در كتاب های مستشرقین آمده است كه معنا و مفهوم تفسیر حروف مقطعه در زمان پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله ـ مشخص بوده و حافظان قرآن كریم معانی و مفاهیم آن را می دانستند، ولی به خاطر كشته شدن حافظان قرآن كریم در جنگ های پس از پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله ـ به خصوص در جنگی كه حدود هفتاد تن از حافظان شهید شدند، دیگر كسی نماند كه معانی و مفاهیم آنها را به مسلمانان بگویدو به همین خاطر عثمان دستور به گردآوری قرآن داد تا آن كه قرآن كریم را از نابودی نجات دهد! لطفاً به طور كامل توضیح دهید.
پاسخ
۱ . تبیین حروف مقطعه از آغاز تاریخ تفسیر تاكنون، همواره توجه مفسران و پژوهش گران قرآن كریم را به خود معطوف داشته و دارد، برخی آن را راز و رمزی میان خدای سبحان و رسول اكرم ـ صلی الله علیه و آله ـ دانسته و از این رو آن را غیرقابل تفسیر می دانند، و گروه دیگری (كه بیشتر مفسران و قرآن شناسان را در برمی گیرند) برآنند كه این حروف نیز مانند سایرآیات قرآن كریم تفسیرپذیر است.
این دسته، در تفسیر حروف مقطعه قرآن كریم دارای آرای گوناگونی شده اند، هر كدام با دلیل و سند معتبر و محكم نظر خود را قابل پذیرش كردند و زمینه بررسی و ارزیابی نهایی درباره حروف مذكور همچنان وجود دارد.(۱)
۲ . گرچه مستشرقین و دیگران درباره حروف مقطعه نظرهای فراوان و متناقضی را اظهار كرده اند، ولی آن چه روشن و بدیهی می باشد این است كه اگر معنای حروف مذكور به طور روشن و واضح در زمان پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله ـ معلوم بود، به طور قطع از راه روایات اسلامی و پیشوایان معصوم ـ علیهم السلام ـ به ما می رسید.
برخی از حافظان قرآن در زمان پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ بودند و در جنگ نیز كشته نشدند،مانند حضرت علی بن ابی طالب ـ علیه السّلام ـ و... كه در صورت تفسیر و معنا داشتن حروف مقطعه آن را برای نسل های بعدی نقل می كردند،(۲) و به همین دلیل برخی روایات نقل شده حكایت از آن دارد كه حروف مقطعه رموز و اشاره هایی میان خدا و رسول او ـ صلی الله علیه و آله ـ هستند كه از دید ما پنهان است و تنها امنای وحی( ائمه هدی علیهم السلام) بر آن آگاهند و ممكن است فواید دیگری بر این حروف مترتب باشد، چنان كه برخی از مفسران گفته اند: ممكن است حروف مذكور اشاره به این امر باشدكه میان این حروف و محتوای سوره های مربوط، رابطه ای وجود دارد. مثلاً سوره اعراف به «المص» آغاز گشته شاید جامع بین محتوای سوره های «الم» و سوره «ص» باشد.(۳) و...
حضرت علی ـ علیه السّلام ـ می فرماید: «هر كتاب گزیده ای دارد و گزیده این كتاب (قرآن) حروف الفبایی است كه در آغاز سوره ها واقع گردیده است».(۴)
امام صادق ـ علیه السّلام ـ درباره حروف مقطعه می فرماید: «الم» رمز و اشاره ای میان خدا و حبیب او محمد ـ صلی الله علیه و آله ـ است، خواسته كه كسی جز او بر آن آگاه نگردد، آن را به صورت حروف درآورده تا آن رموز را از چشم اغیار دور نگاه دارد و تنها بر دوست روشن و ظاهر سازد».(۵)
البته درباره حروف مقطعه، مفسران و قرآن شناسان نظرهای دیگر كه برخی از آن به روایات اسلامی متكی است،نیز آورده اند.(۶)
جمع آوری قرآن كریم در زمان عثمان نیز هیچ ارتباطی با حروف مقطعه نداشته وسخن مستشرقین در این باره هیچ مستندی ندارد ومعارف اعجازی قرآن وقتی بر عده ای روشن می شود بجای ایمان به آن ، از روی عنادورزی به پندار باطل خویش برای قرآن اشكال تراشی می كنند .غافل از اینكه خداوند متعال قرآن را از هر گونه اشكال و باطلی مبرا دانسته اند و عنادورزی دیگران نمی تواند قدرت اعجازی معارف والای قرآنی را خدشه دار سازد.
پی نوشتها
۱. ر.ك: جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، قم، انتشارات اسراء، چاپ اول، ۱۳۷۸، ج ۲، ص ۶۳-۶۴.
۲. برای آگاهی بیشتر ر.ك: رامایر، محمود، تاریخ قرآن، تهران، انتشارات امیركبیر، چاپ دوم، ۱۳۶۲، ص ۲۹۹-۳۰۲.
۳. ر.ك: طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه النشر السلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ ق، ج ۱۸، ص ۸-۹.
۴. ر.ك: معرفت، محمدهادی، علوم قرآنی، قم، مؤسسه انتشاراتی التمهید، چاپ اول، ۱۳۷۸، ص ۳۳۵-۳۴۰.
۵. ر.ك: فیض كاشانی، ملامحسن، الصافی فی تفسیر كلام الله، مشهد، دار المرتضی للنشر، چاپ اول، بی تا، ج ۱، ص ۷۷.
۶. برای آگاهی بیشتر ر.ك: تفسیرتسنیم، همان.
