کتاب علوم قرآنی تألیف سید محمد باقر حکیم ترجمه دکتر محمد علی لسانی فشارکی می باشد.کتاب پیرامون علوم قرآن نوشته شده است.
مؤلف مهمترین موضوعات مربوط به علوم قرآن را در این کتاب طی چهار بخش بیان کرده است که خلاصه مطالب آن به قرار زیر است:
محتوای بخش اول
مباحثی در قرآن شناسی. این بخش شامل ۶ (شش) فصل می‌باشد در فصل اول پیرامون قرآن و نامهای آن، علوم قرآنی و تاریخ علوم قرآن و تدبر در قرآن سخن گفته است. در فصل دوم پیرامون نزول قرآن بحث کرده است که در ابتدا واژه وحی را معنا کرده، حالات و صورتهای مختلف آن را ذکر نموده، نزول دفعی و تدریجی قرآن را با استفاده از آیات توضیح داده است. در فصل سوم، اسباب نزول را بحث کرده، که در این رابطه، سبب نزول را معنا نموده و فواید شناخت آن را ذکر کرده است در فصل چهارم هدف از نزول قرآن بحث شده است. این فصل از مهمترین مباحث این بخش می‌باشد که در آن اهداف اساسی از نزول قرآن را مورد بررسی قرار داده در این رابطه چند هدف اساسی را نام برده، و توضیح می‌دهد در فصل پنجم سوره‌های مکی و مدنی توضیح داده شده است وی در ابتدا، راههای شناخت سوره‌های مکی و مدنی را ذکر کرده، ویژگیهای هر کدام را بیان نموده است، در پایان شبهات مربوط به سوره‌های مکی و مدنی را مطرح کرده، آنها را پاسخ می‌دهد. در فصل ششم تدوین قرآن بحث شده، وی در ابتدا تدوین قرآن در زمان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را توضیح داده، کسانی که در زمان آن حضرت اقدام به جمع قرآن نموده‌اند را معرفی می‌کند، آنگاه به اختصار مساله تحریف را مطرح و با ذکر ادله ایی عدم تحریف پذیری قرآن را اثبات می‌نماید در پایان این فصل جمع قرآن در عهد شیخین و شبهاتی که در این زمینه وجود دارد، مورد بررسی قرار گرفته است. [۱]
← محتوای بخش دوم
مباحثی از علوم قرآنی این بخش شامل سه فصل می‌باشد: فصل اول درباره اعجاز قرآن است که در آن واژه معجزه معنا شده، آنگاه تفاوت بین معجزه و ابتکار علمی بیان شده، برخی از دلایل اعجاز قرآن را ذکر کرده است در پایان شبهاتی که از طرف مستشرقان درباره اعجاز قرآن، و وحی ذکر شده است را مطرح نموده، آنها را پاسخ می‌دهد فصل دوم درباره محکم و متشابه است که در آن پس از تعریف آنها از جهت لغت و اصطلاح، دیدگاههای اساسی و صاحب نظران همچون فخر رازی ،ابن تیمیه ،علامه طباطبائی ، در این باره نقد و بررسی شده است فصل سوم: در این فصل نسخ در قرآن را بحث کرده است که پس از تعریف نسخ و اقسام آن، جواز نسخ را از نظر عقلی و شرعی مورد بررسی قرار داده است. در ادامه تفاوت نسخ و بداء را ذکر کرده است آنگاه نمونه‌هایی از آیات که منسوخ قلمداد شده‌اند را بررسی نموده است.
← محتوای بخش سوم
پژوهشهایی درباره تفسیر و مفسران این بخش شامل ۴ فصل می‌باشد: در فصل اول پیرامون واژه تفسیر و تاویل سخن گفته، آن دو را از نظر لغت و اصطلاح معنا کرده شرائط یک مفسر قرآن را ذکر کرده است در فصل دوم تفسیر در عصر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم مورد بحث قرار گرفته، که در ابتدا جایگاه تفسیر در آن زمان و نقش پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در تفسیر قرآن را بررسی کرده، آنگاه از اهل بیت علیه‌السّلام به عنوان مرجعیت فکری نام برده نقش آن بزرگواران در این زمینه را توضیح می‌دهد در فصل سوم تفسیر در عصر صحابه و تابعین بحث شده، که در این رابطه منابع مورد نیاز جهت تفسیر را توضیح داده، تفسیر در این دوران را ارزیابی نموده است. در فصل چهارم تفسیر در مکتب اهل بیت علیه‌السّلام بیان شده است وی پس از توضیحاتی در این باره دو وجه تمایز برای تفسیر در مکتب اهل بیت علیه‌السّلام ذکر کرده، آنگاه مبانی نظریه اهل بیت علیه‌السّلام در تفسیر را توضیح می‌دهد.
← محتوای بخش چهارم
تفسیر موضوعی قرآن. این بخش شامل پنج فصل می‌باشد: فصل اول در بیان تعریف تفسیر موضوعی و نیاز زمان به این نوع تفسیر و ارائه فهرست اجمالی موضوعات قرآنی و شیوه قرآن در ارائه آنها می‌باشد فصل دوم مربوط است به قصه‌های قرآن ، که در آن تفاوت قصه‌های قرآن با دیگر قصه‌ها بیان شده است آنگاه اهداف قرآن از قصه پردازی تشریح و در پایان شاخصه‌های کلی داستانهای قرآن را ذکر کرده است فصل سوم درباره داستان موسی علیه‌السّلام است که این داستان را بر حسب مواضع ذکر آن در قرآن مورد بررسی قرار گرفته است فصل چهارم پیرامون فواتح سوره‌ها و دیدگاه و نظریات درباره آن، می‌باشد فصل پنجم: درباره جانشینی آدم علیه‌السّلام از نظر آیات قرآنی مورد بررسی قرار گرفته است قابل ذکر است که مباحث و مطالب این کتاب، مجموعه درسی است که مؤلف موفق شده است در بغداد برای دانشجویان دانشکده اصول دین تدریس کند. که پس از چندین نوبت تدریس آن را به چاپ رسانیده است. [۲]
ویژگی‌ها
۱- در اکثر موضوعات مطرح شده، شبهات مربوطه را ذکر و آنها را پاسخ می‌دهد. ۲- دیدگاههای مختلف مورد ارزیابی و نقد و بررسی قرار گرفته است ۳- شبهات مستشرقین درباره وحی نقد و بررسی شده است ۴- در مباحث مطرح شده دیدگاههای شیعه امامیه ، بیان شده است. ۵- در بحث تحریف، برخی از روایات موجود در کتابهای روایی شیعه که برخی از اهل سنت از آنها تحریف قرآن را استفاده کرده‌اند را مطرح نموده، جواب آنها را می‌دهد ۶- یکی از مهمترین بخش‌های این کتاب، بخش پایانی (چهارم) است که در آن تفسیر موضوعی قرآن را با روشی جدید مورد بررسی قرار داده است اشکالات: ۱- مهمترین اشکال این کتاب آن است که فهرست منابع و مآخذ ندارد ۲- بحث تحریف کمتر مورد توجه قرار گرفته است
← ویژگیهای نسخه ترجمه
۱- متن ترجمه سلیس و روان می‌باشد ۲- عناوین اصلی موضوعات در ترجمه، با عناوین متن عربی مطابقت داشته و به طور صحیح ترجمه شده است اشکالات: ۱- آیات وارد شده در متن، ترجمه نشده‌اند ۲- مترجم فقط کتاب را ترجمه نموده، و در مواردی که نیازمند به توضیح می‌باشد، مطالبی اضافه ننموده است مانند آنچه که در صفحه (۱۶۷) در پاورقی آورده (بدون توضیح) لسان العرب ماده «حکم»، در صورتیکه لازم است جلد و صفحه آن توسط ایشان ذکر می‌شد
نسخه شناسی
کتاب یک جلد، متن آن فارسی و دارای ۵۰۹ صفحه می‌باشد که مشخصات آن به قرار زیر است: ۱- نوع کاغذ: اعلاء ۲- جلد: گالینگور ۳- نوبت چاپ: اول ۴- تاریخ انتشار: سال ۱۳۷۸ هجری شمسی ۵- ناشر: انتشارات مؤسسه فرهنگی انتشاراتی تبیان ۶- تیراژ: سه هزار نسخه ۷- دارای فهرست موضوعات کتاب ۸- مؤلف: سید محمد باقر حکیم ۹- مترجم: محمد علی لسانی فشارکی ۱۰- کتاب: علوم قرآنی
پانویس
۱. علوم قرآنی،حکیم،ص۹-۱۲۵.
۲. علوم قرآنی،حکیم،ص۳۵۷به بعد.
منبع:نرم افزار مشکات الانوار،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
