معرفى اجمالى
آيات ولايت در قرآن، تأليف حضرت آیت‌الله مكارم شيرازى مى‌باشد. موضوع اين اثر آيات مربوط به ولايت و امامت مى‌باشد.
انگيزه محقق
سال ۱۳۷۹ به نام مبارك حضرت اميرالمؤمنين (علیه السلام) نامگذارى شده بود، چرا كه اول سال و آخر سال مصادف با عيد غديرخم بود، بسيار مناسب بود كه علاقمندان حضرت برنامه وسيع‌ترى براى شناسايى بيشتر فضائل و كمالات، سيره، سخنان، مديريت، اخلاق و سائر شئونات آن حضرت داشته باشند. حضرت آیت‌الله مكارم شيرازى در ماه مبارك رمضان طبق سنت سال‌هاى قبل بحث تفسيرى داشتند به خاطر تناسب با سال اميرالمؤمنين (علیه السلام) بحث تفسير آيات ولايت را شروع كردند كه هم بحث تفسيرى بود و هم بحث ولايى كه شامل مباحث جذاب و شيرين و پرمحتوايى بود، لذا محقق اين مطالب را جمع‌آورى كرده و پس از تحقيق كافى پيرامون مأخذ و منابع آن و شرح بيشتر بعضى مطالب كه به صورت مختصر بيان شده و ويراستارى مربوط به تبديل بيان به قلم اين مباحث ارزنده در تير ماه ۱۳۸۰ به زيور چاپ آراسته شد و در سال ۱۳۸۶ براى سومين بار توسط انتشارات نسل جوان واقع در قم در ۴۶۴ صفحه قطع وزيرى در يك جلد منتشر شد.
ساختار و گزارش محتوا
اين كتاب؛ مشتمل بر آيات ولايت است كه در سه فصل دسته‌بندى و تفسير شده است؛ فصل اول:
آيات خلافت و زعامت مسلمين؛ فصل دوم آيات فضائل اهل بيت عليهم السلام؛ فصل سوم: آيات فضائل مخصوص حضرت على (علیه السلام).
مؤلف ابتدا آيه مورد استدلال را آورده و دورنمايى از بحث را مطرح مى‌كنند و در آن بحث فشرده‌اى در مورد آيه موردنظر كرده تا خوانندگان با يك مطالعه اجمالى متوجه سير بحث شوند كه محتوى توضيحاتى اجمالى در مورد آيه مورد استدلال و اهميت موضوع و سير مباحث فصل است؛ مثلا دورنماى بحث آيه تبليغ به صورت خلاصه چنين آمده است، اين آيه شريفه به آيه تبليغ مشهور است كه مهم‌ترين مسأله جهان اسلام پس از نبوت است، به پيامبر اكرم(ص) به صراحت تمام امر شد كه تكليف مردم را در مسأله خلافت روشن كنند. در تفسير اين آيه دانشمندان شيعه و سنى مطالبى ارائه داده‌اند كه شرح آن خواهد آمد. بعد از دورنما، شرح و تفسير آيه را شروع مى‌كنند، همان طور كه عرض شد، كتاب برگرفته از درس تفسير آیت‌الله مكارم شيرازى است، لذا سبك تفسير همان سبك تفسير نمونه است.
مؤلف توجه خوانندگان را به اين نكته توجه مى‌دهند كه براى فهم آيات و سؤالاتى كه پيرامون مطالب و تفسير آن هست دو راه داريم: ۱. تفكر و تأمل در مضمون و محتواى خود امر با قطع نظر از تمامى رواياتى كه از شيعه و سنى در تفسير آن آورده شده و با صرف‌نظر از تاريخ و سخنان مفسّران. ۲.آيات شريفه را در سايۀ احاديث و رواياتى كه شأن نزول آن وارد شده، تفسير كنيم.
ايشان معمولا بعد اثبات مدعا از ادله شيعى به كتب دست اول و ادله آنهايى كه با مفسران شيعه در يك مسئله هم عقيده هستند، تمسك جسته‌اند؛ از جمله ادله‌اى از صحيح مسلم، صحيح ترمذى، المستدرك على الصحيحين السنن الكبرى للبيهقى، الدر المنثور سيوطى، شواهد التنزيل، مسند احمد.
از ساير ويژگى‌هاى روش اين تفسير مى‌توان به موارد زير اشاره كرد:
۱. ايراد سئوالاتى كه مخالفين مطرح كرده‌اند، به صورت مرتب و جواب آنها و حتى گاهى سئوالات مقدّرى هم فرض شده و جواب آن بيان شده است.
۲. آوردن احتمالات مختلف در يك مسأله كه ريشه اين احتمالات ممكن است عقلى باشد يا نقلى و...و بررسى هر يك از احتمالات.
۳. جمع‌آورى اعترافات ناخواسته و تكان‌دهنده مفسران و مورخان اهل سنت.
