در مورد معنای اصطلاحی «اولوا العزم» اقوال مختلفی بین مفسرین وجود دارد كه به برخی از آنها در ذیل آیه «فَاصْبِرْ كَما صَبَرَ أُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ»(۱) در تفسیر مجمع‌البیان اشاره شده است.(۲) لكن با توجّه به روایتی از امام سجاد ـ علیه السّلام ـ كه كلمة «اولوا العزم» را تنها بر این پنج پیامبر (نوح، ابراهیم، موسی، عیسی، محمد ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ) اطلاق نموده‌اند.(۳) روشن می‌شود كه «اولوا العزم» اصطلاحاً بر پیامبرانی اطلاق می‌شود كه دارای دو ویژگی و امتیاز باشند، و آن دو ویژگی عبارت است از:
۱. دارای شریعت و آئین جدید باشند.
۲. شریعت و آئین آنها جهانی در زمان خود بوده باشد.
جواب قسمت دوّم سؤال:
اگرچه، عزم در لغت به معنای اراده محكم و استوار است، چنان‌كه «راغب» در كتاب مفردات می‌گوید: «عزم به معنای تصمیم گرفتن بر انجام كاری است».(۴) لذا، اولوا العزم، در لغت به معنای صاحبان عزم و اراده و به این معنی می‌توان تمام پیامبران الهی را، اولوا العزم نامید لكن همان‌طور كه در جواب از قسمت اول سؤال مطرح شد، این كلمه اصطلاحاً بر پیامبرانی اطلاق می‌شود كه دارای آن دو ویژگی باشند، و از آنجا كه در میان تمام پیامبران الهی تنها این پنج پیامبر دارای این دو ویژگی بوده‌اند، لذا این كلمه در اصطلاح تنها بر این ۵ پیامبر اطلاق می‌گردد، همان‌طور كه در قرآن مجید نیز این ۵ پیامبر را در ردیف یكدیگر قرار داده است، آنجا كه می‌فرماید: «وَ إِذْ أَخَذْنا مِنَ النَّبِیینَ مِیثاقَهُمْ وَ مِنْكَ وَ مِنْ نُوحٍ وَ إِبْراهِیمَ وَ مُوسی وَ عِیسَی ابْنِ مَرْیمَ وَ أَخَذْنا مِنْهُمْ مِیثاقاً غَلِیظاً»(۵)؛ (به خاطر آور) هنگامی را كه از پیامبران پیمان گرفتیم و (هم‌چنین) از تو و از نوح و ابراهیم و موسی و عیسی بن مریم، و ما از همة آنها پیمان محكمی گرفتیم كه (در أدای مسئولیت و تبلیغ و رسالت كوتاهی نكنند)». و جَعْل این اصطلاح بر این پنج پیامبر بواسطه تصریح ائمه معصومین ـ علیهم السّلام ـ می‌باشد، چنان‌كه در روایتی از امام سجاد ـ علیه السّلام ـ آمده است كه فرمودند: «منهم خمسة اولوالعزم...» «از میان پیامبران الهی، پنج نفر، اولوالعزم هستند حضرت نوح، ابراهیم، موسی، و عیسی، محمد ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ».(۶)
در ادامه روایت هنگامی كه راوی از علت نام‌گذاری این پنج پیامبر به «اولوالعزم» سؤال می‌كند، امام می‌فرماید: «زیرا آنها مبعوث به شرق و غرب جهان و جنّ و أنس می‌باشند.» به این معنی كه: أطلاق حقیقی و واقعی این كلمه را باید بر پیامبرانی نهاد كه عهده‌دار آوردن و گسترش شریعتی جدید آن هم در گُستره گیتی می‌باشند. و بدیهی است كه عزم و اراده در چنین گستره‌ای باید بسی قوی‌تر و محكم‌تر باشد تا گستره‌های كوچك‌تر.
در روایتی ابوذر از پیامبر گرامی اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ سؤالاتی می‌كند، از جمله سؤال می‌كند كه: خداوند چند كتاب نازل فرموده است؟ حضرت فرمودند: «یكصد و چهار كتاب، ده صحیفه بر آدم، پنجاه صحیفه بر شیث، سی صحیفه بر أدریس، ده صحیفه بر ابراهیم، (كه مجموعاً یكصد صحیفه می‌شود) و تورات و انجیل و زبور و قرآن».(۷) از این روایت به خوبی استفاده می‌شود كه داشتن كتاب از ویژگی‌های این پنج پیامبر نیست چرا كه:
اولاً: به تصریح این روایت، انبیاء دیگری هم صاحب كتاب بوده‌اند.
ثانیاً: با آن‌كه ظاهر این حدیث آن است كه حضرت در مقام برشمردن كُتُب آسمانی است ولی در عین حال نامی از كتاب حضرت نوح به میان نیاورده است، لذا معلوم می‌شود كه حضرت نوح دارای كتابی نبوده است.(۸)
مفهوم این سخن آن است: كه وجود كتاب برای این پنج پیامبر ضروری نیست لكن بواسطه تصریح قرآن معتقد به داشتن كتاب برای حضرت ابراهیم می‌باشیم.
امّا در مورد حضرت ابراهیم. چنان‌كه در حدیث بالا آمده است، ده صحیفه بر حضرت ابراهیم نازل شده است، در قرآن هم از كتاب حضرت ابراهیم با عنوان صحیفه، یاد شده است،(۹) صُحُف به جمع «صحیفه» به معنای هر چیز گسترده است، لذا به صفحات كتاب «صحیفه» اطلاق می‌شود.(۱۰)
پی نوشتها
۱. احقاف:۳۵.
۲. طبرسی، مجمع‌البیان، تهران. مكتبة العلمیة الاسلامیه، جلد ۵ از ۵ جلدی‌ها، ص۹۴.
۳. مكارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، قم، دارالكتب الاسلامیه، چاپ ششم، ۱۳۶۸، ج۲۱، ص۳۷۹، به نقل از: مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۱۱، ص۵۸.
۴. همان، ص۳۷۸.
۵. احزاب:۷.
۶. تفسیر نمونه، همان، ج۲۱، ص۳۷۹.
۷. تفسیر نمونه، همان، ج۲۲، ص۵۵۶. مجمع البیان، همان، ج۵، ص۴۷۶.
۸. مجمع‌البیان، همان، ج۵، ص۴۷۶.
۹. اعلی:۱۹.
۱۰. تفسیر نمونه، همان، ج۲۲، ص۵۵۵.
منبع: نرم افزار پاسخ ۲ مرکز مطالعات حوزه
