عدل: مقابل بیداد- مقابل جور- مقابل ظلم- داوری به حق
عدالت: عدالت در لغت به معنای استقامت می‌باشد و در شریعت عبارت است از استقامت بر طریق حق.
میزان: ترازو- آلتی كه اشیاء را با آن می سنجد.
قسط: عدل و داد كردن
عادل: راست- درست- مستقیم- میزان
قاضی: حكم كننده.
آفرینش جهان هستی بر اساس عدالت:
و خلق الله السموات و الارض بالحق: و خداوند آسمان‌ها و زمین را بازیچه خلق نكرده بلكه به حق آفریده است[۱].
عدل الهی چون صفت حق تعالی است در عین واقعی بودن و كامل بودن، یكی از اصول آفرینش نیز می‌باشد.
باید دانست كه علاوه بر اینكه خلقت جهان هستی بر اساس عدل است ایجاد قوانین و سنن و كلمات جهان هستی نیز بر پایة عدل و داد تحقق یافته است چنانچه در آیه ۱۱۵ سوره انعام می‌خوانیم كه:
و تمت كلمت ربك صدقاً و عدلاً لامبدل لكلماته و هو السمیع العلیم: عدالت به حد كمال رسید و هیچ كس تبدیل و تغییر آن كلمات نتواند كرد و او خدای شنوا و دانا ( به گفتار و كردار خلق) است.
در این آیه سخن از اتمام كلمة حق براساس صدق (راستی) و عدل ( اعتدال و برابری) است و در آن تردیدی و تبدیلی نیست.
و نیز در فرمایشی از پیامبر (ص) آمده است كه. بالعدل و قامت السموات و الارض: یعنی آسمان‌ها و زمین (یا به طور كلی هستی) بر اساس عدالت استوار شده است. در این نگاه نیز عدل اساس خلقت و آفرینش است و آفرینش بدون آن معنا ندارد.
قرآن كتاب عدل:
در سیری كه در قرآن می‌كنیم روش عادلانه آن را در همه موضوعات مشاهده می‌كنیم و انصاف و عدالت و بی‌طرفی و در واقع داوری منصفانه در تمام برنامه‌های آن به چشم می‌خورد به طور كلی در نمونه، این نوشتار می‌توان گفت كه: وقتی می‌خواهد مشروبات الكلی و خمر را تحریم كند قبلاً به منافع ( اقتصادی كه از راه شراب سازی و امثال آن بدست می‌آید و یا منافع طبی) آن اشاره می‌كند و سپس می‌فرماید: یسئلونك عن الخمر و المیسر قل فیهما اثم كبیر و منافع للناس و اثمهما اكبر من نفعهما و ... [۲]
ای پیغمبر از تو از حكم شراب و قمار می‌پرسند. بگو در این دو كار گناه بزرگی است و سودهایی، ولی زیان گناه آن بیش از منفعت آن است. و یا در جایی دیگر با توجه تمام به امتیازاتی كه مكتب اسلام دارد یك سره، كتابهای آسمانی قبل از خود را نادیده نمی‌گیرد و می‌فرماید: و مصدقاً لمابین یدیه[۳]: كتابهای نشده تورات و انجیل كه قبل از من بوده مورد قبول من است و این خود دلیل دیگری از انصاف است.
عدالت ریشه در فطرت انسان دارد:
از منظر قرآن، عدل به مثابه صفت وملكه انسانی واجتماعی ریشه در فطرت انسانها دارد. بدین معنا كه در نهاد آدمی و در اساس خلقت او گرایش به عدالت و عدالتخواهی، تنفر از ظلم و ستم، بی‌عدالتی و تبعیض وجود دارد.
