در مورد بعثت پیامبر(صلى الله علیه وآله) قرآناشارات مختلفى دارد؛ از جمله در پنج آیه اول سوره علق که به اتفاق همه مفسران، در آغاز وحى و بعثت پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله) نازل شده(۱) مى خوانیم: «اقْرَاْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِى خَلَقَ * خَلَقَ الاْنسَانَ مِنْ عَلَق * اقْرَاْ وَرَبُّکَ الاْکْرَمُ * الَّذِى عَلَّمَ بِالْقَلَمِ * عَلَّمَ الاْنسَانَ مَا لَمْ یَعْلَمْ».

این آیات که مطابق مشهور در غار حراء بر پیامبر(صلى الله علیه وآله) نازل گردید، به او دستور مى دهد که به نام خدا تلاوت آیات قرآن را آغاز کند؛ همان خدایى که انسان را از موجود ناچیزى همچون خون بسته آفرید، آرى آن خداوند قدرت دارد که این کتاب بزرگ آسمانى که در بر گیرنده عالى ترین معارف و قوانین و دروس تربیتى است را از وسایل کوچکى مانند حروف الفبا بیافریند!

بار دیگر تاکید بر قرائت مى کند قرائت آمیخته با نام پروردگار بزرگ، سپس علاوه بر مساله خواندن، اشاره به نوشتن نیز مى کند، و آموزگار آن را خداوند معرّفى مى کند؛ خداوندى که نخستین معلم بشر بود و آنچه نمى دانست را به او آموخت (بخشى را به صورت علوم فطرى در نهادش آفرید، و بخش دیگرى را به وسیله عقل و تدبیر در عالم آفرینش و بخش سومى را به وسیله انبیاء به او تعلیم داد).

محتواى این آیات نشان مى دهد که بعثت در یک فضاى بسیار معنوى و آکنده از نور علم و دانش آغاز شد.(۲)

سنگینى وحى از یک سو، و رسالت بزرگى که بر دوش پیامبر(صلى الله علیه وآله) گذاشته شده بود از سوى دیگر، و دور نماى رعب آورى که در مساله برخورد قاطع با مشرکان لجوج و متعصب نمایان بود از سوى سوم، سبب شد که پیامبر(صلى الله علیه وآله) پس از وحى نخستین، احساس خستگى فوق العاده اى کند.

به خانه آمد و در بستر آرمید. ناگهان دومین بخش از آیات قرآنى نازل شد و او را صدا زد: (اى جامه خواب به خود پیچیده [و در بستر آرمیده]! * برخیز و انذار کن، [و جهانیان را بیم ده] * و پروردگارت را بزرگ بشمار)؛ «یَا اَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ * قُمْ فَاَنذِرْ * وَرَبَّکَ فَکَبِّرْ».(۳)

اگرچه در شان نزول این آیات در میان مفسران گفتگو است و بعضى آن را مربوط به زمانى مى دانند که مشرکان عرب در آستانه موسم حج جمع شده بودند و درباره مقابله با پیامبر اسلام (صلى الله علیه وآله) به مشورت پرداخته بودند، ولى در روایات متعدد آمده است که حداقل آیات آغاز این سوره بعد از واقعه حرا و بعثت نازل شده، هر چند آیات بعد مربوط به سال هاى بعد باشد.(۴)، (۵)

پی نوشت:

(۱). اگر چه بعضى از مفسران مانند قرطبى، قول ضعيفى نقل كرده اند كه اولين آيات نازل شده بر پيامبر(صلى الله عليه وآله) سوره حمد يا مدثر بوده؛ ولى به گفته مفسّر روح البيان، اگر اختلافى باشد در مورد تمام سوره علق است، اما در پنج آيه نخست اختلافى نيست كه اولين آيات نازل شده است (جلد ۱۰، صفحه ۴۷۰).

(۲). در آيات ۱۶۴ سوره آل عمران و آيه دوم سوره جمعه نيز اشاره به اصل بعثت بدون ذكر نخستين آيات شده است.

(۳). سوره مدثر، آيات ۱ ـ ۲ ـ ۳.

(۴). مفسّران براى مدّثّر، پنج تفسير گفته اند كه شرح آن در تفسير نمونه، جلد ۲۵، ذيل اين آيات آمده است، و از همه مناسب تر آن است كه پيامبر(صلى الله عليه وآله) ناراحت بود و در بستر آرميده بود كه اين آيات نازل شد.

(۵). گردآوري از کتاب: پيام قرآن‏، آيت الله العظمى ناصر مكارم شيرازى، دار الكتب الاسلاميه‏، تهران‏، ۱۳۸۶ ه. ش‏، ج ۸، ص ۶۲.

  منبع: پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی.