شبهه
در كتابی كه به عنوان «خمس» به مسافران خانه خدا از طرف وهابیان داده شده است، چندین حدیث به نقل از امام صادق ـ علیه السلام ـ و دیگر معصومان آمده است كه از آنها عدم وجوب خمس در زمان غیبت فهمیده می شود. آیا این مسئله واقعیت دارد؟
پاسخ شبهه
اصل اینكه خمس واجب است جزء ضروریات دین و مذهب محسوب می شود، زیرا قرآن به صراحت می فرماید: «بدانید آن چه از غنیمت (هر آن چه به دست می آورید) خمس آن برای رسول و ذی القربی و... است».(۱)
امام باقر ـ علیه السلام ـ می فرمایند: «هر كس با مالش چیزی را بخرد بر او حلال نیست مگر حق ما را بپردازد».
و هر كس منكر آن شود منكر قرآن شده است.(۲) اما در این میان عده ای از روایات حضرات معصومین ـ علیهم السلام ـ نقل شده است كه دلالت بر اباحه خمس بر شیعیان دارند. نه این كه اصلا خمس واجب نبوده، بلكه واجب است و امامان معصوم برای شیعیان حلال كرده اند. به عنوان مثال از امام علی بن ابی طالب نقل شده: «مردم از این كه حق ما را نپرداختند هلاك شدند ولی حق ما بر شیعیان و پدرانشان حلال است».(۳) همچنین از امام باقر ـ علیه السلام ـ نقل شده «ما آن را بر شیعیانمان حلال كردیم».(۴)
اكثر قریب به اتفاق علمای ما از قدیم الایام تا زمان حال این روایات را قبول نكرده اند زیرا:
۱. بعضی از آنها ضعف سندی دارند و افرادی در سند هستند كه مجهول اند و قابل اعتماد نیستند. بنابر این اصل روایت بودن شان ثابت نیست.
۲. روایات زیاد و معتبری در عدم تحلیل خمس وارد شده كه با آنها در تعارض است، همچنین سیره بعضی از امامان معصوم ـ علیهم السلام ـ در تعیین وكلایی برای گرفتن خمس، مثل امام موسی كاظم ـ علیه السلام ـ دلیل بر عدم تحلیل است.
۳. بعضی از اخبار تحلیل ظاهر در این است كه تحلیل در زمان خاصی صورت گرفته، مثل اینكه امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمودند: «اگر برای شما مشقت دارد ما امروز از سهم خود گذشتیم». بعضی دیگر ظاهر در این است كه چون قدرت پرداخت ندارید حلال شده (پس هرگاه این مانع برطرف شده باید بپردازید) مثل خبر امام محمد باقر ـ علیه السلام ـ كه فرمودند: «هر كس محتاج شد به چیزی از حق ما، پس برای او حلال است».
۴. در بعضی از روایات برای حلال بودن خمس علتی آورده شد و آن «پاكیزه و طاهر بودن به لحاظ نكاح است» یعنی اگر از پول خمس كنیزی خریداری شد، آن كنیز بر شما حلال است تا فرزندانی طاهر و پاك داشته باشید. چنین تعلیلی می رساند كه تحلیل نسبت به دسته ی خاصی از افراد صورت گرفته است و آن كسانی است كه از اهل سنّت كنیز می خرند و چون آنها خمس نمی پرداختند، كنیز مورد حق امام (ع) نیز می شد نزدیكی با او زنا محسوب می شد، امام از حق خودر در خصوص آن مورد گذشته است، نه در همه موارد.(۵) لذا نمی توان روایات تحلیل را پذیرفت.
علاوه بر آن چه گفته شد، روایات تحلیل قابل تصدیق نیستند، زیرا اولا: با تشریع خمس منافات دارند، چون خمس برای سادات و فرزندان فاطمه كه زكات بر آنان حرام است قرار داده شده است و نفی آن با اصل تشریع آن منافات دارد. ۲. روایات بسیار زیادی از اهل بیت ـ علیهم السلام ـ وجود دارد كه خمس را به ما تحویل دهید، و تحلیل خمس یعنی نفی تمام این روایات. (۶)
با توجه به مطالب گفته شده می توان ادعا كرد كه آن چه در كتاب مذكور آمده است، اگر ناظر به این روایات باشد چیزی فراتر از یك عوام فریبی نیست.
پی نوشتها
۱. انفال : ۴۱.
۲. حر عاملی، وسائل الشیعه، قم، موسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۰۹ق، ج۹، ص۵۴۰ و ۵۴۹.
۳. همان.
۴. در این زمینه می توانید به کتاب خمس آقای خویی مراجعه کنید.
۵. برگرفته از: حائری، مرتضی، خمس، قم، موسسه نشر اسلامی، ص۱۵۹ـ۱۵۲.
۶. وسائل الشیعه، همان، ص۵۴۳.