و این حقیقتی است كه انسان آن را در ذات خود یافته و فطرتش را بدان حكم می‌كند. هر چند كه سرگرم شدن به اسباب ظاهری و امور دنیوی او را غافل ساخته باشد. لذا قرآن انسان را به چیزی بیرون از وجود انسانی خود و عقل و فطرت او فرا نمی‌خواند و اگر به عدل فرا می‌خواند، عدلی است كه ریشه در وجوداو دارد. چنانچه در آیه ۹۰ از سوره مباركه نحل می‌خوانیم:
ان الله یامر بالعدل والاحسان: همانا خداوند فرمان به عدل و احسان می‌دهد.
و نیز در ادامه مطلب در جایی دیگر آمده است. فالهمها فجورها و تقویها: [۴]كه ما آشنایی با خوبی‌ها و بدی‌ها را به طور فطری در انسان قرار دادیم.
بنابراین عدالت از جمله مواردی است كه نه تنها در وجود آدمی قرار دارد بلكه انسان آن را فطرتاً دوست دارد و دلیل آن، این است كه حتی ستمگران برای ظلم خود دست به توجیه می‌زنند و سعی می‌كنند آن را عادلانه جلوه دهند. ونیز در آیات ۷ و ۸ سوره مباركه انفطار كه در آن سخن از تحقق عدل واعتدال در وجود آدمی است آمده است:
الذی خلقت فسواك فعدلك فی ای صوره ماشاء ركبك: پروردگاری كه تو را آفریده پس تو را در سواء و تسویه قرار داد و آنگاه اعتدال و عدالت را در وجود تو محقق ساخت و در هر صورتی كه خواست تركیبت داد. یعنی تو را در آفرینش و خلقت اساساً و ذاتاً در سواء و اعتدال قرار داد. بنابراین چون عدالت ریشه در فطرت انسانی دارد باعث ثبات و آرامش و درواقع تغییر ناپذیر است و از آنجایی كه آدمی همواره به دنبال آرامش (عدم تغییر) می‌باشد پس عدالت آرامش بخش است.
استقرار عدالت یكی از مهمترین اهداف انبیاء الهی:
لقد ارسلنا رسلنا بالبینات و انزلنا معهم الكتاب و المیزان لیقوم الناس بالقسط و...[۵]
همانا ما پیغمبران خود را با ادله و معجزات ( به حق) فرستادیم و برایشان كتاب و میزان (عدل) نازل كردیم تا مردم به عدالت قیام كنند.
و چون وجود جامعه‌ای عادل هم نیاز به قدرت معنوی دارد و هم قدرت مادی، در آیه فوق به هر دو قدرت اشاره شده « بینات و كتاب و میزان» هر یك قدرت و پشتوانة معنویی است برای استقرار عدل. و جمله « و انزلنا الحدید» كه در دنباله آیه است اشاره به قدرت مادی می‌كند كه متخلفان بدانند كه هرگاه لجاجت و كارشكنی كنند با قدرت سركوب می‌شوند.
بنابراین هدف انبیاء آن است كه چنان ایمان به خدا و معاد را در مردم زنده كنند و چنانچه اخلاق و طرز تفكر الهی را در تاروپود فرد و جامعه بوجود آورند كه، خود مردم، به عدالت بر خیزند و جامعة عدلی تشكیل دهند.
بنابراین استقرار عدالت اجتماعی یكی از مهمترین اهداف انبیاء است.
اهمیت عدالت در اسلام و جامعه اسلامی:
اسلام مكتب عدل و اعتدال است. راه مستقیم است و امت اسلام كه امت میانه و وسط است نظام آن عادلانه است.
اگر نماز دارد. زكوه هم دارد. اگر تولی و دوستی با اولیاء خدا را دارد، تبری و دوری از دشمنان را هم دارد.
اگر از علم طرفداری می‌كند از عمل هم پیشتیبانی می‌كند و اگر فرمان به توكل به خدا را می‌دهد، دستور فعالیت و تلاش هم می‌دهد اگر دستور بخشش را می‌دهد در اجراء حدود، فرمان به قاطعیت و اینكه رخم در شما اثر نكند را نیز دارد و...
