اعتقاد به توحید یكی از اصول دین اسلام به شمار می رود، و این توحید نه تنها در دین اسلام یك مسأله مهم است، بلكه این اصل رشته پیوند بین تمام ادیان آسمانی است، به طوری كه اولین دعوت انبیاء الهی به این اصل بوده است و تا آخر هم همه دستورات و قوانین دینی، آمیخته و مُبتنی بر این اصل می باشد و اینكه اگر كسی اعتقاد به خداوند متعال نداشته باشد نمی توان او را دیندار یا مسلمان نامید .
پس اعتقاد به چنین اصلی نمی تواند بدون آثار باشد، بلكه سر منشأ تمام خیرات و آثار نیك است. همچنانكه پیامبر گرامی اسلام (ص) هم رستگاری انسان را در گرو اعتقاد به توحید قرار داده است. «قولوا لا اله الاّ اللّه تفلحوا» (بگویید خدائی جز پروردگار یگانه نیست تا رستگار شوید) .
قبل از بیان آثار توحید لازم به ذكر است كه توحید اقسامی دارد: توحید ذاتی و توحید صفاتی.توحید در خالقیت و توحید در حاكمیت، توحید در طاعت، توحید در تشریع و قانونگذاری، توحید در عبادت و توحید ربوبی .وقتی بحث از توحید می كنیم، منظورمان توحید در تمام مراتب فوق می باشد.
همانطور كه از آیات و روایات بدست می آید، اعتقاد به توحید دارای آثار فراوانی می باشد كه نمی توان همه آنها را بیان كرد و به همین خاطر ما تنها به گوشه ای از آن آثار اشاره می كنیم.
آثار اعتقاد به توحید، به آثار فردی، و اجتماعی تقسیم می شوند كه هر یك دارای اقسامی هستند از جمله:
۱. ایجاد تعهّد اخلاقی و انسانی در مقابل وظائف و تكالیف: یك خداشناس واقعی، خود را در مقابل قوانین و تكالیف الهی، ملتزم به اطاعت و عمل می داند چون از آنجایی كه یكی از اقسام توحید، همان توحید در اطاعت است و توحید در اطاعت یعنی اینكه انسان فقط باید از خدای یگانه اطاعت كند، و از اطاعت طاغوت و دیگران پرهیز كند، قرآن كریم می فرماید: ان اعبُدوا اللّه واجتَنبوا الطاغوت یعنی بندگی خدا را بكنید و از طاغوت پرهیز كنید.
پس یك موحّد واقعی، همیشه در پی انجام كارهای نیك است و به دنبال كارهای بد و خلاف شرع نخواهد رفت. زیرا یك انگیزه درونی برای پرهیز از ارتكاب اعمال زشت دارد و آن انگیزه همان اطاعت خدای یگانه است كه می داند كه اگر به دنبال انجام اعمال زشت برود، از اطاعت خدا خارج می شود و اطاعت غیر خدا را می كند و این با توحید در اطاعت منافات دارد. و این ایجاد تعهد اخلاقی و انسانی در انسان یك اثر مثبت اجتماعی هم دارد و آن این است كه دیگر لازم نیست بر سر چنین افرادی یك نگهبان و یا ناظر بگماری، تا مراقب اعمالشان باشد كه مبادا به دنبال كارهای زشت بروند. چون وجود چنین تعهدی مانع از ارتكاب اعمال زشت می باشد و وقتی كه افراد یك جامعه دارای چنین خصوصیتی شدند، دیگر كمتر نیازی به پلیس و دادگاه پیدا می شود.
۲. همت بلند(۱): اعتقاد به توحید موجب تعالی همت انسان می شود. زیرا وقتی انسان اعتقاد به توحید پیدا می كند، خودش را در مقابل منبع همه كمالات و فیض ها می بیند و سعی می كند خویشتن را به این مبدأ نزدیكتر كند و كارهای خودش را فقط به خاطر خشنودی و جلب رضایت پروردگار متعال انجام دهد و در این راه، سختی ها و مرارتها را به راحتی به جان بخرد زیرا هدفش بزرگ است. لذا با این هدف انسان از «حقیر بینی» به طرف «عظیم نگری» پیش می رود.
