در قرآن کریم آیاتی وجود دارد که با تفسیر امامان معصوم علیهم السلام این آیات بر امام عصر علیه السلام تطبیق داده شده است. در اینجا به برخی از این آیات و تفسیر آن اشاره می شود:
از امام صادق عليه السلام در تأويل آيه شريفه
«لِيُظْهِرَه عَلَى الدّين كُلِّه»[۱]«تا او را بر تمام اديان غالب گرداند» ، روايت شده كه فرمود: واللَّه ما نزل تأويلها بعد، ولا ينزل تأويلها حتّى يخرج القائم؛ به خدا قسم مضمون اين آيه تحقّق نيافته و تحقق نمى يابد تا قائم عليه السلام خروج كند.[۲]
از امام كاظم عليه السلام در تأويل آيه شريفه
«وَأسْبَغَ عَلَيْكُمْ نِعَمَه ظاهِرَةً وَباطِنَة»[۳] «و نعمتهاى ظاهرى و باطنى خود را بر شما سرازير كرد» ، روايت شده است كه فرمود: النعمة الظاهرة: الإمام الظاهر، والنعمة الباطنة: الإمام الغائب؛ یعنی مراد از نعمت ظاهرى امام ظاهر و آشكار است، و مقصود از نعمت باطنى امامى است كه از ديده ها پنهان باشد.[۴]
فضل بن شاذان رحمه الله از امام صادق عليه السلام نقل مى كند كه :
امام غايب (به هنگام ظهور) اين آيه را تلاوت مى كند :«بَقِيَّةُاللَّهِ خَيْرٌ لَكُمْ إنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنين»[۵]. «بقيّة اللَّه يعنى باقى مانده حجّت هاى الهى براى شما بهتر است اگر اهل ايمان باشيد». بعد از آن مى فرمايد: من بقية اللَّه و باقى مانده حجتّ هاى الهى هستم.[۶]
علىّ بن ابراهيم قمى رحمه الله در تفسيرش از امام صادق عليه السلام نقل كرده است كه آن حضرت فرمود:
مقصود از «بئر معطّله» - يعنى چاه پر آبى كه تعطيل مانده و از آن بهره بردارى نمى شود - در آيه شريفه «وَبِئْرٍ مُعَطَّلَةٍ وَقَصْرٍ مَشيدٍ»[۷] ، حضرت مهدى (صلوات اللَّه عليه) است.[۸]
نعمانى رحمه الله در كتاب «غيبت» در تفسير آيه شريفه «فَلا اُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ × الجَوارِ الكُنَّسِ»[۹] ، از امام باقر عليه السلام نقل كرده است كه فرمود: مراد از «خنّس» يعنى «ستاره پنهان شده» آخرين امام است كه از ديدگان پنهان مى شود.[۱۰](۱۵)
طبق رواياتى كه وارد شده مراد از «ساعة» - در اين آيات : «يَسْئَلُونَكَ عَنِ الساعَة»[۱۱] «از تو درباره آن ساعت مى پرسند» ، «وَعِنْدَهُ عِلْمُ الساعَة»[۱۲]«علم به آن ساعت نزد او است» ، «وَما يُدْريكَ لَعَلّ الساعَة»[۱۳] «و تو چه مى دانى شايد آن ساعت موقعش نزديك باشد» ، و «الَّذينَ يُمارُونَ فِي الساعَة»[۱۴] «كسانى كه درباره آن ساعت جدال مى كنند هر آينه در گمراهى دور و درازى هستند» - وجود مقدّس حضرت مهدى ارواحنا فداه و ظهور شريف آن حضرت است .[۱۵](۲۰)
شيخ صدوق رحمه الله در كتاب كمال الدين در تفسير آيه شريفه
«هُدىً لِلْمُتَّقين الَّذينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْب»[۱۶] «اين قرآن پرهيزكاران را هدايت مى كند، كسانى كه به غيب ايمان دارند»، از امام صادق عليه السلام نقل كرده است كه فرمود:
