چرا خداوند از حضرت عیسی به عنوان «كلمه» یاد می كند كه به مریم القاء شده است؟ این مطلب این شبهه را به ذهن نزدیک می کند که حضرت مسیح (ع) همان چیزی است که مسیحیان می گویند.
پاسخ:
«كلمه» از نظر لغت بر لفظ معنادار اطلاق می شود چه این لفظ مفرد باشد مثل اسم و فعل و حرف و چه این كه جمله ناقص باشد. اما در اصطلاح قرآن كلمه ای كه به خدا نسبت داده شده به چیزی گفته می شود كه اراده خداوند توسط آن ظاهر گردد مثل كلمه ایجاد كه خداوند هر گاه آن را اراده كند با گفتن «كن» اراده می كند.(۱)
در قرآن كریم عبارت «كلمه» در آیات متعددی به خداوند نسبت داده شده كه مراد از آن ها قول و سخن می باشد. مثلا در آیات لامبدل لكلمات الله.(۲) لا تبدیل لكلمات الله(۳) یحق الحق بكلماته(۴) و آیات دیگر به معنای قول و سخن می باشد.(۵)
كلمه به معنای مخلوق نیز به كار رفته است مثلا در آیه قُل لَّوْ كانَ الْبَحْرُ مِدَادًا لِّكلِمَاتِ رَبِّی لَنَفِدَ الْبَحْرُ قَبْلَ أَن تَنفَدَ كلِمَاتُ رَبِّی... اگر دریاها برای (نوشتن) كلمات پروردگارم مركب شود، دریاها پایان می گیرد، پیش از آن كه كلمات پروردگارم پایان یابد.»(۶) كلمات به معنای مخلوقات می باشد.(۷)
اما در خصوص حضرت عیسی ـ علیه السلام ـ عنوان «كلمه» در دو آیه اطلاق شده است. در یكی از این آیات آمده است: «به یاد آورید هنگامی را كه فرشتگان گفتند: ای مریم خداوند تو را به كلمه ای از طرف خودش بشارت می دهد كه نامش مسیح، عیسی بن مریم است.»(۸) و در آیه دیگر می فرماید: «ای اهل كتاب، در دین تان غلوّ و زیاده روی نكنید و درباره خدا غیر از حق نگویید مسیح عیسی بن مریم فقط فرستاده خدا است و كلمه اوست كه او را به مریم القا نمود و روحی از او بود. بنابراین به خدا و پیامبران او ایمان آورید و نگویید خداوند سه گانه است»(۹)
در این آیه شریفه خداوند با بیان چند نكته بطلان عقاید مسیحیان نسبت به حضرت عیسی ـ علیه السلام ـ را به اثبات رسانده و الوهیت او را نفی نموده است. به این معنا كه عیسی فرزند مریم بود و از او متولد شد و او فرستاده و رسول خدا بود. سومین چیزی را كه خداوند برای بطلان عقاید مسیحیان ذكر می كند این است كه او كلمه خدا بود كه به مریم القا شد.(۱۰)
درباره این كه چرا به حضرت مسیح ـ علیه السلام ـ كلمه گفته شد، در میان مفسران سخنان، بسیار است و اقوال مختلفی ذكر شده است.
برخی گفته اند به این جهت به حضرت مسیح ـ علیه السلام ـ كلمه گفته شده كه انبیاء گذشته و یا لااقل انبیاء بنی اسرائیل بشارت منجی گری او را داده بودند. عده دیگری گفته اند به عیسی كلمه گفته شد، زیرا او بیان كننده مراد خداوند در تورات و بیان كننده تحریفات آن بوده و بازگو كننده آن چه كه بنی اسرائیل در آن ها اختلاف داشته اند بوده است. برخی هم گفته اند كه مراد از كلمه درباره حضرت مسیح ـ علیه السلام ـ همان بشارت است یعنی كلمه به معنای بشارت می باشد.
