برای روشن شدن مطلب توجّه به چند نكته ضروری است:
۱. بیان چند آیه و ترجمه: وَ اِذا البِحارُ سُجِّرَتْ(۱) یعنی در آن هنگام كه دریاها برافروخته شود. در آیة دیگر آمده است: و اِذا البِحارُ فُجِّرَتْ(۲) یعنی و آنگاه كه دریاها منفجر گردند. در جایی دیگر آمده است: وَ الْبَحر الْمَسجور(۳) یعنی و دریای مملو و برافروخته، همچنین آمده است: یوْمَ تَكونُ السَّماءُ كَالمُهلِ(۴) یعنی همان روزی كه آسمان همچون فلز گداخته می‌شود. و آمده: ثُمَّ فی النّارِ یسْجَرونَ ...(۵) یعنی سپس در آتش دوزخ افروخته می شوند.
۲. معنای لغوی سجر: سجر به معنای افروختن آتش، پر كردن، تشدید كردن آتش، سرخ كردن تنور، انداختن هیزم در آتش و ... آمده است.(۶)
۳. تفسیر: علامه طباطبایی، ذیل آیة ۶ سورة تكویر آورده است: تسجیر و برافروختن دریاها، به دو معنا است: ۱. افروختن دریایی از آتش، ۲. پر شدن دریاها از آتش. معنای آیه بنابر تفسیر اول، این است كه روز قیامت از دریاها آتش افروخته می‌شود. و بنابر تفسیر دوم، این می‌شود كه دریاها پر از آتش می‌شود. و در تفسیر نمونه آمده است: سجرت از مادة تسجیر، در اصل به معنای برافروختن و به هیجان آوردن آتش است. اگر این تعبیر قرآن در گذشته برای مفسران عجیب بود، امروزه برای ما جای تعجّب ندارد، زیرا می دانیم آب از دو مادة «اكسیژن» و «هیدروژن» تركیب یافته كه هر دو قابل اشتعال است. بعید نیست كه در آستانة قیامت آب دریاها چنان تحت فشار قرار گیرند، كه تجزیه شوند، و تبدیل به یك پارچه آتش گردند.
بعضی این واژه را به معنای «پر شدن» تفسیر كرده‌اند، همان گونه كه به تنور پر از آتش «مسجّر» گفته می‌شود. ممكن است زلزله‌های آستانة قیامت و متلاشی شدن كوهها سبب پر شدن دریاها گردد، و یا سنگ‌های آسمانی در آنها فرو ریزد و پر شود و آب‌های متلاطم آن بر صفحة خشكی‌ها جاری گردد و همه چیز را غرق كند.(۷)
در جای دیگر آمده است: به نظر می‌آید منظور از تسجیر دریاها، جوشیدن و تبخیر شدن آب‌ها در اثر حرارت باشد، قرآن صریح است در اینكه: آن روز آسمان مانند فلز مذاب داغ خواهد بود. در این صورت دیگر دریایی نخواهد ماند و همه تبخیر خواهند گردید، شاید منظور از انفجار و شكافته شدن نیز همان باشد، كه در آیة انفطار آمده است. تحوّل بس عظیمی است كه اقیانوس‌ها كه كران تا كران، سطح زمین را گرفته‌اند، به هوا می‌روند و بستر آنها مكشوف می‌گردد.(۸)
خیلی نباید استبعاد كرد، هم اكنون با دلیل تجربی روشن است كه، ریشة آتش آب است، آب تبخیر می‌شود و به صورت ابر نمودار می‌شود و سپس با برخورد ابرها، رعد و برق و آتش پدیدار می‌شود ...
خود آتش فشان هم مسئلة مهمی است. در اثر فشار و حركت زیرزمینی، سنگ و خاك تبدیل به آتش می‌شوند... استاد جوادی آملی می‌فرماید: در آن هنگام دریاها برافروخته شود، اگر چه امروز همه چیز بر ما معلوم نیست، كه چه عاملی سبب افروختن دریاها خواهد شد، ولی آن عامل هر چه باشد، به قدری شدید است كه آب دریاها را خواهد سوزاند. و از زمین، برهوتی بیش برجای نخواهد ماند.(۹)
امام علی ـ علیه السّلام ـ نیز به سیمای قیامت اشاره می‌كند، می‌فرماید: «و تَجُرُّ اِلی نارٍ سَجَرَها جَبّارُها لِغَضَبِهِ.»(۱۰) امّا مرا به آتش دوزخ می‌خوانی كه خدای جبارش با خشم خود، آن را گداخته است.
به هرتقدیر در قیامت تحولات و دگرگونی‌های بنیادی در سراسر هستی صورت می‌گیرد، كه كوچكترین تحوّل در آن، تبدیل شدن دریا به آتش است، و این به دلیل تجربی و نقلی قابل قبول است، و قابل اثبات، هر چند تمام جوانب و ابعاد بر ما معلوم نباشد.
نكته‌ی پایانی: آنچه ذكر شد فقط احتمالات در مسأله بود. و گرنه قوانین طبیعی حاكم در قیامت مانند آتش گرفتن دریاها و ... معلوم نیست كه حتماً همین قوانین فعلی طبیعت باشد. بلكه ممكن است در آن موقع قوانین دیگری بر جهان طبیعت حاكم شود و چنانكه طبق گفته‌ی صریح قانون زمین و آسمان‌ها به شكل دیگری درمی‌آید. یوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَیرَ الْأَرْضِ وَ السَّماوات(۱۱) بنابراین نظر قطعی در چگونگی آتش گرفتن دریاها در قیامت نمی‌توان ارائه داد.
پی نوشتها
۱. تكویر:۶.
۲. انفطار:۳.
۳. طور:۶.
۴. معراج:۸.
۵. غافر:۷۲.
۶. قرشی، سید علی اكبر، قاموس در قرآن، تهران، دار الكتب اسلامیه، چاپ سوم، ۱۳۶۱، ج۳، ص ۲۳۲.
۷. مكارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الكتب اسلامیه، چاپ هیجدهم، ۱۳۷۸، ج ۲۶، ص ۱۷۴ ـ ۱۷۵.
۸. قرشی، سید علی اكبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، ۱۳۷۱، ج ۱۲، ص ۱۰۲.
۹. جوادی آملی، عبدالله، معاد در قرآن، تفسیر موضوعی، قم، اسراء، اول، ۱۳۸۰، ج۴، ص۲۸۳ و ۲۸۴.
۱۰. نهج البلاغه، خطبة ۲۲۴.
۱۱. ابراهیم: ۴۸.
منبع: نرم افزار پاسخ ۲ مرکز مطالعات حوزه