بنابراین در جامعه‌ای كه بر اساس دستورات اسلامی بنا شده است می‌بینیم كه تمام پست‌های حساس برعهده افراد عادل است. و از رهبر انقلاب و مرجع تقلید گرفته تا قاضی و شاهد و منشی همه و همه باید در هر مرحله‌ای عادلانه بگویند و بنویسند. اسلام اهمیت خاصی به عدالت داده و آن را در تاروپود جامعه و در مسائل حقوقی و اجتماعی و خانوادگی و اقتصادی شرط اساسی دانسته است.
از دید پیشوایان معصوم ما نیز عدالت ضرورتی است كه بقای جامعه منوط به آن است و بدون تحقق آن جامعه باقی نخواهد ماند.
امام صادق (ع) از عدالت به عنوان یكی از مواردی كه مردم واقعاً به آن محتاج هستند یاد می‌كند:
ثلاثه اشیاء یحتاج الناس طراً الیها: الأ من و العدل و الخصب[۶]: یعنی سه چیز است كه مردم واقعاً به آن نیاز دارند و برای آنها ضروری است: ۱- امنیت ۲- عدالت ۳- وسعت و فراوانی
و نیز جرج جردقان علت اصلی پذیرش خلافت از سوی حضرت علی(ع) را در خطر بودن عدالت اجتماعی می‌نویسد[۷].
و پیامبر عظیم الشان اسلام نیز در خصوص اهمیت عدالت می‌فرمایند[۸]:
عدل لساعه خیر من عباده سبعین سنه قیام لیلها و صیام نهارها:
یك ساعت عدالت از هفتاد سال عبادتی كه روزهای آن روزه و شبهای آن احیا داشته باشید بهتر است.
اینكه با درك اهمیت عدالت در اسلام، به طور مختصر بررسی خواهیم كرد، اهمیت و ضرورت عدالت را از منظر آیات و روایات در عبادت، رفتارهای اجتماعی، اقتصادی و ...
۱- عدالت در عبادت:
در روایات بسیار سفارش است هر گاه آمادگی روحی برای یك سری عبادت‌های غیر واجب ندارید آن را به خود تحمیل نكنید[۹]، و سعی كنید عبادت را با نشاط و هماهنگ با آمادگی قبلی انجام دهید. امام صادق (ع) می‌فرمایند: لاتكرهوا الی انفسكم العباده: عبادت را برخود تحمیل نكنید و در حدیث دیگر چنین می‌خوانیم: لاتكرهواعباده الله الی عبادالله: عبادت را بر بندگان خدا هم تحمیل نكنید.
۲- عدالت در نگاه:
حضرت علی (ع) به محمد بن ابی بكر كه نماینده امام در مصر بود چنین می‌نویسد:
در تمام ملاحظات و نگاهای خود مساوات را مراعات كن[۱۰]. این دقت و عدالت به خاطر آن است كه افراد ضعیف در جامعه از لطف تو مأیوس نشوند و افراد مستكبر طمعی به ظلم و بی‌عدالتی تو نداشته باشند. و نیز در حدیثی آمده كه: پیامبر كه با مردم سخن می‌گفت نگاههای خود را عادلانه میان اصحاب تقسیم می‌كرد[۱۱].
۳- عدالت در سخنگویی:
و اذا قلتم فاعدلوا و لو كان ذاقربی[۱۲]... « و هرگاه سخنی گویید به عدالت گرایید و هر چند دربارة خویشاوندان باشد و...» یعنی بر اساس عدل سخن گویید و به آن نیز وفادار باشید و پیامد سخن شما نیز كنش عادلانه باشد.
و نیز در روایات واخلاق اسلامی سفارش شده است كه در گفتگوهای علمی اگر بحث از مدار عدالت و جستجوی حق خارج و به جدال و كرسی نشاندن حرف خود كشید فوراً از بحث كناره گیر می‌شود هرچند حق به جانب ما باشد.