۳. نوع دوستی(۲): یكی دیگر از آثار توحید، نوع دوستی است. وقتی كه یك انسان خداشناس در تمام مراتب توحید به یگانگی خداوند متعال قائل شد، هیچ وقت خواسته های نفسانی خویش را به انجام وظایف و تكالیف محوله از طرف خدا ترجیح نخواهد داد و هرگز به دنبال خود پرستی یا تعصبهای نژادی و قبیله ای و یا مال و ثروت و زن و فرزند نخواهد بود و چنین انسانی دیگر عاقبت كارش به تفاخر و خودنمایی و یا تكبر و شهوت پرستی و یا سودجویی شخصی منجر نمی شود. زیرا هدف این شخص همیشه تأمین خواسته ها و آرزوهای خویش نیست، بلكه برای آسایش دیگران و خدمت به جامعه اقدام می كند و حتی گاهی مصلحت مردم را بر نفع شخصی خویش ترجیح می دهد.
۴. آزادگی(۳):كسی كه خدا را یكتا می داند و ایمان دارد كه او بر همه چیز دانا و توانا است و تمام موجودات مخلوق او هستند، هرگز در برابر دیگران به تملّق و چاپلوسی نمی پردازد و نیرومندترین قدرت ها و شكوه مندترین ثروتها نمی تواند او را به بندگی و كوچكی و كرنش وا دارد و تنها در پیشگاه خدای یكتا است كه سر به سجده می گذارد و در برابر او است كه پیشانی بر خاك می نهد. قرآن كریم می فرماید: فالهُكُم الهٌ واحد فَله اَسلِمُوا (خدای شما خدائی است یكتا، در برابر او تسلیم شوید.)(۴)
۵. همبستگی و وحدت جمیع ملتها: اگر افراد یك جامعه بر این اعتقاد باشند كه تنها خالق و تنها مدبّر امورات و تنها حاكم و سلطان همه مخلوقات، خدای یگانه است، و فقط او است كه شایسته اطاعت و بندگی و تنها او صاحب سرنوشت انسانهاست، در می یابند كه مبدأ همه یكی است، پس نمی تواند مقصد هم یكی نباشد. همچنانكه قرآن كریم می فرماید: (بدرستی كه همه از طرف خدائیم و همه بسوی او بر می گردیم)(۵). باز قرآن كریم در این رابطه می فرماید: (خدای شما یكی است و پروردگاری غیر از من نیست، پس بندگی مرا بكنید.)(۶)
پس وقتی كه همه به یك خدا معتقد شدند، و همه به دستورات یك خدا عمل كردند، دیگر جایی برای جدائی و اختلاف نمی ماند .
و تمام طاغوتها، غرورها و سركشیها و بُخل و حسادتها، غالباً از اینجا سرچشمه می گیرد كه انسان خود را مالك حقیقی اموالی كه در اختیار دارد می پندارد، و یا اگر حكومتی در دائره وسیع یا كوچك در اختیار او است خود را مطلق العنان می شمرد كه این دیدی شرك آلود است و سرچشمه انواع گناهان و مفاسد اجتماعی است.(۷)
۶. مساوات و عدالت در سایه توحید: همه خداپرستان چاره ای جز پیروی از قانون الهی كه بر اساس حكمت و عدل تنظیم شده ندارند. بدیهی است كه پیروی از قانون الهی موجب گسترش عدالت واقعی خواهد شد و هرگونه ظلم و تجاوز از بین خواهد رفت. در توحید اسلامی قدرت مطلق در خدا متمركز شده است. او به همه چیز داناست و همه چیز به او برپاست و فرمان و امر او در سراسر جهان پهناور آفرینش جاری است هو الحی القیوم...بیده الملك...و هو علی كل شیء قدیر....
پس مالیكت مطلق هر چیز به دست خداست. كلیه منابع طبیعی، اموال و ثروتها را او پدید آورده است. وصاحب اختیار و دارنده آنها می باشد. این مواهب الهی برای عموم مردم آفریده شده است، پس باید همه بندگان خدا از این مواهب الهی بهره ببرند و این بهره بردن هم باید با رعایت اصل عدالت تعیین شده باشد.
پی نوشتها:
۱. باهنر، محمد جواد، سخنی چند درباره خداشناسی، انتشارات اسلامی، ص ۱۰۱.
۲. همان.
۳. درسهایی از اصول دین بحث پیامدهای توحید، هیئت تحریریه مؤسسه در راه حق، ص ۹۸.
۴. حج: ۳۶ .
۵. «انّا للّه و انّا الیه راجعون» بقرة: ۱۵۶ .
۶. «انّه لا اله الا انا فاعبدون» انبیاء: ۲۱ .
۷. درسهایی از اصول دین، هیئت تحریریه مؤسسه در راه حق، چاپ پنجم، ۱۳۷۰، درس ۱، ص ۹۸.
منبع: نرم افزار پاسخ ۲ مرکز مطالعات حوزه.
