از جمله وجوه اعجاز قرآن، خبردادن از امور غیبی است؛ منظور از غیب، امور مخفی و پنهانی هستند که با وسایل عادی در اختیار بشر، اطلاع از آنها ممکن نیست و از طریق اندیشه و فکر و محاسبات، نمی توان آن را کشف نمود؛ قرآن در موارد متعددی، اخبار غیبی را بیان داشته است که بخشی مربوط به زمان گذشته و بخشی مربوط به زمان نزول قرآن و بیان حال افراد و بخشی نیز مربوط به آینده هست که به هر کدام، اشاره می شود:
الف)خبر از گذشته:
مانند اخبار از تاریخ و سرنوشت گذشتگان، مثل قوم سبأ، یوسف، عاد، ثمود، نوح و دیگر حوادث گذشته، خداوند متعال در سوره هود به ذکر سرنوشت نوح می پردازد و در پایان آن را از امور غیبی می داند و می فرماید:
«قِیلَ یَا نُوحُ اهْبِطْ بِسَلاَمٍ مِنَّا وَ بَرَکَاتٍ عَلَیْکَ ... * تِلْکَ مِنْ أَنْبَاءِ الْغَیْبِ نُوحِیهَا إِلَیْکَ مَا کُنْتَ تَعْلَمُهَا أَنْتَ وَ لاَ قَوْمُکَ مِنْ قَبْلِ ...»؛ به نوح گفته شد: ای نوح! با سلامت و برکت از ناحیه ما بر تو و بر تمام امتها که با تواند؛ فرود آی.. اینها از خبرهای غیبی است که به تو(ای پیامبر) وحی می کنیم؛ نه تو و نه قوم تو، اینها را، قبل از این نمی دانستید.(۱)
آیات یادشده، آخرین آیاتی هستند که در سوره هود درباره نوح و سرگذشت عبرت انگیزش آمده و در پایان اشاره می دارد که این خبرها، غیبی بوده و کسی از آنها مطلع نبوده است.
ب) خبر از حال:
خبرهایی از وضعیت زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و درون افراد که اغلب مربوط به خدعه و حیله های دشمنان بوده است؛ مانند: آیه شریفه:
«...وَ إِذَا جَاءُوکَ حَیَّوْکَ بِمَا لَمْ یُحَیِّکَ بِهِ اللَّهُ وَ یَقُولُونَ فِی أَنْفُسِهِمْ لَوْ لاَ یُعَذِّبُنَا اللَّهُ بِمَا نَقُولُ حَسْبُهُمْ جَهَنَّمُ یَصْلَوْنَهَا فَبِئْسَ الْمَصِیرُ»؛ هنگامی که نزد تو می آیند تو را تحیّتی می گویند: که خدا به تو نگفته است و در دل می گویند چرا خداوند ما را به خاطر گفته هایمان عذاب نمی کند؛ جهنم برای آنها کافی است؛ وارد آن می شوند و بد جایگاهی است؛(۲)
آیه یادشده، اشاره به یکی از توطئه های یهود دارد که به هنگام ورود بر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)، در ظاهر بر او تحیت می گفتند، ولی با عبارت «السام علیک» که معنای آن، خلاف تحیّت بود و (به معنای «مرگ برتو» می باشد)؛ خداوند نیز پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را در جریان این امر می گذارد و توطئه ی آنان را آشکار می کند.
پیرامون اخبار از وضعیت زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) همچنین در آیه ی شریفه آمده است:
«وَ الَّذِینَ اتَّخَذُوا مَسْجِداً ضِرَاراً وَ کُفْراً وَ تَفْرِیقاً بَیْنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ إِرْصَاداً لِمَنْ حَارَبَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَ لَیَحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنَا إِلاَّ الْحُسْنَى وَ اللَّهُ یَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَکَاذِبُونَ»؛ گروهی دیگر از منافقین کسانی هستند که مسجدی ساختند برای زیان مسلمانان و تقویت کفر و تفرقه میان مؤمنان و کمینگاه برای کسی که با خدا و پیامبرش (صلی الله علیه و آله و سلم) از پیش مبارزه کرده بود؛ آنها سوگند یاد می کنند که: «نظری جز نیکی و خدمت نداشته ایم»؛ اما خداوند گواهی می دهد که آنها دروغگو هستند.(۳)
آیه فوق در مورد گروهی از منافقین است که برای رسیدن به اهداف ناپسند خود، اقدام به ساختن مسجدی در مدینه کردند که بعداً به نام مسجد «ضرار» معروف شد؛ آیه بیان می دارد که خداوند، پیامبرش را از توطئه آنها خبر داد و پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) دستور دادند تا آن را آتش بزنند و بدین گونه چهره نفاق آنها را آشکار ساخت.
ج)خبر از آینده:
قرآن از حوادث آینده، خبرهایی را ارائه کرده است که برخی قریب و برخی بعید بوده اند؛ مانند:
۱. اخبار از عدم توانایی برآوردن به مانند قرآن در آیات تحدّی که می فرماید:
«قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَ الْجِنُّ عَلَى أَنْ یَأْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لاَ یَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَ لَوْ کَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِیراً»؛ بگو! اگر انسانها و پریان اتفاق کنند که همانند این قرآن را بیاورند، مانند آن را نخواهند آورد، هر چند یکدیگر را در این کار کمک کنند.(۴)
۲. مانند خبر از غلبه ی روم در این آیه:
«غُلِبَتِ الرُّومُ * فِی أَدْنَى الْأَرْضِ وَ هُمْ مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَیَغْلِبُونَ * فِی بِضْعِ سِنِینَ لِلَّهِ الْأَمْرُ مِنْ قَبْلُ وَ مِنْ بَعْدُ وَ یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ»؛ رومیان مغلوب شدند و این شکست در سرزمین نزدیکی رخ داد؛ اما آنها بعد از مغلوبیّت، بزودی غلبه خواهند کرد، در چند سال؛ همه کارها از آن خداست، چه قبل و چه بعد و در آن روز مؤمنان به خاطر پیروزی دیگری خوشحال خواهند شد.(۵)
در هفتمین سال بعثت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) که مقارن با سال ۶۱۷ م. بود، جنگ بین ایران و روم به اوج خود رسید؛ ایرانیان پیروز شدند و سوریه، فلسطین و مصر را فتح نمودند و قسطنطنیه نیز تهدید شد، چنانکه حتی «هرقل» (هراکلیوس) امپراتور روم شرقی (بیزانس) قصد فرار داشت که در همان شرایط، قرآن، خبر پیروزی مردم روم را پس از شکست سنگین آنان، اعلام داشت، که پس از مدت اندکی (بین ۳ تا ۹ سال) غالب خواهند شد و با قاطعیت اعلام نمود که در کمتر از ده سال، روم پیروز خواهد شد؛ پس از آن خبر، رومیان در سال (۶۲۶ م.) پیروز شدند و سپاهیان ایران به سرکردگی شاهین، شکست خوردند.
مرحوم طبرسی، در ذیل تفسیر آیه مذکور می فرماید: «این آیات بر آن دلالت می کند که قرآن از جانب خدا نازل شده که می تواند آینده را، این چنین قاطعانه پیشگویی نماید».(۶)
اخبار غیبی قرآن، چه مربوط به گذشته، حال و آینده، فراوان هستند که در این باره می توان از آیات ۸ سوره انفال؛ ۹۵ سوره حجر؛ ۹ سوره صفّ؛ ۴۵ سوره قمر؛ ۲ سوره تبّت؛ ۳۲ توبه؛ ۱۲ مدثر؛ ۹ علق؛ ۹ حجر؛ ۳۷ یونس؛ ۶۷ مائده؛ ۵۱ غافر؛ ۱ فتح؛ ۱۸ انبیاء؛ ۲۷ فتح؛ ۸۵ قصص؛ ۱ نصر؛ ۵۵ نور؛ ۵ قصص؛ ۱۰۵ انبیاء؛ ۱۰۱ توبه؛ ۱۴۴ آل عمران و ... نام برد.
قرآن، بویژه آیاتی که متضمن اخبار غیبی هستند، معجزه به شمار می آیند؛ زیرا در آنها خبر از چیزی داده شده که بشر از اظهارنظر در مورد آنها عاجز بوده است؛ خصوصاً که اخبار یاد شده صادق بوده و تخلّفی در آنها دیده نشده است.
پی نوشت ها :
۱. هود، ۴۸-۴۹.
۲. مجادله، ۸.
۳. توبه، ۱۰۷.
۴. اسراء، ۸۸.
۵. روم، ۲-۴.
۶. مجمع البیان، ذیل آیه ی ۳ سوره روم.
منبع : مؤدب، سیدرضا؛(۱۳۹۰)، اعجاز قرآن، قم: مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی صلی الله علیه و آله و سلم، چاپ دوم
