قصّه‌های قرآن، كه شرح زندگی پیشینیان و پیغمبران و اقوام مختلف است، اگرچه، برای عدّه‌ای كه دچار نوعی ملال خاطرند سبب تسلی می‌گردد، و نقل آن قصّه‌ها باعث تفریح و تنوع شمرده شده است. ولیكن در حقیقت این قصّه‌ها نه برای تفریح و نه برای سرگرمی و تنوع است، بلكه اگر با دقت و معرفت به این قصّه‌ها بنگریم، مشاهده می‌كنیم كه بیان این قصّه‌ها برای عموم مردم، باعث عبرت و درس آموزی فراوانی است. قصّه‌های قرآنی، دنیایی از مطالب تربیتی و درس‌های آموزنده‌ی تلخ و شیرین را در بردارد، كه بیان پیام‌های تربیتی و عبرت آموز همه این داستانها مجالی بیش‌تر را می‌طلبد.
در اینجا تنها به چند نمونه از پیام‌های تربیتی و درس‌های عبرت‌آموز این قصّه‌ها اشاره كوتاهی داریم.
۱. قصّه آدم ابوالبشر، درس بی‌تجربگی و اثرات سوء نداشتن الگو، اشاره دارد.(۱)
۲. قصّه هابیل و قابیل، عبرت از حسد ورزیدن، كه انگیزه‌ی اقدام قابیل برای قتل برادرش هابیل شد.(۲)
۳. داستان یوسف ـ علیه السّلام ـ درس پاكی و طهارت و مبارزه با نفس اماره را میآموزاند.(۳)
۴. قصّه ابراهیم خلیل الله ـ علیه السّلام ـ و استدلال او بر یكتاپرستی،(۴) و ایثار و گذشت او در راه خدا،(۵) و فدا نمودن فرزند برای رضای خدا و حضرت دوست بود.(۶)
۵. داستان ایوب ـ علیه السّلام ـ، او كه مظهر صبر و استقامت بود(۷) و پس از ابتلاء به بلا و گرفتاری دعا نمود و استجابت دعایش توسط حق تعالی،(۸) درس صبر و استقامت و دعا را به ما میآموزاند.
۶. قصّه موسی كلیم الله ـ علیه السّلام ـ درس قدرت الهی است، زیرا او در زمانی می‌زیست كه همه كودكان را به دستور فرعون در شكم مادرانشان می‌كشتند، و خداوند در خانه‌ی فرعون او را در ناز و نعمت قرار داد تا بفهماند وعده‌ی الهی حق است.(۹)
۷. داستان طغیان قوم بنی‌اسرائیل، با آن همه معجزات(۱۰) و نجات از دست فرعونیان،(۱۱) و نعمت‌های الهی(۱۲)، درس عبرت آموز سرانجام پیروی ننمودن از رهبر و عاقبت نافرجام آن را بیان می‌كند.(۱۳)
۸. قصّه نوح ـ علیه السّلام ـ، عمر نوح،(۱۴) فرزند ناخلف نوح(۱۵) و همه و همه قدرت لایزال و مطلق الهی را به ما میآموزاند.
۹. قصّه قوم لوط،(۱۶) سرانجام غمبار همجنس بازی(۱۷) در آن عصر و عاقبت آن را در عصر جدید به نمایش می‌گذارد.
۱۰. داستان اصحاب كهف،(۱۸) قصّه خداجویی و خداخواهی عدّه‌ای از جوانان است و خواب سیصد و نه ساله‌شان و بیداری آنان پس از آن همه سال، دلیل محكمی بر زنده شدن انسان‌ها در روز قیامت است.(۱۹)
۱۱ قصّه مریم مقدس، درس پاكی و عفاف و فضیلت(۲۰) زنی پاكدامن،(۲۱) و در عین حال قدرت الهی را بازگو می‌كند كه خدای تبارك تعالی می‌تواند بر خلاف نظام طبیعی عالم از دختری باكره، كه هیچ مردی او را لمس(۲۲) ننموده، فرزندی همچون مسیح (ع) را بدنیا آورد، (۲۳)كه در گهواره سخن می‌گوید.(۲۴)
۱۴. زندگانی حضرت محمد مصطفی ـ صلی الله علیه و آله اجمعین ـ، كه در جای جای قرآن مجید می‌بینیم، درس عبرت آموز صبر و استقامت و یگانه پرستی و عشق به معبود و یك عمر تلاش با بركت و پاكی و درستی و در راه خدا بودن را به ما میآموزاند.