۴. اشاره به نكات مهم روايات و ذكر معنى لغوى، ادبى و تفسيرى آنها به حسب نياز به صورت جداگانه.
۵. مطرح كردن داستان‌هايى به عنوان شواهد تاريخى به مناسبت موضوع‌هاى مطرح شده، مثل عشق خالص ميثم تمار در مراحل و مراتب محبت.
۶. از آن جا كه آيات قرآن بدون توجه و تفسير و تبيين معصومين عليهم السلام فهميده نمى‌شود. ايشان از سنت معصومين عليهم السلام به عنوان ادله يا تأييداتى جهت استدلال يا استمداد بهره‌بردارى كرده و با الهام از رويدادهاى تلخ و شيرين قرآن مسائل اعتقادى و اخلاقى و رفتارى را مطرح كرده‌اند.
۷. ايشان در كيفيت استدلال يا استمداد از آيه براى آيه ديگر؛ مانند سيره مفسّران آيات الاحكام استفاده كرده و مقيد را شاهد تقييد آيات مطلقه و آيات خاصه را سند تخصيص آيات عامه قرار داده‌اند. ايشان با سير در آيات و توجه به صدور آيات و سياق آنها و با توجه به آيات قبل و بعد و شأن نزول و... آيات را تفسير مى‌كنند.
۸. با اطلاع نسبتا وسيع به تمام ظواهر آيات مورد استدلال از آيات موافق به عنوان استدلال يا استمداد سخن به ميان آورده‌اند، اگر هم دليلى يا تأييدى نبوده به گونه‌اى آيه محل بحث را تفسير كرده كه متناقض با ساير آيات نباشد.
۹. استفاده از احكام عقلى در معارف عقلى و تفسير آيات به طورى كه با هيچ دليل قطعى عقلى مخالف نباشد، چرا كه به حكم عقل تناقض بين عقل و وحى نيست.
۱۰. در استظهار يك معنى از معانى متعدد در آيه با توجيه آيه سعى بر آن شده كه موافق با سائر مطالب باشد و مخالف با مبانى مسلّمۀ علوم ديگر از قبيل فقه و اصول و... نباشد.
۱۱. آشنايى با مبادى برهان و شرائط و مقدمات آن و استدلال به ادله مبرهن و عدم ارزش براى فرضيه علمى كه جنبه برهانى ندارد.
۱۲. در نقد و تحليل شبهات نام كسى برده نشده و غالبا به جرح و تعديل اصلى رأى و فكر توجه شده و از تعبيرات تحقير آميز استفاده نشده، مگر در موارد نادرى كه اقتضايى در بين باشد.
۱۳. در تفسير اين آيات به جاى پرداختن به مسائل ادبى و عرفانى و مانند آن توجه خاصى به مسائل سازنده زندگى مادى و معنوى بويژه مسائل اجتماعى شده است.
۱۴. به جاى پرداختن به بحث‌هاى كم حاصل توجه مخصوصى به ريشه لغات، شأن نزول آيات كه هر دو در فهم دقيق معانى قرآن مؤثر هستند، اشاره شده است.
۱۵. اشكالات و ايرادات مختلف به تناسب هر آيه مطرح گرديده و پاسخ فشرده‌اى هم به آن ذكر داده شده است، به طورى كه در هنگام مطالعه آيات مسأله مبهمى در ذهن خواننده باقى نماند.
۱۶. از اشاره به اصطلاحات پيچيده علمى در متن دورى شده است.
۱۷. كتاب در عين سادگى و روانى عبارات، به مسائل اجتماعى و علمى توأم با نيازها و مسائل روز پرداخته است كه عموم طبقات مى‌توانند از اين كتاب استفاده كنند و سعى شده ترجمه ذيل آيات و روايات و نحوه استدلال و رد شبهات با بيانى ساده و روان، سليس، گويا و رسا ارائه شود.
از مهم‌ترين فصول كتاب به موارد زير مى‌توان اشاره كرد: فصل اول آيات خلافت و زعامت مسلمين كه شامل آيه تبليغ، آيه اكمال دين، آيه ولايت، آيه اولى الامر آيه صادقين مى‌باشد. فصل دوم، آيات فضائل اهل بيت عليهم السلام كه شامل آيه تطهير، آيه مودّت، آيه مباهله آيات سوره دهر، آيه توبه آدم مى‌باشد. فصل سوم:آيات فضائل مخصوص حضرت على (علیه السلام) كه شامل آيه ليلة المبيت، آيه سقاية الحاج، آيه نصرت، آيه مؤذن و آيه اذان، آيه محسنين، آيه پيشگامان نخستين آيه محبت، آيه السابقون، آيه اذن واعيه، آيه صالح المومنين، آيه انذار و هدايت، آيه خير البريّة و آيه حكمت مى‌باشد.
