معرفى كتاب:
مؤلف كتاب حضرت آيت الله محمد هادى معرفت از دانشمندان و قرآن
پژوهان معاصر مى‌باشند كه نام كتاب خود را«التمهيد فى علوم القرآن»
(يعنى مقدمه‌اى دربارۀ علوم قرآن)نام نهاده‌اند و در آن پيرامون موضوعات مربوط به علوم قرآنى بحث مى‌نمايند از آنجا كه شايد اين كتاب با اين گستردگى براى اولين بار از طرف علماء شيعه به رشتۀ تحرير درآمده،لذا از همان ابتداى تأليف مورد استقبال قرآن‌پژوهان قرار گرفت بطورى كه در حوزۀ علميه قم و دانشگاههاى مختلف به عنوان كتاب درسى شناخته شد و مدتهاست كه در حوزۀ علميه بصورت يكى از مواد درسى(البته درس جنبى)مورد مطالعه قرار مى‌گيرد.
از آنجا كه مؤلف محترم خود آشنايى كامل به زبان عربى دارد(و مدت زيادى در كربلا و نجف زندگى نمود.) جهت معرفى اصطلاحات و الفاظ مربوط به بحث‌هاى مختلف علوم قرآنى تسلط كافى دارند و هر كجا از اين موارد بحث مى‌نمايند موضوع را به خوبى روشن مى‌سازند و اين مطلب به كتاب ايشان ويژگى خاصى داده است-گرچه تسلط ايشان به موضوعات مختلف علوم قرآنى
خود در مرتبۀ اول قرار دارد.
ساختار كتاب:
اين كتاب ۱۰ جلد است كه فهرست موضوعات مجلدات آن به شرح ذيل است:
جلد اول:
مقدمه:در بيان اهميت موضوع علوم قرآن و معرفى كتابهايى كه از قرن اول تاكنون
تاليف شده است.
فصل اول:وحى و قرآن-كه در آن پيرامون:(وحى از نظر لغوى-اصطلاحى-اقسام وحى-بحث مى‌نمايد)
فصل دوم:نزول قرآن(مباحث مربوط به ترتيب سوره‌ها-شناخت سوره‌هاى مكى و مدنى و...)
فصل سوم:شناخت اسباب نزول
فصل چهارم:تاريخ قرآن
جلد دوم
فصل اول:قرائت و قاريان(قرآن)-(عوامل ايجاد اختلاف در قرائت)
فصل دوم:بحث پيرامون مسالۀ متواتر بودن قرائت‌ها.(ادلۀ قائلين به تواتر و...)
فصل سوم:شرح حديث«سبعة احرف»
فصل چهارم:قرائت‌ها بين صحيح و شاذ(-ملاك براى قبول قرائت‌ها و...)
فصل پنجم:طبقات قاريان-(معرفى قاريان مشهور سه قرن اول هجرت)
فصل ششم:ناسخ و منسوخ در قرآن-(تعريف نسخ-اقسام آن و...)
فصل هفتم:ذكر آياتى كه منسوخ بودن آنها به دليل قطعى ثبت شده است
جلد سوم:
فصل اول:محكم و متشابه در قرآن-(قرآن و متشابه-دليل وجود متشابه و...)
فصل دوم:حقيقت تاويل-(تفاوت بين تاويل و تفسير-معانى تاويل و...)
