یکی از مطالب مهم در دین اسلام امامت پس از پیامبر اسلام (ص) است. خداوند متعال همشیه پیامبرانی را برای هدایت بشر فرستاد تا سعادت دنیاو آخرت آنان با پیروی از پیامبران تأمین شود. آخرین پیامبر خدا محمد مصطفی (ص) است که با آوردن قرآن کریم دین اسلام را برای هدایت بشر به ارمغان آورد. خداوند درباره پیامبر اسلام می فرماید: «إِنَّا أَرْسَلْناكَ بِالْحَقِّ بَشيراً وَ نَذيراً وَ لا تُسْئَلُ عَنْ أَصْحابِ الْجَحيمِ ؛ما تو را به حق، براى بشارت و بيم دادن (مردم جهان) فرستاديم؛ و تو مسئول (گمراهى) دوزخيان (پس از ابلاغ رسالت) نيستى!»[۱]
اینکه همه مردم از پیامبر (ص) متابعت نکردند و همگی هدایت نشدند نه ربطی به خداوند دارد و نه به پیامبر اسلام (ص)؛ بلکه این مردم هستند که خود شان از آن حضرت پیروی نکرده و از نعمت بزرگ الهی خود شان را محروم نموده اند.
در آیه دیگر خداوند خطاب به رسول گرامی اسلام (ص) می فرماید: «وَ ما أَرْسَلْناكَ إِلاَّ رَحْمَةً لِلْعالَمينَ[۲] ؛ ما تو را جز براى رحمت جهانيان نفرستاديم». خداوند با این آیه رحمت بودن پیامبر را برای جهانیان بیان نمودهخ و رحمت پیامبر (ص) این است که آن حضرت مایه هدایت مردم و بشر تا پایان تاریخ است. یعنی آن حضرت از هیچ تلاشی برای حفظ مردم از گمراهی فروگزار نکرده و راهی را برای هدایت مردم تا روز قیامت نشان داده است.
یکی از مصادیق رحمت مسئله امامت و سرپرستی مردم تا روز قیامت است که از مهمترین و اساسی ترین فلسفه نبوت و رسالت پیامبر اسلام (ص) به شمار می آید. اگر خداوند و نیز رسول گرامی اسلام (ص) العیاذ بالله از این مسئله غافل شده باشند، رحمت الهی ناقص بوده و همه بشر از این رحمت برخوردارد نشده اند. ولی خداوند و پیامبرش هرگز از این هدف غافل نبوده و در آیات متعدد قرآن کریم به آن توجه شده و نیز پیامبر اسلام در احادیثث متعددی از امامت و ولایت امام علی (ع) و اهل بیت (ع) سخن فرموده و بر آن تأکید داشته است.
یکی از از آیات قرآن کریم آیه تبلیغ است که به امامت و ولایت امام علی (ع) ارتباط دارد. خداوند خطاب به پیامبر اسلام (ص) می فرماید: «يَأَيهَّا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ وَ إِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لَا يهَدِى الْقَوْمَ الْكَافِرِين»؛[۳]«اى پيامبر! آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده‌است، كاملًا (به مردم) برسان! و اگر نكنى، رسالت او را انجام ندادهاى! خداوند تو را از (خطرات احتمالى) مردم، نگاه مىدارد و خداوند، جمعيّت كافران (لجوج) را هدايت نمىكند».
