اولين سوره كامل نازل شده سوره حمد مي باشد و آخرين سوره كامل نازل شده, سوره توبه مي باشد و بنابر قولي سوره نصر مي باشد. و اولين آيات پنج آيه سوره علق و آخرين آيه آيه ۲۸۱ سوره بقره «واتقوا يوما ترجعون فيه الي الله» (حجتي, سيد محمد باقر, تاريخ قرآن كريم, ص ۵۳ تا ۶۲) مي باشد.
در مورد اولين آياتي كه بر پيامبر(ص) نازل شده، چهار ديدگاه وجود دارد:
۱- آيات سوره علق ۲- سوره مدثر ۳- سوره فاتحة‌الكتاب ۴- بسم اللّه الرحمن الرحيم و در جمع بين اين چهار قول مي‌توانگفت: بنا بر شواهد و روايات معتبر، اولين آيات نازل شده، پنج آيه ابتداي سوره علق بوده و سوره مدثر بعد از انقطاع وحي، اولين سوره‌اي است كه به صورت يك پارچه بر پيامبر(ص) نازل شده است؛ زيرا سوره علق چنانچه گفته شد بهصورت تمام، يك‌باره نازل نشده و در مورد سوره حمد از بعضي روايات استفاده مي‌شود كه اين سوره قبل از بعثت درعالم رؤيا بر پيامبر(ص) نازل شده و بعد براي مرتبه دوّم بر پيامبر(ص) به وسيله جبرئيل نازل گرديده است و بسماللّه‌الرحمن الرحيم را نيز به اعتبار اين كه در ابتداي سوره علق و به همراه اولين آيات، نازل شده است، مي‌توان اولينآيه ناميد.
در مورد آخرين آيات نازل شده نيز اختلافاتي وجود دارد كه مرحوم طبرسي در «مجمع البيان» در جمع بين اقوالمختلف فرموده است: مفسران مي‌گويند: وقتي آيه انّك ميّت وانّهم لميتون (سوره زمر ، آيه ۳۰) بر پيامبر(ص)نازل شد فرمود: اي كاش! مي‌دانستم اين زمان چه وقتي است؟ و بعد خداوند متعال سوره فتح و سوره نصر را نازل كردو از آن پس پيامبر(ص) در بين تكبير و قرائت سكوت مي‌كرد و مي‌فرمود: سبحان اللّه و بحمده، استغفراللّه و اتوب اليه مردم به رسول خدا(ص) عرض كردند: چنين ذكري را نمي‌گفتيد؟ فرمود: اين ندا و فرياد جان و روان من است و آنحضرت(ص) پس از نزول اين سوره، يك سال در قيد حيات بودند. سپس آيه نازل شد و وقتي كه براي حجّة الوداع ازمدينه خارج شدند، آيه كلاله (سوره نساء ، آيه ۱۷۶) و سپس در حال وقوف در عرفات آيه اليوم اكملت لكم دينكم (مائده ، آيه ۳) نازل شد و پس از آن رسول خدا(ص) هشت روز در قيد حيات بودند و بعد به ترتيب آيه ربا (۲۷۸ -۲۸۰) و در واپسين مرحله آيه ۲۸۱ سوره بقره واتقوا يوما ترجعون قيد الي اللّه نازل شد.
ترتيب زماني نزول آيات نيز به ترتيبي كه الان در قرآن وجود دارد، نبوده؛ بلكه به مقتضاي حوادث و رويدادهاي مختلف گاهي يك آيه يا چند آيه و گاهي نيز يك سوره كامل بر پيامبر اكرم(ص) نازل مي‌شد، ولي ترتيب و چينش فعلي آيات قرآن كريم به اتفاق همه مسلمين و به دليل روايات متعدد و اسناد محكمي كه وجود دارد به دستور پيامبراكرم(ص) بوده و ترتيب سوره‌ها نيز بنا بر قول اكثريت مسلمين و با اسناد و مدارك و روايات معتبر، به دستور آنحضرت(ص) بوده است و آنچه مسلم مي‌باشد، پيامبر اكرم(ص) نيز به دستور خدا و بنا بر حكمت و عللي چنين ترتيبي راانتخاب فرموده است و نمونه اين موارد در قرآن كريم زياد است كه آيه‌اي در زماني نازل شده و بعد در كنار آياتي قرارگرفته كه هيچ ترتيب زماني بين آنها وجود ندارد.
eporsesh.com
