نویسنده: علی بن حسین عاملی
الوَجیز فی تَفسیر القُرآن العَزیز تفسیری ادبی و به زبان عربی تألیف علی بن حسین عاملی از عالمان شیعه در قرن ۱۱ و ۱۲ق است. روش مؤلف در تفسیر بنابر ایجاز و بیان معانی قرآن با بلیغ‌ترین عبارات بوده است. الوجیز در سال ۱۱۱۸ق نگارش یافته و در سه مجلد به چاپ رسیده است.
انگیزه مفسر
مفسر در مقدمه کوتاه خود بر تفسیر، انگیزه خویش را چنین می‌نویسد که همیشه تألیف تفسیری را آرزو داشتم که مختصری از معارف قرآن را بیان کند زیرا علم تفسیر از جهت موضوع از شریف‌ترین علوم و برترین معارف دینی است و انوار قرآن، کشف حجاب می‌نماید و در ضمن آن حقایق بسیاری از علوم، و دقائق مهمی از فنون مختلف آشکار می‌گردد. بدین‌جهت، پس از استعانت به فیض الهی و فضل او با وجود مشاغل فراوان، به تألیف آن اقدام کردم.[۱]
روش مؤلف
مؤلف در آغاز تفسیر، مقدمه‌ای بسیار کوتاه همراه با خطبه‌ای مفصل در انگیزه نگارش و روش تفسیری مفسر دارد. سپس به طور فشرده به یکایک آیات به شیوه جمله به جمله می‌پردازد و در ذیل هر جمله و کلام معانی و وجوه تفسیری را اجمالا اشاره می‌کند. در این زمینه از اِعراب کلمه، قرائات سبع، اقوال مفسرین و برخی مباحث فقهی سخن می‌گوید.[۲]
ویژگی‌ها
الوجیز دارای ویژگی‌هایی است که عبد الرّزّاق محی الدین (از نوادگان مفسر) در مقدمه خود، به برخی از آنها اشاره می‌کند:
برداشت مفسر از آیات قرآن، برداشتی است ادیبانه که باعث گردیده اثر او از بسیاری تفسیرهای دیگر متمایز باشد؛ چرا که بیشتر مفسران، آیات را چنان با فرهنگ خویش در آمیخته‌اند که نوعی تکلف و ساختگی در آن به چشم میخورد. در نتیجه، شگفتی‌هایی که نشانه اعجاز قرآنند از بین برده‌اند.
مفسر، نظریه‌های گوناگون مفسران را با دقت و امانت و بدون تعصب و پایمال کردن اندیشه‌ای یا برتری دادن به‌اندیشه دیگر، بیان نموده و سپس با آرامش خاطر، نظریه خویش را ابراز کرده است.
مؤلف، بحث را نه چندان گسترده و وسیع مطرح کرده و نه آن را کوتاه و نارسا رها ساخته، بلکه کوشیده است مطالب را با فشردگی مناسبی بیان نماید و بر این اساس، قرائات، شأن نزول، لغت، قواعد نحوی، بلاغت، احکام فقهی، مسائل کلامی، حوادث تاریخی، همه و همه را یکسان مورد توجه قرار داده است و بی‌گمان در هنر نگارش، همگان از این ویژگی برخوردار نیستند. این شیوه بیان، گویای این حقیقت است که مفسّر به علوم عربی و مباحث اسلامی، تسلط کامل داشته است، تسلّطی که وی را در چیرگی بر قلم خویش توانا ساخته است.
اختصار از دیدگاه مؤلف، اختصار در اندیشه‌ها و مطالب نیست، بلکه اختصار در رساندن مفاهیم و مطالب است، یعنی اختصار به گونه‌ای است که اگر توضیح مطالب را در کتابهای مفصل جستجو کنید، به بیش از آنچه در این اثر به آن اشاره رفته، دست نخواهید یافت.[۳]
نسخ و چاپ
نسخه کتابخانه آیت الله نجفی مرعشی، نگاشته شده به تاریخ ۱۱۲۰ق که کامل و تعلیقاتی از مؤلف به همراه دارد.
نسخه کتابخانه آستان قدس رضوی که ناقص است.
نسخه‌دار القرآن الکریم نگاشته شده به تاریخ ۱۲۷۳ هجری
نسخه چاپی با اشراف و مقدمه دکتر عبدالرزاق محی‌الدین.[۴]
چاپ این تفسیر به اهتمام دو مرجع تقلید شیعه (سید محسن حکیم و سید محمد رضا گلپایگانی) بود و چاپ آن در سال ۱۴۱۳ق با تحقیق شیخ مالک محمودی در سه جلد توسط دارالقرآن الکریم انجام شد.[۵] [۶]
پی نوشتها
عاملی، الوجیز، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۴۵.
خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۷۹۲.
عاملی، الوجیز، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۱.
عاملی، الوجیز، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۱-۱۴.
سیدعلی جمال حسینی، وقفة مع کتاب العدد: الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز، ۱۳۷۲ق.
عاملی، الوجیز، ۱۴۱۳ق، مقدمه کتاب.
منابع
عاملی، علی بن حسین، الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز، قم،دار القرآن الکریم، ۱۴۱۳ق.
خرمشاهی، بهاءالدین، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، تهران، دوستان - ناهید، ۱۳۷۷ش.
جمال الحسینی، السید علی، الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز، رسالة القرآن، فروردین ۱۳۷۲ - شماره ۱۲.