فصل سوم:آيا علم تاويل مخصوص خداست؟(ادلۀ قائلين به اختصاص)
فصل چهارم:معرفى اجمالى آراء و نظر گروههاى مختلف اسلامى پيرامون متشابهات قرآن
فصل پنجم:معرفى نمونه‌هايى از متشابهات قرآن
جلد چهارم:
فصل اول:اعجاز در قرآن
فصل دوم:دلايل اعجاز
فصل سوم:آراء و نظرات پيرامون اعجاز قرآن
فصل چهارم:قول به صرفه
فصل پنجم:مناقشه در قول به صرفه
فصل ششم:بيان شواهدى از بزرگان عرب(مخالفين اسلام)كه اعتراف به
معجزه بودن قرآن داشتند
جلد پنجم:
اين مجلد شامل يك باب است كه در آن پيرامون اعجاز بيانى و در پايان آن به عنوان خاتمه پيرامون فصاحت قرآن در كفۀ ترازو بحث مى‌نمايد
باب اول شامل ۱۰ فصل است كه فهرست آن به شرح ذيل است:
فصل اول:تعبيرات دقيق قرآنى
فصل دوم:روش و اسلوب قرآن
فصل سوم:روان بودن عبارات
فصل چهارم:هماهنگى در نظم و آهنگ
فصل پنجم:هماهنگى در حروف
فصل ششم:هماهنگى بين مطالب
فصل هفتم:تشبيهات قرآن
فصل هشتم:استعارات قرآنى
فصل نهم:كنايات قرآنى
فصل دهم:ظرافت‌هاى موجود در كلام خدا
جلد ششم:
اين مجلد شامل دو باب است كه در باب اول پيرامون اعجاز علمى قرآن و در باب دوم پيرامون اعجاز تشريعى قرآن بحث مى‌نمايد
جلد هفتم: شبهات و ردود حول القرآن الکریم
الباب الأول: هل للقرآن من مصادر؟
الباب الثاني:القرآن و ثقافات عصره
الباب الثالث: موهم الإختلاف و التناقض
الباب الرابع: هل هناک في القرآن مخالفات مع العلم أو التاریخ أو الأدب؟
الباب الخامس.
جلد هشتم: صیانة القرآن عن التحریف
الفصل الأول: التحریف فی اللغة و الإصطلاح
الفصل الثاني:ملخص دلائلنا عی دحض شبهة التحریف
الفصل الثالث:تصریحات أعلام الطائفة
الفصل الرابع:شهادات ضافية بنزاهة موقف أعلام الإمامية عن القول بالتحریف
الفصل الخامس: موقفنا مع الفئة المتطرفة
الفصل السادس: التحریف فی کتب العهدین
الفصل السابع:التحریف عند حشویة العامة
الفصل الثامن:التحریف عند متطرفة الأخبارية
جلد نهم: التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب(الجزء الاأول)
المقدمة
المرحلة الأولی:التفسیر فی عهد الرسالة
المرحلة الثانیة:التفسیر فی دور الصحابة
المرحلة الثالثة:التفسیر فی دور التابعين
المرحلة الرابعة:کبار المفسرين من أتباع التابعين
المرحلة الخامسة: دو أهل البیت علیهم السلام في التفسير
جلد دهم: التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب(الجزء الثاني)
المرحلة السادسة: التفسير في عهد التدوین
النمط الأول: التفسير بالمأثور؛أنحاء التفسير بالمأثور
النمط الثاني: التفسير الإجتهادي
ويژگى‌ها.
از آنجا كه كتاب ارزشمند التمهيد پيرامون مسائل مهمّ علوم قرآنى نوشته شده و هر كدام از مجلدات آن تقريبا اختصاص به يك مبحث دارد،لذا تعيين ويژگى براى هر كدام از مجلدات اختصاص پيدا مى‌كند به موضوعات فرعى مباحث اوليه،بنابراين سعى شده كه از كليۀ مجلدات،از مباحث فرعى مواردى انتخاب و به شرح ذيل معرفى شوند:
۱-جلد اول:بحث اختلافات در رسم الخطهاى قرآنى كه در آن جدولى را به ترتيب سوره‌ها ارائه مى‌نمايد كه در هر سوره چند كلمه در رسم الخط قديم عثمانى به صورت خطا نوشته شده و نتيجه مى‌گيرد كه حدود ۷۰ هزار غلط در آن وجود دارد.
