زهرا اسلامیفرد
" زنان اسوه در قرآن" عنوان نوشتاری است كه «علیرغم فشردگی و اختصار از جامعیت مطلوبی در اینباره برخوردار است». این سخن، اظهارنظر استاد و محقق نامآشنا در حوزه علوم قرآنی دكتر سید محمدباقر حجتی در مقدمهای است كه بر این كتاب نگاشتهاند.
مطالب این كتاب در دو بخش سامان یافتهاند. بخش اول كه عنوان كلیات نظری و تاریخی را بر خود دارد از چهار زیرفصل تشكیل شده است. در زیرفصل اوّل، موقعیّت زن در تاریخ كشورهای متمدن شرق و غرب جهان (یونان، روم، اسپانیا، انگلستان و...) و جامعه عربستان قبل از اسلام با بهدستدادن نمونهها و گزارشهای تاریخی مورد بررسی قرار گرفته است. موءلف در زیرفصل دوم نگاهی كوتاه به حقوق زن در اروپای قرون وسطی و قرون اخیر میاندازد. در این قسمت او ابتدا نمونههایی را از آرای روحانیون یهودی و مسیحی و پارهای از احكام اجتماعی درباره زنان و حقوق ایشان ارائه میدهد و آنگاه كه پا در قرون اخیر میگذارد سده بیستم را نقطه آغاز بهرسمیّتشناختن حقوق زنان ـ در كشورهای انگلستان، آمریكا و فرانسه ـ معرفی میكند. از دیدگاه موءلف " تحول و بحران ماشینی در سدههای نوزدهم و بیستم و به فلاكت افتادن كارگران و به خصوص زنان" باعث شده كه ما در سده بیستم شاهد توجه به حقوق زنان باشیم. در زیرفصل سوم جایگاه زن در ادیان زرتشت، یهود و مسیحیت با تكیه بر مستنداتی از كتابهای مقدس این ادیان و احكام شریعت آنها مورد بررسی قرار گرفته و چنین نتیجهگیری شده كه زن در این ادیان جایگاه واقعی و شایسته خود را ندارد و گاهی مورد تحقیر نیز قرار گرفته است. در زیرفصل چهارم كه آخرین زیرفصل از بخش اول است به مقام و حقوق زن در اسلام پرداخته شده و با استناد به شواهد و آیات قرآن درباره خلقت مرد و زن از سرشتی واحد، رسیدن زنان به كمال معنوی، احترام به استقلال اقتصادی زن، بهرهمندی زن از ارث و...، تلاش شده است تا ثابت شود كه «اسلام اولین و كاملترین مذهبی است كه در اصلاح امور زنان و تعالی و ترقی آنان قدمهایی بس موءثر برداشته است».
بخش دوم این كتاب كه دوسوم حجم آن را به خود اختصاص داده، درباره " زنان اسوه در بینش قرآنی" است. در این بخش ابتدا اشارهای گذرا به مفهوم " اسوه" ـ در حدّ ارائه دو نمونه از كاربرد واژه اسوه در قرآن ـ میشود؛ اوصاف و مراتب فضل و كمال زنان موءمن ـ با استناد به آیات قرآن ـ شناسانده میشود و سپس زنان اسوه از دیدگاه قرآن در دوازده زیرفصل اینگونه معرفی میشوند: همسر فرعون، اسوه ایمان؛ مادر موسی(ع)، اسوه تسلیم در برابر امر الهی؛ همسر موسی(ع)، اسوه حیا و حسن انتخاب همسر؛ مادر مریم (س)، اسوه صداقت و اخلاص؛ حضرت مریم(س)، اسوه عفاف و پاكدامنی؛ همسر زكریا(ع)، اسوه زنان صالح و خاشع؛ همسر ایوب(ع)، اسوه صبر؛ ملكه سبا، اسوه تسلیم در برابر امر الهی؛ خدیجه(س) اسوه ایمان و حضرت فاطمه(س) اسوه كامل و جامع صفات حسنه. موءلف در این قسمت كوشیده است تا به مدد آیات قرآن و تفاسیر ـ ضمن ارائه شرح مختصری از این زنان اسوه ـ مشخص كند كه هر كدام از این زنان در چه فضیلت یا فضیلتهایی اسوهاند.
این كتاب، بدون نمایه و با فهرست منابعی كه دربردارنده ۳۳ عنوان كتاب به فارسی و عربی است، پایان مییابد.
در نگاه كلی، محور اصلی این كتاب بررسی جایگاه زن در اسلام (مشخصاً قرآن) و دیگر ادیان آسمانی است و موءلف كتاب میكوشد تا به این نتیجه برسد كه در میان همه ملتها و مكتبها هیچ مكتبی به اندازه اسلام به زنان ارج ننهاده و جایگاه درخور ایشان را مشخص نكرده است. این نتیجه صدالبته درست است، زیرا اسلام نقطه كمال و ختم ادیان گذشته است؛ البته متكاملتر بودن اسلام نسبت به ادیان پیش از آن به معنی بطلان آموزههای آن ادیان نیست. پس روا نخواهد بود كه برای برجستهكردن نگاه متكامل اسلام به حقوق و جایگاه زن، دیگر ادیان آسمانی را تخطئه كنیم؛ كاری كه متأسفانه در این كتاب صورت گرفته است!
منبع: پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن
