شبهه

چرا خداوند حجاب را پس از گذشتن قسمت بیشتری از طول تاریخ واجب كرده در حالی که پیش از آن حجابی در کار نبوده؟  قرآن باید حجاب را مانند قدیم اختیاری می گذاشت و از اجبار استفاده نمی کرد.

پاسخ شبهه

درباره این پرسش باید گفت آن چه كه مسلم است این است كه هیچ دلیل قاطعی در دست نیست كه بتوان بر اساس آن بیان كرد كه حجاب در روزگاران پیش از اسلام نبوده است و سابقه ای طولانی ندارد. بلكه مطلب كاملاً بر عكس است، یعنی دلایل و شواهد متعددی وجود دارد كه نشان می دهد حجاب در شریعت های پیشین نیز وجود داشته است. بعضی از این دلایل برگرفته از متون دینی باقیمانده از این شریعت هاست و برخی بر اساس یافته ها و اسناد تاریخی است و تمامی آن ها حاكی از این است كه حجاب سابقه ای طولانی در ادیان الهی و در تاریخ بشری دارد.

اصولاً حفظ ارزش ها و فضیلت هایی مانند عفت و حیا، تقویت بنیان خانواده و جلوگیری از تهییج و به فساد افتادن مردان و چیزهای دیگری از این قبیل كه ضرورت بخش وجوب حجاب و فلسفه آن محسوب می شوند(۱)، مسائلی موقتی و مربوط به برهه های خاصی از زمان نیستند بلكه همیشه در طول تاریخ مطرح بوده اند.

‌ البته باید توجه داشت كه بسیاری از احكام قبل از اسلام نبوده اند ولی در اسلام هستند و یا بر عكس قبل از اسلام بوده اند ولی در اسلام برداشته شده اند، و این كه دستوری پیش از اسلام نبوده است دلیل نمی شود كه در اسلام نباشد (كه البته ما اثبات خواهیم كرد كه حجاب پیش از اسلام هم بوده است) مخصوصاً با توجه به این نكته كه اسلام جامع ترین و كاملترین دین و شریعت آسمانی و نسخ كننده شرایع پیش از خود است.

اكنون ما به آثار مذهبی مجوسیان، یهودیان و مسیحیان كه از نظر اسلامی اهل كتاب محسوب می شوند(۲) و نیز به آن چه كه از نظر تاریخی در این زمینه قابل استناد است، اشاره می كنیم.

پیش از هر چیز این نكته را یادآور می شویم كه وقتی می گوییم حجاب در فلان شریعت الزامی بوده معنایش این نیست كه همه پیروان آن، بدان گردن نهاده و آن را رعایت می كرده اند. چنان‌كه امروزه شاهدیم كه همه مسلمانان همه احكام اسلامی را چنان كه باید و شاید مراعات نمی كنند.

۱. حجاب در ایرانیان:زنان ایران زمین از زمان «مادها» كه نخستین ساكنان این دیار بوده اند، دارای حجاب كاملی شامل پیراهن بلند چین دار، شلوار تا مچ پا و چادر و شنل بلندی بر روی لباس ها بوده اند.(۳) این حجاب در زمان پارس ها (هخامنشیان(۴)، اشكانیان(۵)، و ساسانیان(۶) ) نیز معمول بوده است. بنابراین هم در زمان زرتشت (كه در سده ششم قبل از میلاد می زیسته است)(۷) و هم قبل و هم بعد از او زنان ایرانی از حجاب كاملی برخوردار بوده اند، البته ناگفته نماند كه در دستورات دینی زرتشتی چیزی كه به صراحت حجاب را بر زنان واجب كند به دست نیامده است. ولی از راهها و قرائن دیگری می توان نتیجه گرفت كه حجاب امری مورد تاكید و دستور این شریعت بوده است. مواردی مانند:

۱. توصیه هایی كه در متون مذهبی آنان به زنان شده مبنی بر اینكه تن و روان خود را پاك دارند و از كردار زشت دوری كنند.(۸)

۲. مدح و ستایشی كه از دختران با شرم و آزرم شده است.(۹)

۳. و از همه مهمتر سیره عملی و راه و روش متدینان به این شریعت از آغاز پیدایش آن.(۱۰)

۲. حجاب در یهودیان:رواج حجاب در بین زنان یهودی به وسیله همة مورخان گزارش شده است، به گونه ای كه هیچ كس نمی تواند آن را انكار كند یا مورد تردید قرار دهد.(۱۱) همچنین در مواضع متعددی از كتاب «تورات» و كتاب فقهی «تلمود» به طور صریح وجوب پوشش از نامحرمان و در بیرون از خانه بیان شده است.(۱۲)

و نیز مسائلی مانند نهی از تشبیه زن به مرد و بالعكس در لباس پوشیدن، منع لمس و تماس و اختلاط با زنان بیگانه، پرهیز از آرایش و ناز و غمزه، نهی از به صدا در آوردن خلخال های پا كه موجب نزول و عذاب الهی می گردد به صراحت در تورات آمده است. و در تلمود مجازات سنگین طلاق بدون مهریه برای متخلفین از قانون حجاب پیش بینی گردیده است.(۱۳)

۳. حجاب در مسیحیان:سخن خود را با گفتاری از جرجی زیدان دانشمند شهیر مسیحی پی می‌گیریم: «اگر مقصود از حجاب پوشانید تن و بدن است، این وضع قبل از اسلام و حتی پیش از ظهور دین مسیح معمول بوده است و دیانت مسیح هم تغییری در آن نداده و تا اواخر قرون وسطی در اروپا معمول بوده است و آثار آن هنوز در خود اروپا باقی مانده است.(۱۴)

در كتاب مقدس مسیحیان به طور صریح مقرراتی درباره لزوم عفت و خانه نشینی(۱۵)، آراستگی زن به وسیله حیا(۱۶) پرهیز از آرایش با زیور آلات و بافتن موی(۱۷)، همچنین وجوب پوشاندن موی سر به ویژه در مراسم عبادی(۱۸)، داشتن وقار(۱۹) و دوری از نگاه به نامحرم آمده است.(۲۰) این دستورات روشن و صریح در كتاب مقدس بیانگر كیفیت حجابی است كه از نظر دینی واجب بوده است.

از آنچه گفتیم معلوم می شود كه در شریعت های قبل از اسلام نیز حجاب الزامی و یا دست كم مورد سفارش بسیار اكید بوده است. و لذا گذشته از این كه رعایت این قانون اختیاری نبوده بلكه در مواردی بی اعتنایی به آن، مجازات هم در پی داشته است، از این مطلب به ضمیمه این نكته كه حجاب قالب و تجلیگاه دو صفت با ارزش اخلاقی یعنی عفت و حیاست می توان نتیجه گرفت كه در گذشته نیز به كمال رسیدن زن در گرو حجاب بوده است.

خلاصه: دلیلی در دست نیست كه بر اساس آن بتوان ادعا كرد كه حجاب از اول نبوده و پس از گذشتن قسمت بیشتری از تاریخ، خدا آن را واجب كرده است. بلكه باید گفت حجاب سابقه ای دیرین میان بشر و ادیان الهی داشته است. و مورد سفارش و الزام شریعت های پیش از اسلام هم بوده است این مطلب هم از برخی متون مقدس این شریعت ها استفاده می شود و هم از سیره و روش عملی زندگی متدینان به این شرایع و هم بر مبنای گزارش مورخان.

پی نوشتها

۱. ر.ك: مكارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، قم، دارالكتب الاسلامیه، چاپ ششم، ۱۳۶۷، ج ۱۴، ص ۴۴۲.

۲. مشكینی، میرزا علی، مصطلحات الفقه، قم، انتشارات الهادی، چاپ سوم، ۱۳۸۱، ص ۴۴۲.

۳. ر.ك: ضیاء پور، جلیل، پوشاك باستانی ایران از كهن ترین زمان، انتشارات هنرهای زیبای كشور، بی تا، ص ۲۶ ـ ۱۷.

۴. ر.ك: همان، ص ۲ و ۷.

۵. ر.ك: همان، ص ۱۹۴.

۶. ر.ك: همان، ص ۱۱۴.

۷. ر.ك: مستتر، جمیس دار، وندیدا، ترجمه موسی جوان، بی تا، ص ۱۰ و ۱۱.

۸. ر.ك: همان، ص ۲۷۵.

۹. ر.ك: سالنامه ۱۳۷۲، انجمن زرتشتیان تهران، ص ۱۱ و ۱۳.

۱۰. ر.ك: ضیاء پور، جلیل، پوشاك باستانی ایران از كهن ترین زمان، انتشارات هنرهای زیبای كشور، بی تا، ص ۲۶۵.

۱۱. ر.ك: محمد آشنایی، علی، حجاب و ادیان الهی، قم، نشر یاقوت، چاپ دوم، ۱۳۷۸، ص ۱۵۸، ر.ك: ویل دورانت، تاریخ تمدن، ترجمه ابوطالب صارمی، تهران، شركت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول، ۱۳۶۶، ج۴، بخش اول، ص ۴۶۱.

۱۲. ر.ك: تورات، سفر پیدایش، باب ۳۸، فقره ۱۴ و ۱۵، ر.ك: تورات، سفر پیدایش، باب ۲۴، فقره ۶۴ و ۶۵، ر.ك: اماكهن، راب، گنجینه ای از تلمود، ترجمه امیر فریدون گرگانی، ص ۱۸۸، بی تا.

۱۳. ر.ك: تورات سفر انسان عداد، باب ۱۵، فقره ۱۸، ر.ك: تورات، كتاب روت، باب دوم، فقره ۱۰ ـ ۸، ر.ك: تورات، كتاب امثال سلیمان نبی. باب ششم، فقره ۲۶ ـ ۲۰.

۱۴. زیدان، جرجی، تاریخ تمدن اسلام، ترجمه علی جواهر كلام، تهران، انتشارات امیركبیر،‌ چاپ نهم، بی تا، ص ۹۴۲.

۱۵. ر.ك: انجیل، رساله پولس به تیطس، باب دوم، فقره ۶ ـ ۱.

۱۶. ر.ك: انجیل، رساله پولس به تیموناوس، باب دوم، فقره ۱۵ ـ ۹.

۱۷. ر.ك: انجیل، رسالة پطرس رسول، باب سوم، فقره ۶ ـ ۱.

۱۸. ر.ك: انجیل، رساله پطرس رسول به قرنتیان، باب یازدهم، فقره ۱۷ ـ ۱.

۱۹. ر.ك: انجیل، رسالة پولس به تیموناوس، باب سوم، فقره ۱۱.

۲۰. ر.ك: انجیل متی، باب اول، فقره ۲۸ ـ ۳۰.