از مطالب مختصری که بیان می شود ارتباط این آیه و دستوری که خداوند به پیامبر اسلام (ص) با مسئله امامت و لایت امام علی (ع) روشن می گردد:
در این آیه شریفه خداوند به رسول خدا(ص) دستور اکید فرموده که پیغام تازه‌ای به بشر ابلاغ کند و نیز به حضرت وعده داده که او را از خطراتی که ممکن است در این ابلاغ متوجه او شود نگهداری می‌کند. این پيغام تازه از لحن خطاب خداوند معلوم می شود، خطرناكترين موضوعی است كه رسول اللَّه(ص) به تازگى مامور تبليغ آن شده‌است. پس آيه شريفه از يك امر مهمى سخن می‌گوید. و آن امر هر چه هست امرى است كه رسول اللَّه(ص) از تبليغ آن مىترسد، و در دل بنا دارد آن را تا يك روز مناسبى تاخير بيندازد، چه اگر ترس آن جناب و تاخيرش در بين نبود حاجتى به اين تهديد كه بفرمايد:«وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ» نبود.[۴]
پس معنای آیه شریفه این است که اين حكمى كه از ناحيه پروردگارت به تو نازل شده تبليغ كن، كه اگر اين يكى را تبليغ نكنى مثل اينست كه از تبليغ مجموع دين كوتاهى كرده باشى، و لازمه اين معنا اين است كه مقصود از«ما أُنْزِلَ»آن حكم تازه و مقصود از«رسالت» مجموع دين باشد. پس مراد اين است كه اين حكم را تبليغ كن و گرنه اصل دين و يا مجموع آن را تبليغ نكردهاى، و اين يك معناى صحيح و معقولى است.[۵]
اما رسول اللَّه (ص) از اظهار آن انديشناك بوده است. از همين جهت بوده كه خداوند امر اكيد فرمود كه بدون هيچ ترسى آن را تبليغ كند، و او را وعده داد كه اگر مخالفين در صدد مخالفت بر آيند آنها را هدايت نكند، و اين مطلب را رواياتى كه هم از طرق عامه و هم از طرق اماميه وارد شده‌است تأييد مىكند، چون مضمون آن روايات اين است كه آيه شريفه درباره ولايت على(ع) نازل شده، و خداوند رسول اللَّه(ص) را مامور به تبليغ آن نموده، و آن جناب از اين عمل بيمناك بوده كه مبادا مردم خيال كنند وى از پيش خود پسر عم خود را جانشين خود قرار داده است، و به همين ملاحظه انجام آن امر را به انتظار موقع مناسب تاخير انداخت تا اينكه اين آيه نازل شد، ناچار در غدير خم آن را عملى كرد و در آنجا فرمود: «من كنت مولاه فهذا على مولاه» يعنى هر كه من مولاى اويم، اين على بن ابى طالب نيز مولاى اوست.[۶]
در الدرالمنثور در ذیل این آیه شریفه از مجاهد نقل کرده هنگامی که آیه «بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبّكَ» نازل گردید رسول خدا(ص) عرض کرد خدایا من تنها هستم چگونه می‌توانم مردم را بر آن جمع کنم؟ سپس آیه ای نازل شد که «وَ إِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ». در ادامه از ابو سعید خدری نقل کرده که این آیه شریفه بر رسول خدا(ص) در روز غدیر خم درباره علی بن ابی طالب نازل گردید. و از ابن مسعود روایت شده که ما در زمان رسول خدا (ص)آیه شریفه را اینگونه قرائت می کردیم: «يَأَيهُّا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ(ان علیا مولی المؤمنین) وَ إِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ».[۷]
نویسنده: حمیدالله رفیعی
پی نوشت:
[۱] . بقره، ۱۱۹.
[۲] . انبیاء، ۱۰۷.
[۳] . المائده،۶۷.
[۴] . رک: محمد حسین طباطبایی، المیزان فی تفسیرالقرآن، ج۶، ص۴۲-۴۳، قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسين حوزه علميه قم، چ۵، ۱۴۱۷ق.
[۵] . رک: همان، ص۴۶.
[۶] . رک: محمد حسین طباطبایی، المیزان فی تفسیرالقرآن ج۶ص ۴۶- ۴۸.
[۷]. جلال الدین سیوطی، الدر المنثور، ج۳ص۱۱۷؛ محمد بن علي شوكانی، فتح القدير الجامع بين فني الرواية والدراية من علم التفسير، ج۲ص۶۰ .
