ناشر: شرکت سهامی نشر اندیشه
تاریخ قرآن، نوشته محمود رامیار (۱۳۶۳-۱۳۰۱ ش)، مجموعه‌ای از علوم قرآنی است که به شناخت، سرگذشت، کتابت، جمع و تدوین قرآن می‌پردازد. این کتاب به زبان فارسی نگاشته شده و برای نخستین بار در ۱۳۴۶ش در تهران منتشر شده است. استواری و شیوایی متن و استفاده از منابع متعدد از ویژگی‌های آن است.
محمود رامیار (۱۳۶۳-۱۳۰۱ ش)، قرآن پژوه، مترجم و استاد دانشگاه مشهد.
رامیار تحصیلاتش را در مشهد آغاز کرد و در تهران ادامه داد، وی با اینکه در دانشگاه تهران مشغول دوره دکتری بود اما رساله دکتری خود را تحویل نداد، و مدرک دکتری تخصصی خود را از دانشگاه ادینبرو اسکاتلند اخذ کرد.
رامیار علاوه بر تدریس در دانشکده الیهات دانشگاه مشهد، مسولیت‌هایی مانند ریاست دانشکده الهیات، معاونت دانشگاه مشهد، مدیر عامل موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه و نمایندگی مردم تهران در مجلس موسسان را نیز بر عهده داشت.
علاوه بر تاریخ قرآن، فهارس القرآن، کشف الآیات الفایی و در آستانه قرآن ترجمه اثر رژی بلاشر از مهمترین آثار او به شمار می‌آیند.
رامیار از نظر سیاسی از پیروان محمد مصدق(۱۲۶۱ـ۱۳۴۶) به شمار می‌رفت، او به علّت اشتغال در مجلس با سید علی شایگان ارتباط داشت، پس از زندانی شدن شایگان و آزادی او رابطه‌اش را با او حفظ کرده بود. او سال های پایانی زندگانی خود را در تهران سپری می کرد و در ۱۳۶۳ برای معالجه به بریتانیا رفت، و در همانجا درگذشت و در ادینبرو مدفون شد.
ویژگیها و جایگاه کتاب
رامیار در تألیف تاریخ قرآن از راهنمایی‌های سید محمد فرزان(۱۲۷۳ـ۱۳۴۹ش) بهره برده است.[۱] این اثر نخستین بار در ۱۳۴۶ در تهران انتشار یافت[۲] با استقبال و تحسین اهل دانش رو به رو گشت.[۳] پس از ۱۵ سال چاپ دوم کتاب را با تجدید نظر و افزایش حجمی بیش از دو برابر حجم چاپ اوّل در دسترس قرآن پژوهان قرار داد. این کتاب در دومین دوره کتاب سال جمهوری اسلامی ایران بهترین کتاب سال شناخته شده است.[۴]
ویژگیها
استواری اسلوب، دقّت در انتخاب منابع، شمّ انتقادی علمی مؤلّف
فراوانی، اصالت و دست اوّل بودن منابع و مستندات
تبویب و تدوین مطالب
نثر شیوای کتاب، دوری از ابهام و انشا نویسی[۵]
ساختار
کتاب دارای یک مقدمه و ۱۷ فصل است که فهرست مطالب آن به شرح زیر است:
فصل اول: گامی لرزان در پیشگاه قرآن
فصل دوم: نام‌های قرآن: قرآن در لغت، فرقان، ذکر، حکمت و...
فصل سوم: آغاز وحی: گوشه گیری‌ها، سن پیامبر(ص)، غار حرا، آغاز وحی و...
فصل چهارم: چگونگی وحی: وحی در لغت، سابقه وحی، وحی در قرآن، حالات وحی، مراحل وحی
فصل پنجم: الهام و وحی، افسانه غرانیق از نظر قرآن، احادیث، لغت، عقل، تاریخ، رسول و نبی
فصل ششم: نزول قرآن: معنی نزول، مراحل نزول، لیلة القدر، کلمات قرآن از کیست؟، مدت نزول و دلیل نزول تدریجی
فصل هفتم: تالیف قرآن در زمان رسول خدا(ص)، جمع‌آوری قرآن، تاثیر قرآن، مراقبت پیامبر(ص)، حافظان قرآن، نوشتن قرآن، کاتبان وحی.
فصل هشتم: جمع‌آوری قرآن در زمان ابوبکر، نخستین جامع قرآن، زید بن ثابت، تاریخ این گردآوری، سنجش کار زید و انگیزه ابوبکر و...