۴- عدالت در رفتار با كفار و دشمنان:
در اسلام اجرای عدالت نه تنها درباره دوست و در حال طبیعی كه درباره دشمن و در حال جنگ نیز مورد سفارش است:
۱- ولا یجرمنكم شنان قوم علی الا تعدلوا. اعدلوا هوالقرب للتقوی[۱۳].
در این آیه اصرار دارد كه دشمنی شما با قوم یا گروهی باعث نشود كه به عدالت رفتار نكنید و تاكید می‌كند عدالت را پیشة خود سازید كه آن به تقوی نزدیك‌تر است.
فان قاتلوكم فاقتلوهم كذلك جزاء الكافرین[۱۴].
عدالت در اینجا كشتن است و غیر از ترس و زبونی است اما در هر صورت حمله از طرف شما نباشد بلكه اگر آنان حمله كردند شما مقابله به مثل كنید.
۳- فمن اعتدی علیكم فاعتدوا علیه بمثل ما اعتدی علیكم و اتقوالله[۱۵]: پس هر كس به شما تجاوز كرد به مانند او بر او تجاوز كنید.
۴- لا ینها كم الله عن الذی لم یقاتلوكم فی الدین و لم یخرجوكم من دیاركم ان تبروهم و تقسطوا الیهم ان الله یحب المقسطین[۱۶]. و خداوند شما را نهی كرده است كه از كسانی كه در مورد دین با شما نجنگیده و شما را از خانه‌هاتان خارج نكرده‌اند اینكه به آنها نیكی و با آنها به عدالت رفتار كنید به درستی خداوند عدالت پیشگان را دوست دارد.
۵- عدالت در مدح و انتقاد:
حضرت علی (ع) می‌فرماید[۱۷]: اگر بیش از اندازه لیاقت مدح كردید اهل تملق و چاپلوس خواهید بود و اگر شهامت و آزادی مدح كردن را حتی به مقدار لازم نداشتید معلوم می‌شود یا عاجز هستید یا حسود كه روحتان تحمل مدح دیگران را ندارد. بنابراین باید در مدح دیگران مراعات عدالت وانصاف را بكنیم و گرنه به یكی از دو عیب گرفتاریم.
۶- عدالت در محبت و انتقاد:
امام علی (ع) می‌فرمایند: زیاد روی در سرزنش سبب می‌شود كه ما اثر معكوس بگیریم زیرا آتش لجاجت شعله‌ور می‌شود طرف شعله‌ور می‌شود و حالت انفجار به او دست می‌دهد.
محبت بیش از اندازه به فرزند نیز موجب لوس شدن او می‌شود و پیامبر فرمود: وای بر پدران و مادران آخرالزمان كه علاقه زیاد آنها به فرزند باعث خود خواهی‌هائی در آنها می‌شود.
۷- عدالت در محیط خانه یا ( عدالت در رفتار با همسر)
و ان خفتم الا تعدلوا فواحده[۱۸]: پس اگر ترسیدید كه عدالت نكنید پس با یكی از كنیزانتان (ازدواج كنید) و...
پیامبر اسلام حتی در همان اواخر عمر كه كسالت داشتند عدالت را در میان همسران مراعات می‌كردند و در بستر بیماری او را هر شب به اتاقی كه مربوط به آن همسر بود انتقال می‌دادند[۱۹].
و حضرت علی در مدتی كه دو زن داشت حتی اگر می‌خواست وضو بسازد در خانه زنی كه نوبت او نبود وضونمی‌گرفت[۲۰] آری عدالت باید همچون خون در تمام رگهای جامعه و در همة ابعاد جریان یابد.
۸- عدالت در اقتصاد:
نظام اقتصادی اسلام بر اساس عدالت است. یعنی طوری برنامه‌ریزی شده كه حق كسی از بین نرود و هر صاحب حقی بتواند متناسب با كار یا نیازش زندگی راحتی داشته باشد در اسلام سفارش شده كه باید ساعات خود را برای چند موضوع تقسیم كرد:
ساعاتی برای تفریح و لذت حلال و ساعاتی برای عبادت و ساعاتی برای كار. تا بدینوسیله تمام نیازهای مادی و معنوی تأمین شود[۲۱]. در زیر به دو شاخه از عدالت در اقتصاد را بررسی می‌كنیم.
الف- عدالت در توزیع:
حضرت علی (ع) در زمان حكومت خود، نه تنها تمام تلاش خود را برای برقراری عدالت اقتصادی و اجتماعی انجام داد بلكه دست به عملی زد كه شاید هیچ كس در طول تاریخ این كار را انجام نداده باشد و آن بازپس گیری اموال از ثروتمندان و رساندن آن به دست نیازمندان بود.
بعضی از انبیاء همچون شعیب بعد از توحید و نبوت اولین پیامش درباره عدل و توزیع و هشدار به كم فروشان بود:
اوفوا الكیل و لاتكونوا من المخسرین و زنوا بالقسطاس المستقیم و لا تبخسوا الناس اشیاء هم و لا تعثوا فی الارض مفسدین[۲۲]: ( ای مردم) كیل را كامل كنید و از خسارت وارد كننده‌ها نباشید. اجناس را با میزان صحیح بسنجید و آنچه به مردم می‌فروشید از وزن پیمان كم نگذارید و در زمین به ظلم و فساد كاری برنخیزید.
و نیز در سوره مصطفین می‌خوانیم. ویل المطفضین[۲۳]: وای به حال كم فروشان.
ب- عدالت در بهره‌‌گیری و مصرف:
در مقدار مصرف باید مراعات عدالت بشود قرآن صریحاً در آیاتی چنین می‌فرماید:
۱- كلوا من ثمره اذا أتمروا تواحقه یوم حصاده[۲۴]: شما هم از آن میوه هر گاه برسید تناول كنید و حق زكات فقیرات را به روز درو كردن بدهید و...
۲- كلوا و اشربوا و لاتسرفوا[۲۵]: هم از نعمت‌های خدا بخورید و بیاشامیدو اسراف مكنید.
۳- امام صادق (ع) می‌فرمایند: اگر مردم در مصرف غذا مراعات میانه روی را بكنند بدنشان پایدار و سالم باقی می‌ماند[۲۶].
علاوه بر مقدار مصرف، قرآن بر روی چگونگی آن مقدار و رعایت تقوی هم تكیه كرده و می‌فرماید[۲۷]: فكلوا مما غنمتم حلالاً طیباً و اتقوا الله ان الله غفور رحیم: از هر چه غنمیت بیابید بخورید حلال شما باد و پرهیزكار باشید كه خداوند آمرزندة خطاها و مهربان به خلق است.
۹- شهادت و گواهی بر اساس قسط:
یا ایها الذین امنوا كونوا قوامین لله شهداء بالقسط[۲۸]:
ای اهل ایمان در راه خدا پایدار و استوار بوده ( بر سایر ملل عالم) شما گواه عدالت و راستی و درستی باشید و...
در اینجا قسط به عنوان پایه و اساس امور فردی و جمعی و معیاری است كه شهادت و گواهی بر اساس آن صورت می‌گیرد.
۱۰- حكومت و داوری بر اساس عدل و قسط:
۱- و اذا حكمتم بین الناس ان تحكموا بالعدل[۲۹]: چون حاكم بین مردم شوید داوری به عدالت كنید.
۲- و ان حكمت فاحكم بینهم بالقسط[۳۰]: و اگر حكم كردی میان آنها به عدالت حكم كن.
در این آیات به حكومت و داوری و قضاومت بین مردم براساس عدل و قسط امر شده است.
در حدیثی از پیامبر اكرم(ص) آمده است[۳۱]: عمل یك روز رهبری كه میان مردم به عدالت رفتار كند از عمل صد یا پنجاه سال كسی كه در میان اهل و عیال خود مشغول عبادت باشد بهتراست.
و نیز از امام صادق (ص) است كه[۳۲]: هرگز دعای رهبر عادل رد نمی‌شود.
۱۱- قیام بر مبنای قسط:
لقد ارسلنا رسلنا بالبینات و انزلنا معهم الكتاب و المیزان لیقوم الناس بالقسط[۳۳]:
و برایشان كتاب و میزان (عدل) نازل كردیم تا مردم به عدالت قیام كنند.
در اینجا قیام وانقلاب را امری مشروع و شایسته قلمداد كرده و تحقیق آن را براساس قسط مورد توجه قرار می‌دهد و بر آن تأكید دارد.
نتیجه‌گیری:
شناخت، ترجمه و تفسیر قرآن نیازمند سالها مطالعه می‌باشد كه از توان این حقیران ساخته نیست با توجه به رشته تحصیلی نویسندگان مقاله، سعی بر آن بوده كه از طریق مطالعه، ترجمه و تفاسیر موجود گوشه‌ای از معارف قرآنی در خصوص عدالت آورده شود.
امیدواری۱م كه این مقاله باب شروعی برای مطالعات بیشتر خوانندگان فراهم نماید.
ذیلاً برگزیده‌ای از مطالب این نوشتار آورده شده است:
۱- اساساً قرآن كتابی است آسمانی كه از طرف خداوند برای هدایت بشر نازل شده و نیاز به اثبات علمی ندارد بلكه هدف نویسندگان آن است كه از طریق این مطالعات معرفت بیشتری به قرآن حاصل می‌گردد.
۲- در این مقاله ترجمه تعدادی آیه از قرآن مجید كه در خصوص عدالت بیان گردیده آورده شده است.
۳- از آنجایی كه اسلام مكتب عدل و اعتدال است، راه مستقیم است و امت اسلامی امت میانه و وسط است و نظام آن عادلانه می‌باشد بنابراین شناخت مفهوم عدالت به معنای واقعی آن با استفاده از آیات و روایات و سپس به كارگیری آن در جامعه امری انكارناپذیر است. بنابراین هدف نویسندگان این مقاله این است كه بتوانند قطره‌ای از دریایی معرفت قرآن را در این نوشتار بیان نمایند از خداوند برای شناخت و معرف بیشتر مدد می‌جوییم. ( به امید ظهور عدالت گستر گیتی).
منابع و مأخذ
۱- الهی قمشه‌ای، مهدی، انتشارات الهادی، سال ۱۳۸۲. قرآن كریم
۲- جمشیدی، محمد حسین- پژوهشكده امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی، سال ۱۳۸۰-نظریه عدالت
۳- قرائتی، محسن، انتشارات فاخته، توحید و عدل و عدالت اجتماعی
۴- مطهری، مرتضی، انتشارات صدرا، سال ۱۳۷۲ « عدل الهی»
۵- امیری خراسانی، عراق سلطان، زینب و سعیده- عدل در قرآن، سال ۱۳۸۳.
* محبوبه مفید كلانتری، دانشجوی كارشناسی زمین شناسی، دانشگاه پیام نور كرمان
** دكتر حسین رشیدی نژاد، عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور كرمان
مقدمه:
الحمد الله الذی خلق الانسان و علمه البیان، الذی رفع السماء و المیزان...
