قرآن، در تمامی زمینه‌ها و با در نظر گرفتن همه مصالح و جنبه‌های مادی و معنوی، از حقوق بشر سخن می‌راند و درباره حقوق بشر، آیات فراوانی دارد.

قبل از اشاره به نمونه‌ای از آیات، بیان این مطلب لازم است که حقوق بشر به مفهوم قرآنی آن با حقوق بشر غربی متفاوت است. در غرب، حقوق بشر، مبتنی بر امانیسم (اصالت انسان و انسان‌محوری) مادیت و منافع مادی فردی و طبقاتی و... است؛ امّا قرآن، در تمامی زمینه‌ها و فضایل و کرامات و با در نظر گرفتن همه مصالح و جنبه‌های مادی و معنوی، از حقوق بشر سخن می‌راند.

از دیدگاه قرآن، انسان، کرامت ذاتی دارد: "وَ لَقَدْ کَرَّمْنا بَنی آدَمَ؛ (اسراء، ۷۰) ما آدمی زادگان را گرامی داشتیم. " برای به فعلیت رساندن این خصلت ذاتی، مقاماتی گران قیمت به او عطا شده که به هیچ یک از دیگر موجودات، داده نشده است و در هیچ مکتبی مانند اسلام، چنین حقوقی که لایق انسان باشد، به چشم نمی‌خورد.

اکنون به چند نمونه آیات قرآنی درباره کرامت، شخصیت و حقوق انسان اشاره می‌کنیم:

۱. انسان به خدای متعال قرب تکوینی دارد: "وَ إِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ؛ (بقره، ۱۸۶) و هنگامی که بندگان من، از تو درباره من سؤال کنند، (بگو:) من نزدیکم! دعای دعاکننده را به هنگامی که مرا می‌خواند، پاسخ می‌گویم!" این بالاترین کرامتی است که خداوند در حق انسان قائل شده است.

۲. انسان، خلافت الهی را به عهده دارد: "إِنِّی جَاعِلٌ فِی الاْرْضِ خَلِیفَةً؛ (بقره، ۳۰) من در روی زمین جانشین برای خودم قرار دادم. "

۳. حق انتخاب آگاهانه و آزادانه (که لازمه آن، اختیار است) برای انسان محفوظ است: "الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ؛ (زمر، ۱۸) کسانی که سخنان را می‌شنوند و از نیکوترین آن‌ها پیروی می‌کنند. "إِنَّا هَدَیْنَهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاکِرًا وَ إِمَّا کَفُورًا؛ (انسان، ۳) ما راه را به او نشان دادیم، خواه شاکر باشد (و پذیرا گردد) یا ناسپاس. "

۴. پیمودن راه حق بعد از انتخاب آگاهانه برای او آسان شده است: "ثُمَّ السَّبِیلَ یَسَّرَهُ؛ (عبس، ۲۰) سپس راه را برای او آسان کرد. "

۵. بارهای سنگین و زنجیرهای دست و پاگیر با آمدن پیامبران از دوش او برداشته شده است: "وَیَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالأَغْلَلَ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِمْ؛ (اعراف، ۱۵۷) و بارهای سنگین و زنجیرهایی را که بر آن‌ها بود، (از دوش و گردنشان) بر می‌دارد. "

۶. موارد دیگری از قبیل: قرار دادن تمامی مواهب مادی و معنوی برای او در جهت رسیدن به کمال نهایی (انعام، ۱۰۴)، انسان، مخلوقی برگزیده شده از بین همه مخلوقات عالَم (طه، ۱۲۲)، تأکید بر حفظ شرافت انسان (یوسف، ۵۰) موجودی که محور و هدف رسالت‌های رسولان است. (اسراء، ۹، ۱۰)

قدرت تسخیر انسان، در عالم طبیعت (لقمان، ۲۰) برخورداری او از عقل و قدرت تدبر و تفکر که منشأ اراده و انتخاب و اختیار و آزادی است (اسراء، ۳۶)، حق حیات، حرام بودن قتل او و... احتراماتی است که قرآن برای انسان قائل شده است.

آن چه قرآن درباره حقوق بشر بیان کرده، نشانگر آن است که انسان، برترین مخلوق است و بالاترین حقوق، کرامت، فضیلت و شخصیت به او عطا شده است. ۱

پی نوشت‌ها:

۱. ر. ک: المیزان، ترجمه موسوی همدانی، ج ۱۳، ص ۲۱۴ ۲۲۷، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم / حقوق الانسان فی الاسلام، دکتر محمدالزّحیلی، ص ۱۲ ۴۷ و ۱۴۰ ۱۴۶، دارالکلم الطیب، بیروت.

منبع: مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی