خداوند در قرآن کریم می فرماید: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلاَّ أَنْ يُؤْذَنَ لَكُمْ إِلى طَعامٍ غَيْرَ ناظِرينَ إِناهُ وَ لكِنْ إِذا دُعيتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا وَ لا مُسْتَأْنِسينَ لِحَديثٍ إِنَّ ذلِكُمْ كانَ يُؤْذِي النَّبِيَّ فَيَسْتَحْيي مِنْكُمْ وَ اللَّهُ لا يَسْتَحْيي مِنَ الْحَقِّ وَ إِذا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتاعاً فَسْئَلُوهُنَّ مِنْ وَراءِ حِجابٍ ذلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَ قُلُوبِهِنَّ وَ ما كانَ لَكُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَ لا أَنْ تَنْكِحُوا أَزْواجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَداً إِنَّ ذلِكُمْ كانَ عِنْدَ اللَّهِ عَظيماً (احزاب،۵۳)
ای كسانی كه ایمان آورده اید! در خانه های پیامبر داخل نشوید مگر به شما برای صرف غذا اجازه داده شود، در حالی كه (قبل از موعد نیایید و) در انتظار وقت غذا ننشینید امّا هنگامی كه دعوت شدید داخل شوید و وقتی غذا خوردید پراكنده شوید، و (بعد از صرف غذا) به بحث و صحبت ننشینید این عمل، پیامبر را ناراحت می نماید، ولی از شما شرم میكند (و چیزی نمی‌گوید) امّا خداوند از (بیان) حق شرم ندارد! و هنگامی كه چیزی از وسایل زندگی را (بعنوان عاریت) از آنان [همسران پیامبر] می‌خواهید از پشت پرده بخواهید این كار برای پاكی دلهای شما و آنها بهتر است! و شما حق ندارید رسول خدا را آزار دهید، و نه هرگز همسران او را بعد از او به همسری خود درآورید كه این كار نزد خدا بزرگ است!
تفسیر:
روی سخن در این آیه به مؤمنان است و بخشی دیگر از احكام اسلام مخصوصا آنچه مربوط به آداب معاشرت با پیامبر -صلی الله علیه و اله و سلم- و خانواده نبوت بوده است ضمن جمله های كوتاه و گویا و صریح بیان میكند.
نخست میگوید:« ای كسانی كه ایمان آورده اید! هرگز در اطاق های پیامبر - صلی الله علیه و اله و سلم- سر زده داخل نشوید، مگر اینكه برای صرف غذا به شما اجازه داده شود»، آنهم مشروط به اینكه به موقع وارد شوید، نه اینكه از مدتی قبل بیائید و در انتظار وقت غذا بنشینید و به این ترتیب یكی از آداب مهم معاشرت را در آن محیطی كه این آداب كمتر رعایت می شد بیان می كند، گر چه سخن در باره خانه پیامبر- صلی الله علیه و اله و سلم- است، ولی مسلما این حكم اختصاص به او ندارد، در هیچ مورد بدون اجازه نباید وارد خانه كسی شد (چنان كه در سوره نور آیه ۲۷ نیز آمده است) حتی در حالات پیامبر - صلی الله علیه و اله و سلم- میخوانیم كه وقتی میخواست وارد خانه دخترش« فاطمه- علیهاسلام- » شود بیرون در می ایستاد و اجازه می گرفت، و یك روز« جابر بن عبد اللَّه» با او بود پس از آنكه برای خود اجازه گرفت برای« جابر» نیز اجازه گرفت!
بعلاوه به هنگامی كه دعوت به طعام می‌شوند باید وقت شناس باشند و مزاحمت بی موقع برای صاحب خانه فراهم نكنند.
سپس به دومین حكم پرداخته میگوید:« ولی هنگامی كه دعوت شدید وارد شوید، و هنگامی كه غذا خوردید پراكنده شوید»
این حكم در حقیقت تاكید و تكمیلی بر حكم گذشته است، نه بی موقع به خانهای كه دعوت شدهاید وارد شوید، و نه اجابت دعوت را نادیده بگیرید، و نه پس از صرف غذا برای مدتی طولانی درنگ كنید.بدیهی است تخلف از این امور موجب زحمت و دردسر برای میزبان است و با اصول اخلاقی سازگار نیست.
