حجت الاسلام اسماعیل قبادی
مدیرکل تبلیغات اسلامی استان کرمانشاه
ارائه الگو و سرمشق و یا به تعبیر قرآن کریم «اسوه» مورد اهتمام خداوند متعال برای هدایت و راهنمایی بشر بوده است، خداوند متعال با معرفی افراد نمونه و الگو از مردان و زنان، هدایت و راهنمایی انسانها را آسانتر فرموده است.
«اسوه» معمولاً در مورد پیروی کردن از دیگران در اعمال نیک به کار می رود و در قرآن کریم دوبار کلمه «اسوه» درباره دو نفر از پیامبران بزرگ الهی آمده است.
پیامبر عظیم الشأن اسلام (ص):
«لَقَد کانَ لکم فی رسول الله اسوهٌ حَسَنَهٌ لِمَن کان یَرجوا اللهَ و الیوم الاخر وَ ذَکر اللهَ کثیراً»(۱)
همانا برای شما در روش و سیره رسول خدا «الگو» و سرمشقی نیکوست، البته برای کسانی که به خداوند و روز قیامت امید دارند و خدا را زیاد یاد می کنند.
اگر چه در این آیه اسوه و الگو بودن پیامبر مربوط به مقاومت و ایستادگی در برابر دشمنان هست ولی هیچ دلیلی وجود ندارد این الگو بودن اختصاص به موضوع جنگ و مقابله با دشمنان دارد، بلکه پیامبر گرامی اسلام در همه زمینه ها و موضوعات و در همه زمانها، الگو و سرمشق کامل و نمونه عالی آن برای همه انسانها است، بنابراین،
نباید در الگو بودن پیامبر (ص) شک کرد زیرا فرمودند (لَقَد) یعنی تحقیقاً.
الگو و سرمشق بودن پیامبر یک امر و موضوع همیشگی و مستمر است، زیرا فرمودند: (کان) که کلمه «کان» دلالت بر استمرار دارد.
پیامبر عظیم الشأن اسلام در تمام موضوعات مثل گفتار، رفتار و کردار و سکوت او سرمشق است. زیرا فرمودند: (لکم فی رسول الله اسوه حسنه» یعنی رسول خدا برای شما الگو است.
معرفی الگو و سرمشق کامل و نمونه بهترین شیوه تربیتی است، زیرا فرمودند (لکم – اسوه).
الگو بایستی کامل، روشن و برجسته باشد مثل رسول خدا که افراد به دنبال الگو های کاذب نروند.
بر اساس آیه فوق، افرادی الگو پذیر و قابل و مستعد هدایت هستند که :
الف) به حکمت و رحمت خداوند امیدوار باشند و قلبشان سرشار از ایمان بوده زیرا فرمودند (لِمَن کان یرجوا الله ...)
ب) به روز رستاخیز و پرسش و پاسخ و حیات ابدی اعتقاد و امید داشته باشند (و الیوم الاخر)
ج) الگو هر چقدر کامل، بی نظیر و محبوب باشد نباید خداوند را فراموش کرد و انسان گرایی را جای خدا- محوری قرار داد، زیرا فرمودند افرادی الگو پذیرند که بسیار خداوند را یاد نمایند.
حضرت ابراهیم خلیل الرحمان
«قَد کانت لکم اسوهٌ حَسَنهٌ فی ابراهیم و الذّین معه اِذ قالوا لِقومهم اِنّا بُرَاءُ منکم و مِما تعبدون من دون اللهِ»(۲)
می فرماید: «در برائت از کفار و مشرکین از حضرت ابراهیم و یارانش الگو و سرمشق بگیرید و این آیه نیز اگر چه در مورد برائت از بستگان بدکردار و مشرک هست اما هیچ دلیلی ندارد، حضرت ابراهیم پیامبر اولی العزم الهی در همه زمینه ها الگو و سرمشق نیست. زیرا حضرت ابراهیم ویژگی های ممتازی دارد:
الف) حضرت ابراهیم (ع) در امتحان های سخت خداوند، کاملاً موفق شد آنجا که فرمودند: «وَ اِذ اِبتَلی ابراهیمَ رَبُّهُ بکلماتٍ فَاتَمَّهُنَّ»(۳)
و هنگامی که ابراهیم (ع) امتحان شد و از امتحان سربلند بیرون آمد، بعد از این موفقیت در امتحانات نهایی، خداوند فرمودند: «انّی جاعلک للناس اماماً»(۴)، یعنی من شما را امام، پیشوا و راهنما برای همه مردم قرار می دهم.
ب) به خانه خدا خدمت کرد، «وَ عَهدنا الی ابراهیم و اسماعیلَ اَن طهرا بیتی»(۵) و مسجد الحرام را پاک و پاکیزه نگهداشت و بنیانگذار خدمت گذاری به مسجد شد.
ج) به طور کامل تسلیم خداوند بود، موحد و مسلمان حقیقی بود، «کان حنیفاً مُسلماً»(۶)
د) حضرت ابراهیم الگوی صبر و بردباری بود و به محضر حق تعالی، انابه و و توجه خاص داشت، «اِنّ ابراهیم لَاَوّاهٌ حلیمٌ»(۷)
هـ) حضرت ابراهیم الگوی وفاداری بود، زیرا وفاداری در مسیر حق از بزرگترین کمالات است. «وَ ابراهیمَ الذّی وَ فیّ»(۸)
و) حضرت ابراهیم الگوی قهرمانی و سرمشق شجاعان بود و با جسارت تمام فرمودند: به خدا سوگند بتهای شما را با نهایت تدبیر درهم می شکنم. «وَ تاللهَ لَاَکیدَنَّ اصنامکم»(۹)
ز) سرمشق و الگوی کاملی برای هجرت به سوی خداوند بود و فرمودند: «اِنّی مِهاجرٌ الی رَبّی»(۱۰)، من به سوی خدا و برای خدا هجرت می کنم.
