ولایت و امامت اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ به ویژه حضرت امام علی ـ علیه السّلام ـ در آیات متعدد قرآن كریم مورد تأكید و سفارش قرار گرفته است، در آیه‌ی ۶۷ سوره‌ی مائده ـ كه به آیه تبلیغ معروف است ـ خداوند متعال به پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ دستور ابلاغ امامت و ولایت حضرت علی بن ابی طالب را پس از خویش می‌دهد، و می‌فرماید: «یا أَیهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیكَ مِنْ رَبِّكَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لا یهْدِی الْقَوْمَ الْكافِرِین؛ ای پیامبر! آنچه را از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است كاملاً (به مردم) برسان و اگر نكنی، رسالت او را انجام نداده‌ای، خداوند تو را از (خطرات احتمالی) مردم، نگاه می‌دارد و خداوند جمعیت كافران (لجوج) را هدایت نمی‌كند».

حضرت امام صادق ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید: خداوند متعال به پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ وحی كرده بود كه علی را جانشین خود گرداند، ولی نگران بود كه این كار بر گروهی گران آید، تا اینكه این آیه نازل شد ...(۱)

بنابراین، آیه یاد شده به مناسبت ولایت امام علی ـ علیه السّلام ـ و دستور ابلاغ آن به پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ نازل شده است، برخی از مفسران اهل تسنن معتقدند كه آیه‌ی یاد شده درباره‌ی روز غدیر خم به مناسبت ولایت و امامت امام علی ـ علیه السّلام ـ بر پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ نازل شده است.(۲)

همۀ‌ مفسران شیعه نیز معتقدند كه بر اساس روایات فراوان، آیه‌ی یاد شده دربارۀ روز غدیر و به مناسبت ولایت و امامت حضرت امام علی ـ علیه السّلام ـ بر پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ نازل شده است.(۳)

از جمله آیات دیگر مورد اشاره، آیه‌ی سوم سورۀ مائده است كه معروف و مشهور به آیه اكمال می‌باشد، خداوند متعال در آیۀ یاد شده می‌فرماید: «... الْیوْمَ یئِسَ الَّذِینَ كَفَرُوا مِنْ دِینِكُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ الْیوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِینَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیكُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِینا...؛ امروز كافران از (زوال) آیین شما، مأیوس شدند، بنابراین از آنها نترسید و از (مخالفت) من بترسید، امروز دین شما را كامل كردم، و نعمت خود را بر شما تمام نمودم، و اسلام را به عنوان آیین (جاودان) شما پذیرفتم ...» .

كافران و منافقان اسلام را قائم به شخص پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ می‌دیدند، و منتظر بودند كه با از میان رفتن آن حضرت، وضعیت به حالت قبل از اسلام برگردد، هنگامی كه دیدند با معرفی مردی كه از نظر علم و تقوا و شجاعت و عدالت و قدرت و ... بعد از پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ بی‌نظیر بود، مأیوس شدند.

بر اساس عقیدۀ تمام مفسران شیعه، و برخی از مفسران اهل تسنّن آیه ۳ سوره‌ی مائده (آیه‌ی اكمال) در روز غدیر‌خم و به مناسبت معرفی امامت و ولایت امام علی ـ علیه السّلام ـ بر پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ نازل شده است، چنان كه خطیب بغدادی در «تاریخ بغداد» معتقد است كه آیه‌ ۳ سورۀ مائده دربارۀ ولایت حضرت علی ـ علیه السّلام ـ نازل شده است و پس از معرّفی آن حضرت به وسیلۀ پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ خلیفۀ دوم خدمت حضرت علی ـ علیه السّلام ـ رسید و عرض كرد: بخ، بخ لك یابن ابی طالب اصبحت مولای و مولی كل مسلم ... مبارك باد، مبارك باد ای پسر ابی طالب مولای من و مولای همه‌ی مسلمانان گردیدی ...(۴)

در جریان غدیر خم در گرمای شدید، پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ مردم را برای امر مهمی دعوت به توقّف كرد، و بعد از خواندن خطبه‌ای با صدایی رسا و بلند فرمود: چه كسی از همه‌ی مردم نسبت به مسلمانان از خود آنان سزاوارتر است؟ گفتند: خدا و پیامبر داناتر است.

پیامبر فرمود: خدا ولی و رهبر من است، و من مولا و رهبر مؤمنانم و نسبت به آنها از خودشان سزاوارترم، سپس فرمود: فمن كنت مولاه فعلی مولاه، هر كس من مولا و رهبر او هستم، پس علی مولا و رهبر او است، و این سخن را سه بار فرمود، سپس به آسمان نگاه كرد و فرمود: خداوندا! دوستان او را دوست بدار و دشمنانش را دشمن، محبوب بدار آن كسی كه او را محبوب دارد، و مبغوض بدار آن كسی كه او را مبغوض می‌دارد، یارانش را یاری كن و ....

سپس فرمود: همه‌ی حاضران این خبر را به غائبان برسانند، هنوز جمعیت متفرق نشده بود كه فرشته‌ی وحی نازل شده و آیه‌ی ۳ سوره‌ی مائده را بر پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ خواند.

پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: الله اكبر، همان خدایی كه آیین خود را كامل كرد، و نعمت خود را بر ما تمام كرد و از نبوت و رسالت من و ولایت علی ـ علیه السّلام ـ پس از من راضی و خشنود گشت، در این هنگام جمعیت از جمله خلیفه‌ی اول و دوم به امیر مؤمنان تبریك گفتند.(۵)

بنابراین، بر اساس روایات فراوان، در منابع اهل تسنن و تشیع، آیۀ سوم و آیه شصت و هفتم سورۀ مائده، به مناسبت روز غدیر خم و جانشینی و ولایت حضرت علی ـ علیه السّلام ـ نازل شده است، و شاهد گویایی بر، به امامت و ولایت رسیدن حضرت علی ـ علیه السّلام ـ بعد از رحلت پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ می‌باشند.(۶)

پی نوشتها:

۱. ر.ك: طبرسی، مجمع البیان، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۷۹ ق، ج ۲، ص ۲۲۲.

۲. ر.ك: جلال الدین السیوطی، الدر المنثور، بیروت، دار المعرفة، چاپ اول، ۱۳۶۵ ق، ج ۲، ص ۲۹۸.

۳. ر.ك: طبرسی، مجمع البیان، همان، الجمعة العروس الحویزی، قم، نور الثقلین، مطبعة العلمیه، ج۱، ص ۶۵۲، طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دار الكتب الاسلامیه، ۱۳۷۹ ق، ج ۶، ص ۴۲ و ...

۴. ر.ك: ابوبكر احمد بن علی الخطیب البغدادی، تاریخ بغداد، بیروت، دار الكتب العلمیه، ج۸، ص ۲۸۴.

۵. ر.ك: كلینی، محمّد بن یعقوب، الكافی، تهران، دار الكتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ ش، ج۱، ص ۴۲۰.

۶. برای آگاهی بیشتر ر.ك: الذهبی، سیر اعلام النبلاء، الطبعة التاسعه، ۱۴۱۳ ق، ج ۱۹، ص ۳۲۸، احمد بن ابی یعقوب، تاریخ الیعقوبی، قم، مؤسسه و نشر فرهنگ اهل بیت، بی‌تا، ج ۲، ص ۳۹، مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۴ ق، ج۳۰، ص ۱۲.

منبع: نرم افزار پاسخ۲ مرکز مطالعات.