پروردگارا، تو را سپاس می‌گویم كه هستی را بر اساس عدل استوار ساختی و در بین مخلوقات، انسان را به گوهرهای بی‌نظیر عقل، عشق واختیار آراستی و او را در زیر لوای اندیشه و آزادی به سوی عدالت راهنمایی فرمودی و عدالت را میزان و معیار امور گرانیدی و در راه رسیدن به سعادت حقیقی كتاب آسمانی و بیان شرع را بر مبنای آن و در جهت تحقق آن قراردادی به گونه‌ای كه از منظر گهربارش عدالت هم اصل و مبدأ هستی قرار گرفته و هستی بر اساس آن و مطابق با آن بوجود آمده است: و تمت كلمت ربك صدقاً و عدلا لا مبدل لكلماته و هو السمیع العلیم[۳۴]: كلام خدای تو از روی راستی و عدالت به حد كمال رسید و هیچ كس تبدیل و تغییر آن كلمات نتواند كرد و او خدای شنوا و دانا ( به گفتار و كردار خلق) است. واز دید پیامبر اكرم (ص) كه خود عدل مجسم است عدالت محور و بنیان خلقت قرار گرفته و آفرینش آسمان‌هاو زمین را براساس عدل استوار دانسته است به طوری كه در فرمایش از آن حضرت می‌خوانیم: و بالعدل قامت السموات و الارض، یعنی آسمان‌ها و زمین ( یا به طور كلی هستی) بر اساس عدالت استوار شده است[۳۵]. در این نگاه نیز عدل اساس خلقت و آفرینش است و آفرینش بدون آن معنا و مفهومی ندارد. توازن و تعادل و تناسب در آفرینش جهان نشان از بنای عالم بر اساس عدل است. بر همین مبنا خالق جهان لوازم بقا و ادامه زندگانی هر موجود زنده‌ای را در خلقت و آفرینش بر مبنای عدل فراهم ساخته و هر یك را به سوی كمال مطلوب آن به صورت تكوینی هدایت نموده است.
پیرامون اهمیت بررسی عدالت در قرآن. اگر تنها به همین یك آیه قل امر ربی بالقسط[۳۶]: بگو پروردگار من شما را به عدل و راستی امر كرده، بسنده كنیم.
خواهیم دید كه مسئله عدل به طور كلی بررسی و روشن خواهد شد.
آنچه كه امروز وجودش انكارناپذیر است، وجود تفاوت‌ها و تبعیض‌ها در این دنیاست. تفاوت‌هایی كه ناشی از نابسامانی‌ها و بی‌عدالتی‌های اجتماعی و اقتصادی است كه خود ریشه در نشناختن عدل به مفهوم واقعی و الهی دارد. تنها با شناخت واقعی و سپس برطرف كردن این مشكلات است كه معضل تفاوت‌ها و تبعیض‌ها ریشه كن خواهد شد.
لذا هدف از این تحقیق و بررسی توجه به اهمیت عدالت و شناخت آن به معنای واقعی كلمه از منظر كتاب الهی است تا اینكه در حد توان خود نشان دهیم كه آنچه امروز در بسیاری از سخنرانی‌ها، همایش‌ها، اجلاس‌های بین المللی به عنوان حقوق بشر مطرح می‌باشد، حفظ حقوق واقعی، موجودی است كه پا به عرصة وجود گذاشته است، حال آنكه بسیاری از سردمداران آن، چه در شرق و چه در غرب هنوز مفهوم عدالت را درك نكرده و این در حالی است كه اسلام آن را قرن‌ها پیش مطرح كرده است.
امید است كه همة ما بتوانیم با الهام از ذات پاك باری تعالی، و با تدیر و تأمل در آیات و مفاهیم این كتاب ارزشمند و نیز الگو و سرمشق قرار دادن سیره و روش انبیاء و امامان معصوم (ع) و خصوصاً در سالی كه مزین به نام پاك و مبارك آخرین فرستاده خداست در زمینه شناخت عدل به معنای واقعی در جامعه اسلامی و پس الگو و سر آمد قراردادن جامعة خود به تمام جوامع بشری، خصوصاً كشورهایی كه با این دین به مخالفت می‌پردازند، تلاش و كوششی با موفقیت انجام داده باشیم.