ح) حضرت ابراهیم مظهر و سرمشق ایثار و فداکاری بود، زیرا پدر و پسر همزمان (ابراهیم و اسماعیل) تسلیم محض خداوند شدند. «فلما اَسلَما و تَلَّهُ للجبین»(۱۱)
در آیه دیگری بر الگو بودن حضرت ابراهیم مجدداً تأکید شده است. «لَقَد کانَ لکم فیهم، اسوهٌ حَسَنَهٌ لِمَن کان یَرجوا اللهَ وَ الیوم الاخر»(۱۲)، برای شما تحقیقاً در روش ابراهیم و یارانش سرمشق و الگوی خوبی است، منتها برای افرادی که به رحمت خدا و روز قیامت امیدوار باشند.
نکات قابل توجه در مورد معرفی دو پیامبر بزرگوار به عنوان الگوی کامل
الگوهای معرفی شده از طرف خداوند، دائمی بوده و تاریخ مصرف ندارند و گذشت زمان نقش آنها را کم رنگ نمی کند.
نه فقط پیامبران بلکه یاران صادق و وفادار آنها نیز الگو هستند.
همفکری، همراهی و هماهنگی فکری و عملی با الگوهای قرآنی لازم است.
افراد منحرف وابسته به الگوها، ضرر و آسیبی به الگو بودن الگوها نمی رسانند، زیرا هر دو پیامبر بزرگوار که به عنوان «اسوه» و الگو معرفی شده اند عموهای آنها مشرک و منحرف بودند (ابولهب و آذر).
برای تقویت تربیت صحیح و آموزش، ارائه الگوهای عینی و عملی، لازم و مؤثر است.
از کلمه «اسوه حَسَنه» استفاده می شود، الگوهای «کاذب» نیز زیادند و باید مواظب بود از الگوی نیکو و الهی، سرمشق گرفته شود و پیروی گردد نه از الگوهای کاذب و انحرافی و بدل.
آسیه بنت مزاحم و همسر فرعون
در قرآن کریم از مردان و زنانی به عنوان الگوی مؤمنان و اهل ایمان یاد شده است. از جمله از همسر فرعون «آسیه بنت مزاحم» به عنوان سرمشق و نمونه برای همه انسانها ذکر نموده است.
«وَ ضَرَبَ الله مثلاً لِلّذّین امنوا اِمرأَتَ فِرعَون اذ قالَت رَبّ ابنِ لی عندک بَیتاً فِی الجَنَّه و نَجِنّی مِن فرعونَ وَ عَمَلِهِ وَ نجّنی مِنَ القومِ الظالمین»(۱۳)
خداوند برای کسانی که ایمان آورده اند، همسر فرعون را مثال زده است آن هنگامی که به پروردگار عرض کرد، پروردگارا! برای من از نزد خود خانه ای در بهشت بساز و مرا از فرعون و عمل او نجات بخش و مرا از قوم ظالم نجات ده.
آسیه بنت مزاحم (همسر فرعون) وقتی که دعوت حضرت موسی را دید و شنید همراه با معجزاتش، ایمان آورد و فرعون او را عذاب کرد و دست و پایش را به زمین میخ کوب کرد و او را زیر آفتاب سوزان نگهداشت و در آخرین لحظه های عمر خود از خدا خواست «رَبّ ابنِ لی عندک بَیتاً فِی الجَنَّه»، خداوند متعال به پیامبر عظیم الشأن اسلام دستور داده که شخصیتهای برجسته، الگو و سرمشق فراموش نشوند و یاد و خاطره آنها را گرامی و زنده نگهدارد و فرقی بین زن و مرد هم نگذاشته است.
آنجا که یاد می کند از حضرت ابراهیم(ع):
«وَاذکُر فی الکتاب ابراهیم»(۱۴)، ای رسول خدا در کتاب خود شرح حال ابراهیم (ع) را یاد کن، زیرا که او «اِنّه کانَ صدیقاً نبیاً»، پیامبر خدا بسیار راستگو بودند.
و همچنین از حضرت مریم (ع) نیز یاد می کند و می فرماید: «وَاذکُر فی الکتاب مریم»(۱۵)، یاد کن شرح حال آن زن پاک دامن و دارای ایمان محکم همان گونه که همسر فرعون را نیز برای بزرگداشت معرفی کرد.
۱- احزاب، ۲۱
۲- ممتحنه، ۴
۳- بقره، ۱۲۴
۴- همان
۵- بقره، ۱۲۵
۶- آل عمران، ۶۷
۷- توبه، ۱۱۴
۸- انبیاء، ۵۷
۹- نجم، ۳۷
۱۰- عنکبوت، ۲۶
۱۱- صافات، ۱۰۳
۱۲- ممتحنه، ۶
۱۳- تحریم، ۱۱
۱۴- مریم، ۴۱
۱۵- مریم، ۱۶
منبع: دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم
