گرمی، حرارت بخشیدن به خانه و محبت به فرزندان نقش بسزایی دارد.
۲-۴. آسیب های اجتماعی
آسیب های اجتماعی حضور زنان در جامعه را می توان در موارد زیر بررسی کرد:
۱-۲-۴. کاهش میزان ازدواج
کار بیرون از منزل و به دست آوردن یک درآمد مکفی برای زنان موجب برآورده شدن نیازهای
ایشان می شود و استقلال ملی پیدا می کنند، این مسئله در برخی موارد بسیار خوب است، ولی با رهایی از وابستگی مالی به همسر و حفظ استقلال ممکن است در مواردی موجب احساس عدم نیاز به همسر در او ایجاد شود.
واقعیت این است که زنی که نیاز مالی نداشته باشد، تمایل کمتری برای ازدواج دارد، همان طوری که اگر مردی نیاز جنسی در خود نبیند، ازدواج نمی کند، هم چنان که در این روزها این احساس عدم نیاز از دو طرف فهمیده می شود و به همین دلیل آمار طلاق بسیار بالا رفته است. (پریور، ۱۲۶).
۲-۲-۴. خطر ارتباط نامشروع با دیگران
زنی که شاغل است، در محیط اجتماعی با خطراتی روبرو خواهد بود؛ زیرا کسانی که از دین و ایمان تهی هستند یا ایمان ضعیفی دارند؛ غریزه و نفس سرکش خود را به ویژه هنگام روبرو شدن با عوامل هیجان انگیز و تحریک کننده، از مدار طبیعی منحرف نموده و پا از دایره تقوا و عفاف بیرون می نهند و به انحرافات جنسی می آلایند که عواقب و پی آمدهای دردناکی برای جامعه و خود آن ها دارد.
هر عملی مخالف فطرت و طبیعت انسان، ضربه و جنایتی بر روح و جسم است، انحرافات جنسی نیز از عوارض و آثار ناگوار و خطرناکی است که گریبانگیر شخص منحرف، جامعه و نسل آینده می شود، که چه بسا آثار شوم آن ها تا آخر عمر باقی می ماند؛ به همین علت دین مقدس اسلام- که دین فطرت و طبیعت است- با این انحرافات به شدت مبارزه نموده و آن ها را از گناهان بزرگ شمرده است. (کوهی، ۱۷۳)
انسان مؤمن ناهنجاری اجتماعی را به همان سان که بر زن و ناموس خود بر نمی تابد و حیثیت ربایی از زن و فرزند خود را تحمل نمی کند، این همه را درباره زن مسلمان نیز نباید تحمل کند.
امام صادق(ع) در تعبیر لطیفی به این نکته خطیر اجتماعی اشاره می کند و می فرماید:
بروا ابائکم یبرکم أبناءکم و عفو عن نساء الناس تعف عن نسائکم (صدوق، ۲۸۸) « نیکی کنید با پدرانتان تا به شما نیکی کنند پسرانتان و چشم پوشی کنید از زنان مردم تا مردن از زنانتان چشم بپوشند».
نتیجه گیری
با مطالعه تاریخ می توان حضور زنان در جامعه و مشارکت در کنار مردان را از قرن ها قبل مشاهده نمود، در برخی موارد همین زنان بودند که انقلاب های بزرگی را به وجود آوردند و موجب تغییر و تحول و پیشرفت در جامعه شدند. فرهنگ اسلامی ما نیز حضور زنان را پذیرفته است، چنان که حضور آنان در برخی امور اجتماعی صدر اسلام مؤید این مطلب است. به رغم آسیب ها و خطراتی که زن را در مشارکت اجتماعی تهدید می کند، اسلام مانع بیرون رفتن زن از خانه و موافق حبس او در منزل نیست، اما در این امر نه افراط می کند و نه تفریط، بلکه رعایت مرز تعادل را توصیه می کند، یعنی آداب و شرایطی برای حضور زن در اجتماع مطرح می نماید که وی با اجرای این آداب می تواند در مسایل جامعه خود مشارکت کند و به فعالیت بپردازد، لذا زنان با رعایت مسایل پیش گفته می توانند در جامعه حضور یابند.
اما اگر زنانی آداب حضور را زیر پا نهند، اسلام با حضور آن ها در فعالیت های اجتماعی مخالفت می کند.
زن و مرد دو موجودی هستند که خداوند حکیم بر مبنای مصلحت، آن دو را مختلف و با استعدادهای گوناگون خلق نموده است، آن ها دارای حقوق انسانی مساوی هستند، ولی در تمامی موضوعات تکلیف مساوی و برابر ندارند، بلکه تکلیف آن ها متناسب با داده ها و توانایی هایشان است و در روز قیامت با این معیارها مؤاخذه خواهند شد. پس باید استعدادها و توانایی های زن و مرد را شناسایی کرد و متناسب با آن، آن ها را در جامعه مشارکت داد که این، عین عدالت است.
علاوه برآیات مربوط به امر به معروف و نهی از منکر، هجرت، بیعت، آزادی در فعالیت اقتصادی و... که در آن ها خداوند مردان و زنان را با هم، به مشارکت اجتماعی دعوت می کند، عملاً معصومان با مشارکت اجتماعی زنان با حفظ آداب اسلامی، مخالفتی نکرده اند، چنان که حضرت خدیجه زن پیامبر(ص) در تمامی ناملایمات اجتماعی همراه پیامبر(ص) حضور داشت یا مثلاً ام شریک، پس از مسلمانی، میان قریش مخفیانه دعوت به اسلام می کرد.
نباید این نکته را از نظر دور داشت که با حضور زن در جامعه خطراتی نیز او را تهدید می کند که منحرف شدن زن، اخلال در تربیت فرزند، ادا نشدن حقوق شوهر و صدمات روحی و جسمی فراوان، خستگی مضاعف و... از جمله این خطرات می باشند. در مقابل، برای این حضور فوایدی چون رشد شخصیت زن و کمک به اقتصاد خانواده و جامعه متصور است. بنابراین اگر زنی بتواند با وجود خطرات اجتماعی که او را تهدید می کنند، خود را از گناه
مصون دارد و وظایف مادری و همسری خود را به خوبی انجام دهد، نه تنها اسلام با حضور او در اجتماع مخالفتی ندارد، بلکه وجود چنین زنانی را می ستاید و ارج می نهد و حتی در مواردی واجب می شمارد.
پی نوشت ها :
۱. دانشیار دانشگاه مازندران
نشانی الکترونیکی: sm.rabinataj@ Gmail.com
۲. دانشجوی کارشناسی ارشد
نشانی الکترونیکی: a.roh@ yahoo.com
* تاریخ دریافت مقاله: ۱ /۲ /۱۳۸۹
* تاریخ پذیرش مقاله: ۲۹ /۲ /۱۳۸۹
منابع:
۱. قرآن
۲. نهج البلاغه
۳. ابن اثیر، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، تهران، انتشارات اسماعیلیان، بی جا، بی تا
۴. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۲۸ق
۵. ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، بی تا
۶. ابن منظور، لسان العرب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق
۷. ابن هشام، السیرة النبوة، محقق مصطفی السقا و...، مصر، مطبعة مصطفی البابی و الحلبی و اولاده، ۱۳۵۵ق
۸. ابی داوود، سلیمان بن الاشعث السجستانی، سنن ابی داوود، بیروت، دار الفکر، ۱۴۲۱ق
۹. بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۱ق
۱۰. پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحة، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ یازدهم، ۱۳۶۱ش
۱۱. پریور، علی، خانواده و شادکامی، بی جا، انتشارات فجر، بی تا
۱۲.حر عاملی، محمد بن حسن، وسایل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعة، محقق محمد الرازی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی تا
۱۳. راغب اصفهانی، معجم مفردات الفاظ القرآن، محقق ندیم مرعشلی، دار الکتب العربی، بی تا
۱۴. روشن فر، مرضیه، زن، اشتغال، مالکیت (در فقه امامیه و قوانین موضوعه)، تهران، برگ زیتون، ۱۳۸۲ش
۱۵. سید بن طاووس، لهوف، ترجمه عقیقی بخشایشی، قم، نشر بخشایش، ۱۳۷۷ش
۱۶. شیخ مفید، الارشاد، ترجمه محمد باقر ساعدی خراسانی، تهران، کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۷۶ش
۱۷. صادق کوهستانی، عطیه، زندگانی حضرت زینب(س)، قم، نسیم حیات، ۱۳۸۵ش
۱۸. صدوق، محمد بن علی بن الحسین بابویه القمی، من لا یحضره الفقیه، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۶ق
۱۹. صدوق، محمد بن علی بن الحسین بابویه القمی، امالی، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۰ق
۲۰. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه، بی تا
۲۱. طبرسی، ابوعلی فضل بن الحسن، مجمع البیان لعلوم القرآن، تصحیح و تحقیق و تعلیق سید هاشم رسولی محلاتی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۳۹ش
۲۲. طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ترجمه ابراهیم میر باقری، تهران، انتشارات فراهانی، ۱۳۸۱ش
۲۳. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، محقق احمد الحسینی، قونیه، مکتب نشر الثقافة الاسلامیة، ۱۴۰۸ق
۲۴. قائمی، علی، نظام حیات خانواده در اسلام، تهران، سازمان انجمن اولیا و مربیان، چاپ هفتم، ۱۳۷۸ش
۲۵. قاسمی، جمال الدین، محاسن التأویل، بیروت، دارالفکر، ۱۳۹۸ق
۲۶. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ترجمه و شرح سید هاشمی رسولی، تهران، نشر فرهنگ اهل البیت،
۱۴۰۰ق
۲۷. کلینی، محمد بن یعقوب، الفروع من الکافی، تصحیح علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۲ش
۲۸. کوهی، محمد رضا، آسیب شناسی شخصیت و محبوبیت زن، قم، انتشارات اتقان، ۱۳۸۴ش
۲۹. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار الجامعة لدررالاخبار الائمة الاطهار، مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۴ق
۳۰ محتشمی، بتول، اشتغال زنان، بایدها و نبایدها، فصلنامه شورای فرهنگی، اجتماعی زنان، شماره ۳، بهار ۱۳۷۸
۳۱. محمدی اشتهاردی، محمد، زنان مرد آفرین تاریخ، تهران، افق فردا، ۱۳۷۹ش
۳۲. مطهری، مرتضی، مسئله حجاب، دفتر انتشارات اسلامی، وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، بی تا
۳۳. مهریزی، مهدی، زن، تهران، نشر خرم، ۱۳۷۷
منبع: نشریه علوم ومعارف قرآن کریم، شماره ۶.
