برای رهایی از گناه، گام نخست، توجه به زشتی گناه است و گام دوم تصمیم به رهایی از گناه است که با توجه به نکات و راهکارهای زیر می توان خود را از گناه حفظ نمود.
۱- باور به حضور خدا
ایمان و اعتقاد به این که همه ما در محضر خداوند هستیم در بازدارندگی انسان از گناه، نقش اساسی دارد. قرآن می فرماید:
أَ لَمْ یعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ یری[۱]
آیا انسان نمی داند که خداوند همه اعمالش را می بیند؟
و در آیه دیگر می فرماید:
یعْلَمُ خائِنَةَ الْأَعْینِ وَ ما تُخْفِی الصُّدُورُ[۲]
خداوند چشم هایی که به خیانت گردش می کنند، می شناسد و به آن چه در سینه ها پنهان است، آگاهی دارد.
امام علی (ع) می فرماید:
اتَّقوا مَعاصِی اللّه فِی الخَلَوات فَانَّ الشّاهِدَ هُوَ الحاکم[۳]
از معصیت خدا درپنهان و خلوتگاه ها بپرهیزید؛ زیرا شاهد، همان دادرس است.
۲- معاد باوری
ایمان به معاد و باور به پاداش و کیفر اعمال و اعتقاد به این که هیچ کدام از نیکی ها و بدی ها نابود نمی شود، می تواند عامل بازدارنده از گناهان باشد.
حتی گمان به وجود معاد نیز موجب می شود آدمی جانب احتیاط را رعایت کند و از گناهان دوری نماید. قرآن کریم می فرماید:
أَ لا یظُنُّ أُولئِک أَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ[۴]
آیا آنها گمان نمی کنند که برانگیخته می شوند؟
فردی که به معاد ایمان دارد معتقد است تمام کارها در روز قیامت محاسبه می شود و به حساب ریز و درشت اعمال او رسیدگی خواهد شد و جزای آنها را خواهد دید. بنابراین در این دنیا مراقب رفتار خود خواهد بود.
۳- عرضه اعمال بر ائمه علیهم السلام
یکی از موضوعات قرآنی عرضه اعمال بر پیشوایان دینی است. انسان وقتی بداند اعمالش بر امامش عرضه می شود، نسبت به اعمال خود بیشتر توجه می کند و می کوشد با ترک گناهان رضایت و خشنودی آنان را به دست آورد. قرآن می فرماید:
وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیرَی اللَّهُ عَمَلَکمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ سَتُرَدُّونَ إِلی عالِمِ الْغَیبِ وَ الشَّهادَةِ فَینَبِّئُکمْ بِما کنْتُمْ تَعْمَلُونَ[۵]
بگو عمل کنید، خداوند و فرستاده او و مؤمنان اعمال شما را می بینند و به زودی به سوی کسی باز می گردید که پنهان و آشکار را می داند و شما را به آن چه عمل می کردید خبر می دهد.
در مورد عرضه اعمال، روایات متعددی از معصومین علیهم السلام به ما رسیده و در کتاب اصول کافی بابی به این عنوان (عرض الاعمال علی النبی و الائمه) تنظیم شده است.
در بعضی از این روایات آمده است: اعمال نیک و بد انسان، هر روز صبح بر پیامبر (ص) عرضه می شود و در بعضی آمده که هر عصر پنجشنبه عرضه می گردد؛ و در بعضی روایات هم یادآوری شده که اعمال بر امامانعلیهم السلام عرضه می گردد و در بعضی نیز آمده که اعمال بر امیرمؤمنان علی (ع) عرضه می گردد.
۴- یاد مرگ
یاد مرگ نیز عامل بازدارنده از گناهان است. پیامبر (ص) می فرماید:
اکثِرُوا ذکرَ المَوت فَانَّهُ یمَحِّصُ الذنوب[۶]
بسیار به یاد مرگ باشید زیرا یاد مرگ گناهان را می زداید.
۵- نماز و عبادت
عبادت اگر به گونه ای صحیح و با شرایط لازم انجام گیرد، در زدودن گناهان نقش مهمی خواهد داشت. قرآن می فرماید:
إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکرِ[۷]
به درستی که نماز، انسان را از کارهای زشت و ناپسند باز می دارد.
۶- استعاذه
از آن جا که هر لحظه امکان انحراف برای انسان وجود دارد، خداوند در سوره ناس به پیامبر (ص) دستورداده است که از شرّ وسوسه های شیطان به خدا پناه ببر.[۸] و در سوره مؤمنون می فرماید:
قُلْ رَبِّ أَعُوذُ بِک مِنْ هَمَزاتِ الشَّیاطِینِ[۹]
بگو پروردگارا! من از وسوسه های شیاطین به تو پناه می برم.
همچنین می فرماید:
وَ إِمَّا ینْزَغَنَّک مِنَ الشَّیطانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ[۱۰]
وهر گاه وسوسه ای از شیطان به تو رسد، به خدا پناه ببر.
پیامبر مردم را به دعای زیر توصیه فرمود:
اللّهمَّ انّی أَسْأَلُک مِنَ الْخَیرِ کلِّهِ عَاجِلِهِ وَ آجِلِهِ مَا عَلِمْتُ وَ مَا لَمْ أَعْلَمْ مِنْهُ وَ أَعُوذُ بِک مِنَ الشَّرِّ کلِّهِ عَاجِلِهِ وَ آجِلِهِ مَا عَلِمْتُ مِنْهُ وَ مَا لَمْ أَعْلَم[۱۱]
خداوندا! از تو تمام خیرها و خوبی ها را مسئلت دارم، دنیوی و اخروی، آن چه می دانم و آن چه را نمی دانم. و پناه می برم به تو از همه شرور و بدی های دنیوی و اخروی، آن چه را که می دانستم و آن چه را نمی دانستم.
اما پناه بردن به خدا، تنها به زبان نیست، بلکه در کنار استعاذه زبانی، باید قلب و عمل، به خدا پناهنده شود. به عبارت دیگر حقیقت استعاذه دو چیز است، فرار از شیطان و پناه بردن در فکر و عمل به خداوند رحمان.
۷- دوری از عوامل و زمینه های گناه
یکی از راه های کنترل غرایز، باز داشتن نفس از عوامل گناه است. نگاه به صحنه های حرام، فیلم های مهیج، موسیقی های مبتذل، ارتباط با نامحرم، روی آوردن به قمار، شراب، استماع سخنان محرک، مطالعه داستان ها و رمان های جنسی، دوستان ناباب و... بنابراین برای مصونیت از گناه، باید زمینه های گناه را از بین برد.
بیمار شود هر آن که پرهیز نکرد
پرهیز ز نفس فتنه انگیز نکرد
وقتی به مطب دین و دانش رفتم
جز دوری از گناه تجویز نکرد[۱۲]
۸- بهره گیری از تقویت کننده های معنویت
همچون شرکت در مجالس قرآن، دعا، ذکر، مکان ها و فضاهای مقدس، هیئات مذهبی و زیارتگاه ها، ارتباط با صالحان و...
۹- ثبت و ضبط گناه
توجه به این که فضایی که در آن زندگی می کنیم، مانند ضبط صوتی است برای اعمال، اگر انسان متوجه باشد که اعمال او ضبط می شود، سنجیده تر عمل کرده و خود را از گناه حفظ می کند.
پی نوشت ها
[۱] . علق/ ۱۴.
[۲] . مؤمن/ ۱۹.
[۳] . نهج البلاغه، خ ۳۲۴.
[۴] . مطففين/ ۴.
[۵] . توبه/ ۱۰۵.
[۶] . نهج الفصاحه، ح ۴۴۴.
[۷] . عنكبوت/ ۴۵.
[۸] . ناس/ ۴.
[۹] . مؤمنون/ ۹۷.
[۱۰] . اعراف/ ۲۰۰.
[۱۱] . مهج الدعوات، ص ۲۲؛ پيام پيامبر، ص ۱۹۶ و نيز دعاى هشتم صحيفه سجاديه، دعاى استعاذه است.
[۱۲] . برگ و بار، جواد محدثى.
منبع : پایگاه اطلاع رسانی حوزه (اکبری، محمود؛ بیماری های اخلاقی و درمان های قرآنی، ص: ۶۲)
