مولف
محمد بن على بن شهر آشوب مازندرانى، متوفاى ۵۸۸ هجرى.
موضوع
تفسير قرآن به صورت موضوعى و در خصوص آيات متشابه و محتاج به توضيح و آيات مورد اختلاف علما در موضوعات گوناگون.
پيشينه تأليف
قرآن درياى عميقى است كه هركس گوشه اى از آن را ديده، غرق آن شده و محو جمال و زيبايى آن گشته است.
عناوين مورد تحقيق در قرآن بسيار فراوانند و علاوه بر تفسير و تأويل، عناوينى از قبيل: ناسخ و منسوخ، مَجازهاى قرآن، اسباب النزول، غريب القرآن، اعراب قرآن، لغات قرآن، فضائل قرآن، علم قراءت و تجويد و... هم تأليفاتى را به خود اختصاص داده اند.
يكى از موضوعات مهم قرآنى مسئله محكم و متشابه است.
در اين زمينه اولين كسى كه دست به قلم برده حمزة بن حبيب زيّات كوفى متوفاى ۱۵۶ هجرى و از اصحاب امام صادق عليه السلام است كه معروف به امام القّراء مى باشد.
پس از او ديگران نيز كتبى با نام متشابه القرآن تأليف نمودند از جمله:
- ابو عبد الله محمد بن هارون- حسن بن حسن بن موسى نوبختى م ۳۱۰ ه- محمد بن احمد عميدى صاحب تنقيح البلاغه م ۴۳۳ ه- صدر المتألهين شيرازى م ۱۰۵۰ ه، و...
از مؤلف
ابن شهر آشوب كه در موضوعات مختلف تأليفات گرانبهايى دارد، در علوم قرآنى نيز سه كتاب ارزشمند به يادگار گذاشته كه عبارتند از:
۱- الأسباب و النزول ۲- متشابه القرآن و مختلفه( كتاب حاضر) ۳- المناقب، كه در آن آيات فراوانى را در فضائل اهل بيت عليهم السلام بيان نموده است.
عناوين كتاب
كتاب متشابه القرآن در دو جلد تأليف شده است.جلد اول اين كتاب شامل:
۱- بحث هاى توحيد و اصول دين و صفات الهى ۲- خلقت آسمان و زمين و ديگر موجودات ۳- سعادت و شقاوت و قضا و قدر ۴- نبوت و قصص أنبياء عليهم السلام ۵- بحث هاى متفرقه به عنوان مفردات جلد دوم كتاب نيز شامل بحث هايى است از جمله:
۱- آيات قرآن پيرامون پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و سلم ۲- فضائل اهل بيت پيامبر عليهم السلام ۳- موضوعات متفرقه مانند توبه، قيامت و...
۴- آيات اصول فقه و فقه ۵- ناسخ و منسوخ ۶- نوادر
روش بحث
ابن شهر آشوب مازندرانى در اين كتاب بحث ها را چينش موضوعى داده و از تفسير ترتيبى قرآن اجتناب كرده، علت آن هم روشن است زيرا دسترسى به مطلب مورد نظر و بحث دلخواه به سادگى امكان پذير است.
در اين كتاب تمام قرآن تفسير نشده، بلكه فقط آيات متشابه و آياتى كه مورد اختلاف علما يا مفسرين قرار گرفته اند تبيين شده اند؛ لذا دسترسى به مطلب دلخواه در اين نوع تفسير گزينشى مشكل است.
با ترتيب موضوعى و قرار دادن هر دسته آيات در يك عنوان، اولا تمام آيات مربوط به يك موضوع به سهولت بررسى مى گردد و ثانيا از تكرار بسيارى از آيات در جاهاى مختلف كتاب پرهيز مى شود و لازم نيست در هر كجا به موضوع خاصى رسيد تمام آيات سابق و لاحق را در آن موضوع تكرار كند.
چاپ
كار تحقيق و تصحيح و مقابله كتاب و استخراج آيات در اين چاپ بر عهده حجة الاسلام حسن مصطفوى بوده و در ابتداى كتاب نيز علامه شهرستانى مقدمه اى بر آن نوشته و بحث هايى پيرامون محكم و متشابه و حكمت وجود متشابه در قرآن آورده كه بسيار زيبا و خواندنى است.
در پايان كتاب فهرست مطالب آمده و پس از آن فهرست آياتِ بحث شده در كتاب، به ترتيب سوره هاى قرآن ذكر شده است.
