خداوند در آیه۸۵ سوره قصص وعده اى به پیامبرش مى دهد و آن وعده بازگشت به حرم امن الهى است.
این وعده در یکى از سخت ترین روزهاى زندگى پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) داده شد، یعنى در آن حال که مى خواست حلقه محاصره دشمنان کینه توز را بشکند و از لابه لاى شمشیرهاى آنها بیرون آید و از مکه به مدینه هجرت کند به وقوع پیوست.
او به لطف الهى این کار را کرد و راه مدینه را پیش گرفت. هنگامى که به سرزمین جحفه که فاصله زیادى از مکه ندارد، رسید به یاد موطنش حرم امن الهى افتاد. آثار این اشتیاق که با تأثر و اندوه آمیخته بود در چهره مبارکش نمایان شد. در این هنگام آیه فوق نازل و پیام الهى به این صورت به او ابلاغ گشت: (آن کس که قرآن را بر تو لازم کرد، تو را به جایگاهت [زادگاهت] باز مى گرداند)؛ «اِنَّ الَّذِى فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرَادُّکَ اِلَى مَعَاد».
پیش بینى بازگشت پیامبر(صلى الله علیه وآله) به مکه آن هم به صورت قاطع و صریح، مخصوصاً با پیوند دادن آن به نزول قرآن که خداى نازل کننده قرآن این کار را حتماً خواهد کرد، در آن شرایط بسیار سخت و دشوار عادتاً غیر ممکن بود. ولى مى دانیم این وعده بزرگ سرانجام تحقق یافت و بعد از چند سال پیغمبر اسلام(صلى الله علیه وآله) با ارتش نیرومند و پرقدرتى پیروزمندانه به مکه بازگشت و حرم امن الهى را بدون جنگ و خونریزى به زیر سایه اسلام درآورد و این یکى از پیشگویى هاى اعجازآمیز قرآن است که چنین خبرى را از آینده به صورت قاطع و صریح و بدون هیچ قید و شرطى آن هم در زمانى که نشانه هایى از پیروزى مطلقاً به چشم نمى خورد، داده است و در فاصله کمى تحقق یافت.
مرحوم طبرسى در مجمع البیان مى گوید: «این آیه دلیل روشن بر صدق نبوت پیامبر است؛ زیرا او چنین خبرى را بدون قید و شرط و استثناء بیان کرده و عیناً این خبرتحقق یافت.»(۱)
فخررازى نیز در تفسیرخود مى گوید: «این آیه یکى از امورى است که دلالت بر نبوت پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) مى کند زیرا از غیب خبرداده و آنچه را خبرداده تحقق یافته؛ بنابراین معجزه روشن است».(۲)
در اینجا بعضى احتمال داده اند که منظور از معاد، روز قیامت است و این احتمال همان گونه که محققان و مفسران گفته اند احتمال ضعیفى است؛ زیرا معادمخصوص پیغمبر اسلام نیست که تنها او را مخاطب سازد، به علاوه کلمه «لَرادُّکَ» با معاد قیامت چندان مناسب نیست، زیرا بازگشت به جایى، فرع بر خروج از آنجا است.
اضافه بر این، تکیه بر نزول قرآن در جمله: «انَّ الَّذى فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ» که قبل از آن آمد، و همچنین جمله: «قُلْ رَبّى اَعْلَمُ مَنْ جاءَ بِالْهُدى وَ مَنْ هُوَ فى ضَلال مُبین»؛ (بگو: پروردگارمن از همه بهتر مى داند چه کسى [برنامه] هدایت آورده و چه کسى در گمراهى آشکار است.)(۳) که بعد از آن آمده همه قرینه است بر این که سخن از حقّانیت پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) و قرآن در میان است نه مساله معاد در روز قیامت، از همه گذشته این تفسیربا شأن نزول آیه نیز سازگار نیست.
به علاوه واژه معاد به طورى که مرحوم طبرسى از قتیبى نقل مى کند به معناى شهر و وطن انسان است: «مَعاد الرَّجُلِ بَلَدُهُ»؛ زیرا به هر جا مى رود باز به آنجا بر مى گردد و قابل توجه این که در قرآن مجید کلمه مَعاد فقط یک بار آمده و آن هم در همین جا است که به معناى زادگاه و موطن است.(۴)
پی نوشت:
(۱). مجمع البيان جلد ۷ و ۸، صفحه ۲۹۶ ذيل آيه مورد بحث.
(۲). تفسير فخررازى جلد ۲۵، صفحه ۲۱، ذيل آيه مورد بحث.
(۳). سوره قصص، آيه ۸۵.
(۴). گردآوري از کتاب: پيام قرآن، آيت الله العظمى ناصر مكارم شيرازى، دار الكتب الاسلاميه، تهران، ۱۳۸۶ هـ.ش، ج ۸، ص ۲۹۴.
منبع: پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