علاّمه طباطبایی هیچ كدام از این نظریات را نپذیرفته و می فرماید: مراد از «كلمه» خود حضرت عیسی ـ علیه السلام ـ می باشد از جهت این كه او «كلمه الایجاد» به معنای «كن» است یعنی حضرت مسیح ـ علیه السلام ـ با «كن تكوینی خداوند» خلق شده است. هر چند تمام انسان ها با این كلمه خلق شده اند لكن ولادت سایر انسان ها به صورت طبیعی و از مجرای اسباب و عوامل عادی می باشد اما حضرت عیسی ـ علیه السلام ـ بدون واسطه اسباب تدریجی و عوامل طبیعی و عادی به مجرد «كلمه تكوین» خلق شده است. پس او نفس كلمه است.
آیه إِنَّ مَثَلَ عِیسَی عِندَ اللّهِ كمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِن تُرَابٍ ثِمَّ قَالَ لَهُ كن فَیكونُ.(۱۱) مَثَل عیسی در نزد خدا همچون آدم است كه او را از خاك آفرید و سپس به او فرمود: موجود باش، او هم فورا موجود شد، این قول را تأیید می كند.(۱۲) در تفسیر نمونه هم به این قول اشاره شده و گفته است كه: بیش تر به نظر می رسد كه علت نام گذاری حضرت مسیح به «كلمه» همان تولد فوق العاده او باشد كه مشمول آیه إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَیئًا أَنْ یقُولَ لَهُ كنْ فَیكونُ.... فرمان او چنین است كه هر گاه چیزی را اراده كند، تنها به آن می گوید «موجود باش» آن نیز بی درنگ موجود می شود.»(۱۳) هر چند در این تفسیر گفته شده كه ممكن است علت این تعبیر درباره حضرت مسیح ـ علیه السلام ـ این باشد كه كلمه در اصطلاح قرآن به معنای مخلوق است. از آن جا كه مسیح ـ علیه السلام ـ یكی از مخلوقات خدا است، عنوان كلمه بر او اطلاق گردید. تا در ضمن، پاسخی به مدعیان الوهیت عیسی ـ علیه السلام ـ نیز باشد.(۱۴)
این كه خداوند می فرماید: و كلمته القاها الی مریم معنایش این است كه كلمه «كن» را به مریم بتول القا كرد و بدون اسباب عادیه، مسیح ـ علیه السلام ـ را در شكم حضرت مریم به وجود آورد و روی این جهت، اسم «كلمه» اختصاص به او پیدا نموده است. و به دنبال آن می فرماید: «و روح منه» و روح هم امر خدا است زیرا خداوند فرموده است قل الروح من امر ربّی(۱۵) و چون عیسی ـ علیه السلام ـ كلمه «كن تكوینی» است و «كن» هم امر است سپس او روح هم می باشد.(۱۶) و بدین روی به روح الله نیز معروف می باشد.
پس علت نام گذاری حضرت مسیح ـ علیه السلام ـ به «كلمه» این است كه آن حضرت به امر مستقیم خداوند با كلمه «كن تكوینی» ایجاد شده و اسباب عادی و طبیعی در خلقت او نقش نداشته است.
پی نوشتها:
۱. ر.ک، طباطبائی، محمد حسین، المیزان، ۳: ۱۹۲، قم، موسسه نشر اسلامی.
۲. انعام : ۳۴.
۳. یونس :۶۴.
۴. انفال : ۷.
۵. المیزان، ۱ :۲۶۹.
۶. کهف : ۱۰۹.
۷. ر. ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ اول، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۵۴۸.
۸. آل عمران : ۴۵.
۹. نساء : ۱۷۱.
۱۰. تفسیر نمونه، همان، ج۴، ص ۲۲۲.
۱۱. آل عمران : ۵۹.
۱۲. المیزان، همان، ج۳، ص۱۹۳.
۱۳. یس : ۸۲.
۱۴. ر.ک: تفسیر نمونه، همان، ج۲، ص۵۴۸ و ج۴، ص۲۲۲.
۱۵. اسرأ : ۸۵.
۱۶. المیزان، همان، ج۵، ص۱۴۹.
