این مطلب دارای دو جهت است. جهت اول این است که دلیل خاتمیت پیامبر اسلام چیست؟ و جهت دوم این است که فلسفه و چرایی خاتمیت محمد مصطفی(ص) چیست؟

در پاسخ به جهت اول سوال باید گفت که یكی از ضروریات دین اسلام این است كه سلسله پیامبران ـ علیهم السلام ـ با پیغمبر اسلام ختم شده و بعد از آن حضرت هیچ پیامبری نیامده و نخواهد آمد و باید هر مسلمانی به آن معتقد باشد. دلایلی زیادی از قرآن و سنت وجود دارد که پیامبر اسلام (ص) خاتم انبیاست و نبوت با رسالت آن حضرت به پایان رسیده است. ما در اینجا به برخی از آنها اشاره می کنیم:

قرآن می فرماید: « مَّا كاَنَ محُمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِّن رِّجَالِكُمْ وَ لَكِن رَّسُولَ اللَّهِ وَ خَاتَمَ النَّبِینَ  وَ كاَنَ اللَّهُ بِكلُ‏ِّ شىَ‏ْءٍ عَلِیمًا؛[۱] محمّد (ص) پدر هیچ یك از مردان شما نبوده و نیست ولى رسول خدا و ختم‏كننده و آخرین پیامبران است و خداوند به همه چیز آگاه است!»  

مفاد آیه فوق این است كه با آمدن پیامبر اسلام، طومار نبوت و پیامبری مهر پایان خورده و پرونده نبوت بسته شده است.[۲]

آیات دیگری هم وجود دارد که با دلالت التزامی خاتمیت حضرت محمد (ص) را به اثبات می رساند.

از جمله در سوره انعام آمده است: «وَ أُوحِىَ إِلىَ‏َّ هَذَا الْقُرْءَانُ لِأُنذِرَكُم بِهِ وَ مَن بَلَغ‏[۳]؛ این قرآن بر من وحى شده، تا شما و تمام كسانى را كه این قرآن به آنها مى‏ رسد، بیم دهم». معنای این آیه این است که قرآنی که بر پیامبر اسلام نازل شده است برای تمام کسانی است که تا پایان تاریخ به دنیا می آیند و این قرآن به دست آنان می رسد.  

موضوع خاتمیت پیامبر اسلام در روایات زیادی مورد تصریح و تاكید قرار گرفته كه از جمله آنها حدیث منزلت است كه شیعه و سنی به تواتر، آنرا از پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ نقل كرده اند. بطوریكه جای هیچگونه شك و شبهه ای در صدور مضمون آن، باقی نمی ماند. و آن اینست:

هنگامی كه پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ برای جنگ تبوك از مدینه حركت می كردند امیر مومنان علی -علیه السّلام-  را برای رسیدگی به كارهای مسلمانان بجای خود گماشتند. آن حضرت از اینكه از فیض شركت در این جهاد محروم می شوند، اندوهگین شدند و اشك از چشمانشان جاری شد. پیامبر به آن حضرت فرمود: آیا راضی نیستی كه نسبت به من همانند هارون نسبت به موسی باشی؟ و بلا فاصله این جمله را اضافه كردند: «با این تفاوت كه بعد از من پیامبری نیست.»[۴]

در روایت دیگری از پیامبر اكرم نقل شده كه فرمود: «ای مردم بعد از من نبی نیست و بعد از شما امت دیگر نخواهد آمد.»[۵]

اما در پاسخ جهت دوم سوال به ذک مطالبی که شهید مطهری بیان کرده بسنده می کنیم:

شهید مطهری در این رابطه می گوید: علل تجدید نبوت‎های تشریعی و تبلیغی و ظهور پیامبران پیاپی و متوقف شدن همه‌ی آنها بعد از ظهور خاتم انبیاء این است كه: اولاً‌ بشر قدیم به علت عدم رشد و عدم بلوغ فكری قادر به حفظ كتاب آسمانی خود نبودند، معمولاً‌ كتب آسمانی مورد تحریف و تبدیل قرار می‎گرفت و یا به كلی از بین می‎رفت از این رو لازم می‎شد كه این پیام تجدید شود. زمان نزول قرآن با دوره‎ای كه بشریت كودكی خود را پشت سر گذاشت و مواریث علمی و دینی خود را می‎تواند حفظ كند و لهذا در اخرین كتاب مقدس یعنی قرآن تحریفی رخ نداده و مسلمین از ساعت نزول هر آیه عموماً‌ آن را در دلها و در نوشته‎ها حفظ می‎كردند به گونه‎ای كه امكان هرگونه تغییر و تبدیل و تحریف و حذف و اضافه از بین می‎رفت لهذا دیگر تحریف و نابودی در كتاب آسمانی رخ نداد و این علت كه یكی از علل تجدید نبوت بود منتفی گشت. ثانیاً: در دوره‎های پیش بشریت به واسطة عدم بلوغ و رشد قادر نبود كه یك نقشة كل برای مسیر خود دریافت كند و با رهنمای آن نقشه راه خویش را ادامه دهد لازم بود مرحله به مرحله و منزل به منزل راهنمایی شود و راهنمایانی همیشه او را همراهی كنند ولی مقارن با دوره رسالت ختمیه و از آن به بعد این توانایی كه نقشة كلی دریافت كنند برای بشر پیدا شده است و برنامه دریافت راهنمایی‎های منزل به منزل و مرحله به مرحله متوقف گشت. علت تجدید شریعت‎ها علاوه بر علت پیش (نابودی یا وقوع تحریف در كتب آسمانی) این بود كه بشر قادر نبود برنامة كلی و طرح جامع خود را دریافت نماید با پیدایش این امكان و این استعداد، طرح كلی و جامع در اختیار بشر قرار گرفت و این علت تجدید نبوت‎ها و شرایع نیز منتفی گشت علمای امت متخصصانی هستند كه با استفاده از نقشه كلی راهنمایی كه اسلام به دست می‎دهد و با تدوین و تنظیم آئین‎نامه‎ها راه را نشان می‎دهند.

ثالثاً: غالب پیامبران بلكه اكثریت قریب به اتفاق آنها پیامبر تبلیغی بوده‎اند نه تشریعی، پیامبران تشریعی شاید از انگشتان یك دست تجاوز نكنند. كار پیامبران تبلیغی ترویج و تبلیغ و اجرا و تفسیر شریعتی بود كه حاكم بر زمان آنها بوده است علمای امت در عصر خاتمیت كه عصر علم است قادرند با معرفت به اصول كلی اسلام و شناخت شرایط زمان و مكان آن كلیات را باشرایط و مقتضیات زمانی و مكانی تطبیق دهند و حكم الهی را استخراج كنند.[۶]

[۱] . احزاب، آیه ۴۰.

[۲] . سبحانی، منشور عقاید امامیه، ص۱۳۶، موسسه امام صادق -علیه السّلام-  اول، ۱۳۷۶ه.

[۳] . انعام، آیه ۱۹.

[۴] . طوسی، امالی، ص۳۴۲، قم، دارالثقافه، اول، ۱۴۱۴ق.

[۵] . عاملی، حر، وسائل الشیعه، ۱/۱۵ قم، آل البیت ـ علیهم السّلام ـ، دوم ۱۴۱۴ق.

[۶] . مرتضی مطهری، مجموعه آثار، ۲، ص ۱۸۴، نشر صدرا، چاپ ۸ سال ۱۳۷۸ ش.