۲-در همين مجلد-بحث مربوط به اختلاف مصاحف-جدولى ارائه شده كه در آن مصاحف سرزمينهاى مختلف اسلامى مانند مدينه-مكه-شام-كوفه-بصره با يكديگر مقايسه شده‌اند و اختلافات مربوط به كلمات آنها ذكر شده است.
۳-جلد دوم: در فصل اول اين كتاب عوامل ايجاد اختلاف در قرائت‌هاى قرآنى را بطور مفصل بحث مى‌نمايند كه در اين رابطه ۸ عامل بررسى شده
۴-جلد دوم: مهمترين مبحث اين جلد فصل ششم آن است كه مربوط است به بحث ناسخ و منسوخ،كه پس از بحث مفهومى پيرامون موضوع،به بحث مصداقى پرداخته و در ابتدا ۸ آيه را به عنوان ناسخ و منسوخ بحث كرد.و در ادامۀ آن تمام سوره‌هاى قرآنى را(به ترتيب)كه به نحوى ادعاى وجود آيات ناسخ و منسوخ در آنها شده بررسى و جواب آنها را بيان مى‌نمايد.
۵-جلد سوم:گرچه در اين مجلد از محكم و متشابه بحث مى‌نمايد ولى مهمترين قسمت اين كتاب فصل آخر است كه در آن نمونه‌هايى از متشابهات قرآن را به صورت موضوعى دسته‌بندى نموده و ارائه مى‌نمايند مانند صفات ذات-صفات فعل و...و در بعضى از موارد نظرات گروههاى اسلامى مانند اشاعره را ذكر و جواب آنها را مى‌دهند. اين مبحث حدود ۴۰۰ صفحه از(۴۲۵)صفحۀ كتاب را تشكيل مى‌دهد.
۶-جلد چهارم: فصل سوم اين كتاب:مربوط است به ديدگاههاى مختلف پيرامون اعجاز كه در آن كليۀ نظرات را به دو گروه پيشينيان و معاصران تقسيم‌بندى نموده و مورد بحث قرار مى‌دهد.
۷-فصل ششم-در اين فصل شواهدى از بزرگان عرب(مخالفين قرآن)كه اعتراف به معجزه بودن قرآن نموده‌اند آورده شده.
۸-جلد پنجم:مهمترين بحث در اين كتاب مربوط است به اعجاز بيانى كه داراى موضوعات مختلفى است و در بين آنها بحث مربوط به هماهنگى بين نظم و آهنگ قرآن كه در آن چگونگى اين نوع هماهنگى بخوبى بررسى شده است.
۹-جلد ششم:مهمترين بحث آن،بحث اعجاز علمى قرآن است كه در آن مواردى از آيات را ذكر مى‌نمايند كه در آنها مسائل علمى ذكر شده است مانند تكوين جنين-آب مايۀ حيات است و...
۱۰- جلد هفتم: به طرح برخی از شبهات مهم وسپس به شکلی مبتکرانه و عالمانه به پاسخ آنها پرداخته است.
۱۱- جلد هشتم:مربوط به یکی از مهمترین مباحث و مطرح در علوم قرآنی یعنی بحث صیانت قرآن از تحریف و برخی مسائل مربوط است.
۱۲- جلد نهم و دهم: درباره تفسیر قرآن کریم و مفسران در سبک و سیاقی متفاوت است.
نسخه‌شناسى
اين كتاب داراى مشخصات ذيل مى‌باشد:
۱-كاغذ عادى
۲-نوبت چاپ:سوم
۳-ناشر:انتشارات جامعه مدرسين
۴-جلد:گالينگور
۵-تاريخ انتشار:۱۴۱۶ ه-قمرى(۱۳۷۴ هجرى شمسى)
۶-داراى فهرست آيات،احاديث،اعلام،اشعار،
فرق و مذاهب،اماكن،گروهها،موضوعات.
منبع: ویکی نور