داستا‌های قرآنی آیینه‌ی مصفایی برای جلوه‌گر نمودن عیب‌ها و كردارهای پسندیده و ناپسند است، آیینه‌ای كه در آن درس ایمان و معنویت، ایثار و جانبازی و صبر و شكیبایی است و در یك كلام می‌توان ادعا نمود كه همه‌ی آنچه كه برای انسان ارزش و یا ضد ارزش است، در این قصّه‌ها قابل مشاهد است، و بهترین راهنمای اخلاقی به حساب می‌آید، لذا قرآن كریم، بیش از یك سوم از آیات خود را به شرح زندگانی پیشینیان و پیغمبران و اقوام مختلف اختصاص داده است، و آن را «احسن القصص» بهترین قصّه‌ها نامیده، چون ظاهری زیبا و شیرین و باطنی پر محتوا دارد، البته تنها صاحبان اندیشه و خرد از این كلاس عالی بشریت درس عبرت می‌گیرند(۲۵)
نكته‌ای كه نباید فراموش شود، این است كه: «قرآن اصلاً كتاب تاریخ نیست و منظورش از نقل داستانها، قصّه سرائی مانند كتب تاریخ و بیان تاریخ و سرگذشت نیست، بلكه كلامی است الهی كه در قالب وحی ریخته شده، و منظور آن هدایت خلق به سوی رضوان خدا و راههای سلامت است، و به همین جهت است كه می‌بینیم هیچ قصّه‌ای را با تمام جزئیات آن نقل نكرده، و از هر داستان، آن نكات متفرقه كه مایه‌ی عبرت و تأمل و دقت است و یا آموزنده‌ی حكمت و موعظه است و یا سودی دیگر از این قبیل دارد.»(۲۶) بیان می‌كند.
عبرتست این قصّه ای جان مر‌ترا
تا شوی راضی تو در حكم خدا(۲۷)
امام علی ـ علیه السّلام ـ در نهج‌البلاغه دارد: «وَاعتَبِروُا بِما قَد رَأیتُمْ مِنْ مَصارِعِ القُروُنِ قَبلكُم.(۲۸) و از آنچه بر گذشتگان شما رفت عبرت گیرید.»
پی نوشتها:
۱. بقره: ۳۷ ـ ۳۱.
۲. مائده: ۳۷ ـ ۳۲.
۳. یوسف: ۵۳.
۴. بقره: ۲۵۸ تا ۲۶۰.
۵. انبیاء: ۶۰ تا ۶۲.
۶. صافات: ۱۰۱ ـ ۱۱۰.
۷. ص: ۴۱ ـ ۴۴.
۸. انبیاء: ۸۳ و ۸۴.
۹. قصص: ۷ ـ ۱۴.
۱۰. طه: ۷۰.
۱۱. اعراف: ۱۴۱ و یونس: ۹۰ و طه: ۸۰ و دخان: ۳۰.
۱۲. بقره: ۴۰ ـ ۴۷.
۱۳. اعراف: ۱۴۲ و ۱۵۰ ـ ۱۵۴.
۱۴. عنكبوت: ۱۴.
۱۵. یونس: ۴۶.
۱۶. عنكبوت: ۲۸ ـ ۳۵.
۱۷. اعراف: ۸۰.
۱۸. كهف: ۹ ـ ۲۶.
۱۹. عنكبوت: ۲۰ ـ ۲۲.
۲۰. آل عمران: ۴۲ و مریم: ۲۷.
۲۱. تحریم: ۱۲.
۲۲. مریم: ۲۰.
۲۳. آل عمران: ۴۵.
۲۴. مریم: ۳۰.
۲۵. ر.ك: مكارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالكتب الاسلامیه، ۱۳۶۱، ج ۹، ص ۲۹۸ و ۴۱۵ ـ ۴۱۸.
۲۶. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان، ترجمه محمد باقر موسوی همدانی، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه، ۱۳۷۷، ج ۱، ص ۴۶۳.
۲۷. مولوی، جلال الدین، مثنوی، دفتر سوم، ص ۸۷.
۲۸. نهج‌البلاغه، خطبه ۱۶۱.
منبع: نرم افزار پاسخ ۲ مرکز مطالعات حوزه.