فصل نهم: مصاحف همزمان ابوبکر، مصحف فاطمه(س)- مصحف امام علی(ع)- مصحف سالم، ابو زید، معاذ بن جبل
فصل دهم: (جمع آوری قرآن) در زمان عمر
فصل یازدهم: (جمع آوری قرآن) در زمان عثمان- یکی کردن مصاحف، تشکیل انجمن، سوزاندن مصاحف، تعداد مصاحف و رواج مصحف عثمان
فصل دوازدهم: خط قرآن، خطوط عربی، خط نبطی، خط کوفی، نسخ، خط در مکه و مدینه، و پیامبر امی
فصل سیزدهم: نقطه گذاری، مشکل خواندن خط، نخستین نقطه‌گذاری، سهم ایرانیان، رواج قطعی مصحف عثمان
فصل چهاردهم: آیه‌ها و سوره‌ها، معنی آیه، نخستین آیه، شماره آیه‌ها، ترتیب آیه‌ها و سوره‌ها، معنی سوره، حکمت تعیین سوره‌ها و اقسام سوره‌ها
فصل پانزدهم: مکی و مدنی، معنی مکی و مدنی، فایده این شناسایی، ضابطه تشخیص، ترتیب سوره‌های مکی و مدنی و اختلاف آن
فصل شانزدهم: سبب نزول، معنی سبب نزول، فایده شناسایی سبب نزول و راه‌های شناسایی سبب نزول.
فصل هفدهم: ترجمه قرآن، معنی ترجمه، شرائط ترجمه و فواید ترجمه قرآن[۶]
چاپ
انتشارات امیر کبیر این کتاب را ۱۳۶۹ش (چاپ سوم) در یک جلد و در ۸۰۸ صفحه چاپ کرده است. این چاپ فهرست‌های موضوعات، آیات، سوره‌ها، اشخاص و قبایل، امکنه و مؤسسات، کتابها (منابع و ماخذ)، غزوات (جنگ‌ها)، تصاویر و کتابنامه را نیز در بردارد.[۷]
پانویس
رامیار، تاریخ قرآن، چاپ اول، ص۳، ۱۲؛ چاپ دوم، صفحة چهارده، ۴۲، ۳۷۸. نیز: خرمشاهی، قرآن شناخت، ص۳۱۸
خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۱، ص۴۶۳
آرام، نامة انتقاد و تقدیر، ص۲۲۵؛ خرمشاهی، فصلی نوین …، ص۶۴۰.
کیهان فرهنگی، بهمن ۱۳۶۳، ص۴۰
خرمشاهی، فصلی نوین، ص۶۵۴؛ نک: پهلوان، منصور، امتیازات تاریخ قرآن رامیار، ص۴۴-۵۲
خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۱، ص۴۶۴-۴۶۵؛ خرمشاهی، فصلی نوین، ص۶۴۱؛ نک: رامیار، تاریخ قرآن، ص۱۲۳
رامیار، تاریخ قرآن، چاپ سوم، شناسنامه کتاب، ص۷۱۴ به بعد
منابع
رامیار، محمود، تاریخ قرآن، چاپ اول، شرکت سهامی نشر اندیشه، تهران، ۱۳۴۶ش. چاپ دوم، مؤسسة انتشارات امیرکبیر، تهران، ۱۳۶۲ش. چاپ سوم، انتشارت امیرکبیر، تهران، ۱۳۶۹ش.
خرمشاهی، بهاءالدین، قرآن و قرآن پژوهی، تاریخ قرآن، فصلی نوین در پژوهشهای قرآن شناسی، قرآن پژوهی (مجموعه مقالات)، چاپ اول، مرکز نشرفرهنگی مشرق، تهران، ۱۳۷۲.
خرمشاهی، بهاءالدین، قرآن شناخت، چاپ دوم، طرح نو، تهران، ۱۳۷۵.
خرمشاهی، بهاءالدین، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، دوستان و ناهید، تهران، ۱۳۷۷ش.
آرام، احمد، نامة انتقاد و تقدیر، نشریه دانشکده الهیات و معارف اسلامی مشهد، ش۲، بهار ۱۳۵۱، ص۲۲۵ ـ ۲۳۰.
کیهان فرهنگی، اخبار فرهنگی و هنری ایران و جهان، ش۱۱، بهمن ۱۳۶۳، تهران.
پهلوان، منصور، امتیازات تاریخ قرآن رامیار، مطالعات اسلامی،ش ۶۵-۶۶، پاییز و زمستان ۱۳۸۳. ص۴۴-۵۲.
منبع: ویکی شیعه
