شبهه: گفته شده که سجستانی كتابی به نام «ما غیره الحجاج فی مصحف عثمان» نوشته است. آیا حجاج قرآن را تغییر داده؟

پاسخ شبهه

شبهه تحریف قرآن كریم، از دیر زمان مطرح بوده و پیوسته مورد انكار و ردّ علما و محققان بزرگ اسلام بوده است.

منشأ این شبهه روایاتی است كه در كتب حدیث اهل سنت و شیعه، درج شده است كه به ظاهر تحریف كلام الله را می رساند. و این روایات غالباً به دلیل دلالت نارسای شان قابل تأویل بوده، و یا سندهای ضعیف و فاقد اعتبار دارند كه كنار گذاشته می شوند.

متأسفانه مشكلی كه این گونه راویات به بار آورده اند این است كه عده ای آنها را باور داشته  و ترتیب اثر داده اندو معتقد شده اند كه بعد از رحلت پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله ـ تا موقع خلافت عثمان كه یكی كردن مصاحف انجام گرفت، آیه ها و سوره هایی از قرآن كریم، كم و یا بر آن افزوده شده و این همان تحریف در قرآن است كه ضروریات دینی بر خلاف آن را حكم می كند.

ولی از همه ناگوارتر، كتابی است به نام الفرقان كه در عصر اخیر، به دست نویسنده مصری، محمد عبداللطیف معروف به ابن الخطیب، از علمای معروف مصر، نوشته شده است در این كتاب این باورهای نادرست جمع آوری شده و بر آنها صحّه گذاشته شده است و به صرف این كه در صحاح سته نقل شده، صحیح دانسته شده است. این كتاب در مصر غوغایی، بر پا كرد و مردم بر ضد آن شوریدند، تا آنكه دانشگاه الازهر از دولت  تقاضای مصادره كتاب را كرد و نسخه های پخش نشده مصادره شد،  ولی در همان مدت كوتاه، این كتاب اثر سوء خود را گذاشت و در جهان منتشر  شد.

نویسنده این كتاب معتقد است، علاوه بر تغییرات و تحریفاتی كه پیش از عثمان در قرآن رخ داده است. پس از آن نیز به دست حجاج در دوازده جای قرآن تغییرات اساسی رخ داده و بر خلاف آن چه در زمان عثمان بوده،  ثبت شده است مثلاً می گوید: در قصه نوح در آیه ۱۶۷ سوره شعرا من المخرجین بود و در قصه لوط در همین سوره آیه ۱۱۶، من المرجومین، ولی حجاج آن را تغییر داد و من المرجومین را در قصه نوح و «من المخرجین» را در قصه لوط آورد كه اكنون بر همین منوال است.

بنابراین، ادعای سجستانی، تازگی نداشته، بلكه افراد دیگری نیز این اعتقاد باطل را داشته اند. حال برای آن كه شبهه تحریف پاسخ داده شود، لازم است از ریشه مورد ارزیابی قرار گیرد تا صحت و سقم این روایات و عقاید روشن شود.

این بحث در سه بخش طرح شده است:

-دلایل محققان بر نفی تحریف.

-آرای بزرگان علمای اسلام پیرامون شبهه.

-بررسی روایات منقول از اهل سنت و شیعه.

تحریف در كلام، كنار زدن از مسیر طبیعی آن است، مسیر طبیعی الفاظ و عبارات،  همان افاده معانی حقیقی و مراد واقعی آنهاست و در صورت انحراف از آن معانی، تحریف تحقق می یابد، این گونه تحریف را تحریف معنوی  گویند ، بدان معنا كه اگر لفظ طبق معنای واقعی ـ كه ظاهر لفظ بر آن دلالت دارد ـ تفسیر و تبیین نگردد. هر آینه از موضع  اصلی خود منحرف شده است.

تحریف در اصطلاح: تحریف به معنای تغییر حروف و كلمات یا تغییر معانی قرآن بر دو قسمت است:

الف) تحریف لفظی

ب ) تحریف معنوی

تحریف لفظی بر دو قسمت است:

الف) افزودن بر آیات.

ب) كاستن از آیات.

هیچ یك از مسلمانان قائل بر تحریف لفظی به معنای افزون بر آیات نیستند، آنچه میان مسلمانان (شیعه و سنی) مورد بحث است، تحریف به معنای كاستن از آیات است، درباره عدم تحریف قرآن به این معنا دلایل فراوانی وجود دارد، از جمله:

۱ . گواهی تاریخ: قرآن از روز نخست مورد عنایت همگان، به ویژه مسلمانان بوده و هست. پیغمبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله ـ شخصاً محافظ قرآن بوده پیوسته دستور حفظ، ثبت و ضبط آن را می داد. توده مسلمانان نیز آنی ازآن غافل نمی ماندند و همواره به پاسداری از آن می پرداختند.

۲ . ضرورت تواتر: قرآن شرط پذیرفتن قرآن، چه در كل و چه در بعض، متواتر بودن آن است. یعنی همگان (جمهور مسلمین) آن را دست به دست و سینه به سینه، به طور همگانی نقل كرده باشند.

۳ . مسأله اعجاز قرآن: یكی دیگر از مسائلی كه با شبهه تحریف در تضاد است و آن را قاطعانه نفی می كند،اعجاز قرآن كریم می باشد. زیرا هر گونه، گمان زیادت یا نقص یا تبدیل در كلمات قرآن، كه لازمه آن امكان هماوردی با قرآن است، با مسأله اعجاز با نظم موجود منافات دارد.

۴ . ضمانت الهی: خداوند متعال، عهده دار شده است كه قرآن را پیوسته مورد عنایت خود قرار داده، از گزند آفات مصون بدارد: إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ(۱) ما قرآن را نازل كردیم. و ما بطور قطع نگهدار آنیم!»، این آیه كاملاً سلامت قرآن را از هر گونه تحریف تضمین می كند.

۵ . عرضه روایات بر قرآن: به فرمایش پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله ـ :  «هر چه با قرآن موافق  باشد، آن را برگزینید و هر چه با آن مخالف باشد واگذارید»(۲) پس قرآن باید همواره راه سلامت را در پیش داشته باشد تا بتواند اعتبار خویش را ثابت نگه دارد و معیار سنجش حق و باطل باشد.

۶ . نصوص اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ: روایات خاصی از ائمه معصومین ـ علیهم السّلام ـ در دست است كه به طور كلی، احتمال تحریف یا شبهه تحریف را در قرآن منتفی می سازد و شیعه امامیه، به پیروی از اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ معتقدند قرآن همواره از هر گونه تحریف مصون و محفوظ بوده است.

۷ . نظر علمای بزرگ شیعه و سنی: به عقیده اهل نظر از گروه اهل سنت و شیعه، هیچ گونه تحریفی در قرآن كریم در گذشته و حال صورت نگرفته است و این نسبت ها نیز نسبت های ناروایی بر ساحت مقدس قرآن كریم است؟!

هرچند عده ای با دقت نكردن در برخی از روایات كه بیشترشان تفسیر آیه است و یا دلیل بر تحریف در معناست كه عده ای قرآن را با رای خود تفسیر كرده اند ، خواستند بگویند كه در قرآن تحریف واقع شده و مطالبی از آن حذف گردیده است ، كه پاسخ اینگونه افراد بارها توسط بزرگان دین با توجه به دلایل عقلی ئ نقلی داده شده است و كسی دلیلی محكم بر تحریف قرآن ندارد.

پی نوشتها

۱. حجر : ۹ .

۲. كلینی، محمد بن یعقوب، اصول كافی، مؤسسه الوفا، ج۱، ص۶۹.