در سومین حكم می فرماید:« پس از صرف غذا مجلس انس و گفتگو در خانه پیامبر (و هیچ میزبان دیگری) تشكیل ندهید»
البته ممكن است میزبان خواهان چنین مجلس انسی باشد در این صورت مستثناست، سخن از جایی است كه تنها دعوت به صرف غذا شده، نه تشكیل مجلس انس، در چنین جایی باید پس از صرف غذا مجلس را ترك گفت، به خصوص اینكه خانه، خانه ای همچون بیت پیامبر - صلی الله علیه و اله و سلم- باشد كه كانون انجام بزرگترین رسالت های الهی است و باید امور مزاحم، وقت او را اشغال نكند.(۱)
سپس علت این حكم را چنین بیان میكند:« این كار پیامبر را آزار می داد، اما او از شما شرم می كرد، ولی خداوند از بیان حق شرم نمی كند و ابا ندارد» إِنَّ ذلِكُمْ كانَ یؤْذِی النَّبِی فَیسْتَحْیی مِنْكُمْ وَ اللَّهُ لا یسْتَحْیی مِنَ الْحَقِّ.
البته پیامبر خدا نیز از بیان حق در مواردی كه جنبه شخصی و خصوصی نداشت هیچ ابا نمی كرد ولی بیان حق اشخاص از ناحیه خودشان زیبا نیست اما از ناحیه كسان دیگر جالب و زیباست، و مورد آیه نیز از این قبیل است، اصول اخلاقی ایجاب میكرد پیامبر - صلی الله علیه و اله و سلم- به دفاع از خود نپردازد، بلكه خداوند به دفاع از او پردازد.
بنابراین از این آیه نمی توان گفت كه در خانه رسول خدا- صلی الله علیه و اله و سلم- در غیر غذا خوردن بسته بود و مردم رفت وآمد نداشتند و این آیه فقط می گوید بعد از غذا خوردن بلند شوید و بروید. اما در مواقع دیگر كه وقت استراحت نیست همه مومنان هر وقت كه كارداشتند می آمدند و مسایلی را می پرسیدند و نگاه انحصاری به این آیه مثل این است كه رسول خدا- صلی الله علیه و اله و سلم- بفرماید:« در نماز این شرایط را مراعات كنید» و كسی از این دستور استفاده كند كه در اسلام واجبی غیر از نماز وجود ندارد و این نگاه را هیچ كس منطقی نمی داند.
لذا این آیه فقط مربوط به كسی است كه برای غذا خوردن دعوت شده ولی پس از صرف غذا باز می نشیند نه اینكه در موقع غذا نخوردن كسی به خانه رسول خدا- صلی الله علیه و اله و سلم- رفت و آمدی نداشت و اگر كسی مطالعه كوتاهی در سیره آن حضرت داشته ، این مطلب به خوبی برایش روشن خواهد گشت .
در آیه ۵۳ این پیام ها را می توان ذكر نمود:
۱ـ ایمان، مستلزم رعایت ادب و آداب اجتماعی است.
۲ـ حق آرامش در مسكن برای همگان محترم است خصوصا برای رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ .
۳ـ بهتر آن است كه مهمانی در منزل باشد.
۴ـ صاحب خانه حق دارد به كسی اذن ورود ندهد.
۵ـ پذیرائی از مهمان، از سیره پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ است.
۶ـ اصل مهمانی مهم است نه نوع غذا.
۷ـ مهمان نباید منتظر غذا باشد البته میزبان هم نباید مهمان را معطل كند.
۸ـ بدون دعوت به مهمانی نروید.
۹ـ دعوت را ردّ نكنید.
۱۰ـ آزار پیامبر از گناهان كبیره است.
پی نوشتها
۱. تفسیر نمونه، ج۱۷، ص: ۳۹۹