چكیده:
قرآن كتابی است آسمانی، كه دستورات زندگی، چگونه زیستن برای سعادت دنیا و آخرت در آن نهفته است و عدالت كه یكی از مفاهیم با ارزش این كتاب می‌باشد از آغاز خلقت تا ابد جایگاه ارزشی خود را نزد بشر حفظ كرده است ودقیقاً به خاطر ذات عدالتخواهانه آدمی كه ریشه در صفات پروردگار دارد انبیاء الهی مبعوث شدند تا آدم سرگشته را به راه حق و برقراری عدل كه یكی از اصول اعتقادی و اصلی‌ترین اهداف پیامبران بود بازگردانند.
به سبب اهمیت عدالت و بررسی آن در جهت پی‌بردن به توازن، و تعادل و تناسب خلقت جهان و نیز پی‌بردن به صفت حق تعالی، جهت شناخت هر چه بیشتر ذات پاكش، بارها به این مطلب تأكید شده است.
برای بیان مفهوم عدالت از دو واژه مهم عدل و قسط استفاده شده است كه با بررسی انجام شده در تعدادی آیه مطالب آمده است. علاوه بر آن مشتقات این دو واژه نیز، در برخی آیات آمده است. كه با تدبیر و تأمل دقیقی می‌توان به اهمیت و ارزش آن پی برد.
آنچه كه در این تحقیق و بررسی از منظر شما می‌گذرد خلاصة بسیار مختصری است از مفهوم عدالت و بررسی آن در آیات قرآن و روایات. تا راهگشایی باشد برای انسانهایی كه جویای درك واقعی این مهم هستند برای رسیدن به جامعه عدلی تلاش می‌نمایند.
ان شاء ا...
پی نوشت ها:
[۱] - سوره جاثیه- آیه ۲۲
[۲] - آیه ۲۱۹- سوره بقره
[۳] - آیه ۳- سوره آل عمران
[۴] - آیه ۸ سوره مباركه شمس
[۵] - آیه ۲۵ سوره حدید
[۶] - تحف العقول. ص ۳۳۴
[۷] - جرج جرداق، الامام علی (ع). صوت العداله الانسانیه. ج ۱- ص ۱۵۵
[۸] - جامع السعادت – جلد ۲- ص ۲۲۳
[۹] - كافی- جلد ۲ ص ۸۶
[۱۰] - نهج البلاغه نامه ۲۷- ص ۳۸۳
[۱۱] - وسائل الشیعه- جلد ۸ ص ۴۹۹
[۱۲] - آیه ۱۵۲- سوره انعام .
[۱۳] - آیه ۸- سوره مائده .
[۱۴] - آیه ۵۷- سوره آل عمران.
[۱۵] - آیه ۱۹۳- سوره بقره
[۱۶] - آیه ۸- سوره ممتحنه
[۱۷] - حكمت ۳۳۹- از نهج‌البلاغه فیض الاسلام- ص ۱۲۴۹
[۱۸] - آیه ۳- سوره نساء
[۱۹] - نظام حقوق زن
[۲۰] - نظام حقوق زن
[۲۱] - نهج‌البلاغه فیض الاسلام . ص ۱۲۷۱
[۲۲] - آیه ۱۸ سوره شعرا.
[۲۳] - آیه ۱۸ سوره شعرا.
[۲۴] - سوره انعام آیه ۱۴۱
[۲۵] - سوره اعراف- آیه ۳۱
[۲۶] - النظام التربوی فی الاسلام- ص ۳۷۶
[۲۷] - آیه ۶۹- سوره انفال
[۲۸] - آیه ۸- سوره مائده
[۲۹] - آیه ۵۸- سوره نساء
[۳۰] - آیه ۴۲- سوره مائده
[۳۱] - نظام سیاسی اسلام. ص ۷۱
[۳۲] - نظام سیاسی اسلام ص ۷۱
[۳۳] - آیه ۲۵ سوره حدید
[۳۴]- سوره انعام – آیه ۱۱۵.
[۳۵] - محسن فیض كاشانی- تفسیر المیزان. ج ۵ ص ۱۰۷
[۳۶] - سوره اعراف- آیه ۲۹
نویسنده: محبوبه مفید كلانتری
منبع: پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن
