در قرآن کریم کلمه ادیان دیده نمی شود. زیرا دین در نزد خداوند فقط یک دین است و آن دین اسلام است. قبل از پرداختن به اصل مطلب به بیان معنای دین می پردازیم.
معانی و ریشه های مختلفی برای «دین» ذكر گردیده است. بعضی ها گفته اند كه این كلمه عبری و به معنای حساب است و بعدها وارد زبان عربی شده است. بعضی ها معتقدند كه دین كلمه عربی خالص است به معنای عادت و استعمال. و بعضی ها می گویند دین كلمه فارسی است.(۱) ولی از سخنان علامه طباطبایی به دست می آید كه دین كلمه‌ای عربی است كه از ماده «دنو» در برابر «علو» گرفته شده است.(۲)
در اصطلاح به مجموع اعتقاد به حقیقت انسان و جهان و مقررات متناسب با آن كه در مسیر زندگی مورد عمل قرار می گیرد، دین گفته می شود.(۳)
اسلام در لغت به معنای خضوع، انقیاد، تسلیم، گردن گذاری و طاعت می باشد.(۴) و در اصطلاح، اسلام بر دینی اطلاق می شود كه خداوند در قرآن كریم مردم را به سوی آن دعوت نموده است و از این روی اسلام نامیده شده است كه برنامه كلی آن تسلیم شدن انسان به خدای جهان و جهانیان است(۵) و در اثر این تسلیم، غیر از خدای یگانه پرستش و اطاعت نشود.(۶)
با توجه به مطالب فوق باید گفت: دین خدای سبحان كه دین حق است، یك دین بیش نیست و نمی تواند متعدد باشد و در تمام زمان ها مردم مكلّف به تدین به آن دین بوده اند كه با دلایل زیر می توان آن را ثابت كرد:
۱. آیات متعددی در قرآن كریم داریم كه دلالت دارند بر اینكه دین تمام پیامبران الهی، دین اسلام بوده است:
الف: قرآن كریم می فر ماید: اولین كسی كه دین الهی را اسلام و پیروان آن را مسلمان نامید، حضرت ابراهیم -علیه السّلام- بود، آنجا كه گفت: رَبَّنَا وَاجْعَلْنَا مُسْلِمَینِ لَكَ وَمِنْ ذُرِّیتِنَا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَكَ. پروردگارا ما دو نفر را مسلمان قرار ده و از نسل ما امت مسلمان به وجود بیاور.(۷) و در جای دیگر خداوند بر این مطلب تاكید دارد و می فرماید: «ای كسانی كه ایمان آوردید... و آیین پدرتان ابراهیم نیز چنین بوده است، او بود كه قبلا شما را مسلمان نامید.»(۸)
ب: آیه شریفه ای كه وصیت حضرت ابراهیم و حضرت یعقوب -علیه السّلام- را نقل می كند كه می گویند، ای پسران من، خداوند برای شما این دین (اسلام) را برگزید پس البته نباید جز مسلمان بمیرید.(۹) و یا هنگامی كه ساحران فرعون بعد از دیدن معجزه، دین حضرت موسی -علیه السّلام- را می پذیرند، در پیشگاه خداوند بعد از تهدید فرعون، دعا می كنند كه «پروردگارا بر ما شكیبایی فرو ریز و ما را مسلمان بمیران»(۱۰) و یا خطاب به امت پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ می فرماید: «خداوند از دین آنچه را كه به نوح درباره آن سفارش كرد، برای شما تشریع كرد و آنچه را بر تو وحی كردیم و آنچه را كه درباره آن به ابراهیم و موسی و عیسی، سفارش نمودیم كه دین را برپا بدارید...»(۱۱) همه این آیات شریفه دلیلی بر یگانگی دین انبیاء الهی می باشند.
ج: آیاتی در قرآن كریم داریم كه می گویند غیر از دین اسلام در نزد خداوند، دین دیگری وجود ندارد و به صورت اطلاق آمده است كه هر كسی غیر از دین اسلام دین دیگری انتخاب كند، هرگز از او پذیرفته نخواهد شد.(۱۲) پس باید دین تمام انبیاء الهی اسلام باشد تا مورد پذیرش خداوند قرار گیرد.
علامه طباطبایی می گوید: دین در پیش خدا یك دین است و هیچ اختلافی در آن وجود ندارد و آن دین اسلام است كه عبارت از تسلیم در برابر حق است. یا به عبارت دیگر اسلام عبارت از تسلیم از برای بیانی است كه از طرف خداوند در مقام ربوبیت در معارف و احكام، صادر شده است ولو از نظر كمی و كیفی در شرایع انبیائش اختلاف وجود دارد، لكن در عین حال یك چیز بیش نیست، و بین شرایع پیامبران اختلاف یا تضاد و تنافی وجود ندارد.(۱۳) پس اسلام همان دین حنیف است كه بنایش بر توحید نهاده شده است و دین همه انبیاء دین توحیدی بوده است.
۲. دلیل دوم بر اینكه دینی كه خداوند آن را برای هدایت بندگانش می فرستد یك دین بوده، این است كه خداوند متعال حقّ است و دین او نیز حق است و دین حق نمی تواند تعدد داشته باشد. پس خاصیت حقیت دین الهی وحدت دین را اقتضاء می كند و تعدد فقط در ادیان باطل راه دارد.
۳. حقیقت ثابت نوع انسان نیز تشریع دین واحد را از طرف خداوند اقتضاء می كند ولو ممكن است عوامل علمی و فرهنگی حاكم بر هر زمان، تفاوت های اندك كمی و كیفی در دین را نیز اقتضاء كند كه آن ضرری بر وحدت دین نمی زند. مثل دین پیامبر اسلام كه از نظر كمی و كیفی نسبت به ادیان گذشته كامل تر است. تصور نشود كه انسان موجود متغیر است زیرا انسان فقط از جسم و احوالات عارض بر آن متغیر است، كه آن تغییر هم ثابت است و این تغییر هیچ نوع تاثیری در دین نمی تواند داشته باشد.
اما اینكه دین پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ كاملترین دین است، معنای آن این است كه دین پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ تا روز قیامت جواب گوی نیازمندی های بشر و منطبق بر تمام مقتضیات زمان تا روز رستاخیز می باشد و دیگر نیازی نیست كه خداوند دین دیگری و كامل تر از آن برای بشر بفرستد، چون دین كامل تر از آن وجود ندارد.
ناگفته نماند كه دین های پیامبران گذشته با در نظر گرفتن مقتضیات زمان های خودشان نیز دین های كاملی بوده اند، و جوامع بشری به چیزی بیشتر از آن نیازی نداشته اند تا خداوند برای آنان بفرستد. پس گمان نشود كه نقصی در دین پیامبران گذشته وجود داشته است. بلی دین های پیامبران گذشته جواب‌گوی نیازهای معنوی و مادی مردم تا روز قیامت نبوده است، بلكه فقط برای همان زمان خودشان دین كامل بوده اند. و تنها با پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ این دین به تكامل نهایی خود رسید.
پی نوشتها
۱. دهخدا، لغت نامه، مادة دین.
۲. طباطبائی، محمدحسین، المیزان، موسسة نشر اسلامی، ج۱، ص۱۵۹.
۳. طباطبائی، محمد حسین، شیعه در اسلام، ۱۳۴۸ ش، ص ۳، بی تا.
۴. فتح الله، احمد، هجم الفاظ الفقه الجعفری، اول، ۱۴۱۵ ق، ص ۵۲.
۵. نساء:۱۲۵.
۶. شیعه در اسلام، ص ۳.
۷. بقره:۱۲۸.
۸. حج:۷۸.
۹. بقره:۱۳۲.
۱۰. اعراف:۱۲۶.
۱۱. شوری:۱۳.
۱۲. آل عمران:۱۹و۸۵.
۱۳. المیزان، ج۳، ص۱۲۰و۱۲۱.