المتّقون: شيعة عليّ عليه السلام والغيب: فهو الحجّة الغائب. پرهيزكاران شيعيان حضرت على عليه السلام هستند، و مراد از غيب حجّت غايب است .[۱۷]
شرف الدين رحمه الله در كتاب تأويل الآيات در تفسير آيه شريفه
«وَالشَمْسِ وَضُحيها»[۱۸] «قسم به خورشيد و تابش آن» مى گويد: مراد از خورشيد رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم است و مقصود از تابش خورشيد و نور آن حضرت قائم ارواحنا فداه و ظهور آن حضرت مى باشد.[۱۹]
على بن ابراهيم قمى رحمه الله در تفسير آيه شريفه
«أمَّنْ يُجيبُ المُضْطَرَّ»[۲۰] «آيا كسى هست (جز خداوند) كه مضطرّ را اجابت كند وقتى او را بخواند» ، از امام صادق عليه السلام نقل كرده است كه فرمود: «نزلت في القائم من آل محمّد عليهم السلام، هو واللَّه المضطرّ إذا صلّى في المقام ركعتين ودعا اللَّه فأجابه، ويكشف السوء، ويجعله خليفة في الأرض؛ اين آيه در حق قائم آل محمد عليهم السلام نازل شده است ، به خدا قسم «مضطرّ» او است ؛ هنگامى كه در مقام ابراهيم دو ركعت نماز بگذارد و خدا را بخواند، خداوند دعاى او را مستجاب گرداند و اندوه و گرفتارى او راا برطرف نمايد، و او را در روى زمين جانشين خود قرار دهد».[۲۱]
مفضّل از امام صادق عليه السلام در تفسير آيه شريفه
«فإذا نُقِرَ فِي الناقُور»[۲۲] «هنگامى كه در شيپور دميده شود يا در قلب اشاره شود» ، نقل كرده است كه فرمود: مقصود وقت ظهور حضرت مهدى (صلوات اللَّه عليه) است و خداوند زمانى كه آن را اراده فرمايد نقطه اى را در دل مبارك آن حضرت به ارتعاش درمى آورد و او در آن هنگام به امر خدا قيام مى كند.[۲۳]
فرات رحمه الله در كتاب تفسير خود از امام حسين و امام باقر عليهما السلام در تفسير آيات ابتداى سوره «شمس» روايت كرده است كه فرمودند:مراد از «شمس» يعنى خورشيد در آيه «وَالشَمْس وَضُحيها» رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم است ، و مراد از «قمر» يعنى ماه در آيه «وَالقَمَرِ إذا تَليها» امير مؤمنان على عليه السلام است ، و مقصود از «نهار» يعنى روز در آيه «وَالنَّهارِ إذا جَلَّيها» حضرت قائم (صلوات اللَّه عليه) است.[۲۴]
پی نوشت ها:
[۱] . سوره توبه ، آيه ۳۳ ؛ سوره فتح ، آيه ۲۸ ؛ سوره صفّ ، آيه ۹.
[۲] . كمال الدين: ۶۷۰/۲ ح ۱۶، بحار الأنوار : ۳۲۴/۵۲ ح ۳۶ و ۶۰/۵۱ ح ۵۸ ، تفسير برهان : ۱۲۱/۲ ح۱ ، تأويل الآيات: ۶۸۸/۲ ح۷ .
[۳] . سوره لقمان ، آيه ۲۰.
[۴] . كمال الدين: ۳۶۸/۲ ح۶، بحار الأنوار : ۱۵۰/۵۱ ح۲، تفسير برهان : ۲۷۷/۳ ح۲، كفاية الأثر: ۳۲۳، منتخب الأثر: ۲۳۹ ح۳، انوار المضيئة: ۲۰.
[۵] . سوره هود ، آيه ۸۶ .
[۶] . نور الأبصار: ۱۷۲ . و در روايتى از امام باقر عليه السلام نقل شده است كه فرمود : اوّل چيزى كه امام زمان عليه السلام به آن تكلّم مى كند اين آيه است : «بَقِيَّةُ اللَّه خَيْرٌ لَكم إنْ كُنْتم مُؤْمنين» . «بحار الأنوار: ۱۹۲/۵۲ ضمن ح ۲۴».
[۷] . سوره حجّ ، آيه ۴۵.
[۸] . تفسير قمى : ۸۵/۲ ، فرموده است : «بِئْر مُعَطَّلَة» يعنى چاهى كه از آن آب كشيده نشود و مقصود از آن امامى است كه غايب گشته و از علم او بهره بردارى نمى شود . «تفسير برهان : ۹۶/۳ ح۶ به نقل از تفسير قمى» .
[۹] . سوره تكوير ، آيه ۱۵ و ۱۶ .
[۱۰] . غيبة نعمانى : ۷۵ سطر ۸ ، بحار الأنوار : ۵۱/۵ ذيل ح ۲۶ وص ۱۳۷ ح۶، تفسير برهان : ۴۳۳/۴ ح۳. و نيز كليني رحمه الله در كافى : ۳۴۱/۱ ح ۲۳، شيخ صدوق رحمه الله در كمال الدين: ۳۲۵/۱ ح۱ ، و شيخ طوسى رحمه الله در كتاب غيبت: ۱۰۱ (با كمى اختلاف) آن را روايت كرده اند .
در تأويل الآيات: ۷۶۹/۲ ح ۱۶ از اُمّ هانى نقل مى كند كه گفت : از امام باقر عليه السلام از تفسير اين آيه سئوال كردم ، فرمود : اى امّ هانى ! مقصود امامى است كه در سال ۲۶۰ پنهان مى شود سپس مانند ستاره درخشان در شب تاريك ظاهر مى شود ، اى امّ هانى ! اگر زمان او را درك كنى چشمانت روشن خواهد شد .
[۱۱] . سوره أعراف ، آيه ۱۸۷ ؛ سوره نازعات ، آيه ۲
[۱۲] . سوره زخرف ، آيه ۸۵ .
[۱۳] . سوره أحزاب ، آيه ۶۳ ؛ سوره شورى ، آيه ۴.
[۱۴] . سوره شورى ، آيه ۱۸ .
[۱۵] . بحار الأنوار : ۱/۵۳ ح ۶.
[۱۶] . سوره بقره ، آيه ۲ و ۳ .
[۱۷] . ) كمال الدين: ۳۴۰/۲ ح ۲۰ و ۱۸/۱ سطر ۱، تفسير برهان : ۵۳/۱ ح۵ و ۱۸۱/۲ ح۱، بحار الأنوار : ۵۲/۵۱ ح ۲۹ و ۱۲۴/۵۲ ح ۸ .
[۱۸] . سوره شمس ، آيه ۱ .
[۱۹] . تأويل الآيات: ۸۰۳/۲ ، و در ذيل آيه مذكور شش روايت آورده شده است ، ولى عبارتى كه در متن ذكر شده در آنها نيست . در حديث اوّل از اين باب از امام صادق عليه السلام روايت شده است كه فرمود : مقصود از «خورشيد» وجود مقدّس امير مؤمنان على عليه السلام است ، و مقصود از «تابش آن» قيام حضرت قائم (ارواحنا فداه) است . «بحار الأنوار : ۷۲/۲۴ ح ۶۶».
[۲۰] . سوره نمل ، آيه ۶۲.
[۲۱] . تفسير قمى : ۱۲۹/۲، بحار الأنوار : ۴۸/۵۱ ح ۱۱، تفسير برهان : ۲۰۸/۳ ح۷ ، المحجّة : ۱۶۵.
[۲۲] . كمال الدين: ۶۷۰/۲ ح ۱۶، بحار الأنوار : ۳۲۴/۵۲ ح ۳۶ و ۶۰/۵۱ ح ۵۸ ، تفسير برهان : ۱۲۱/۲ ح۱ ، تأويل الآيات: ۶۸۸/۲ ح۷ .
[۲۳] . غيبة نعمانى : ۱۸۷ ح ۴۰، بحار الأنوار : ۵۷/۵۱ ح ۴۹، غيبة طوسى : ۱۳، بحار الأنوار : ۲۸۴/۵۲ ح ۱۱، الكافى : ۳۴۳/۱ ح ۳۰، كمال الدين: ۳۴۹/۲ ح ۴۲، الإمامة والتبصرة: ۱۲۳ ح ۱۲۱.
[۲۴] . تفسير فرات: ۵۶۳ ح ۳ ، بحار الأنوار : ۷۹/۲۴ ذيل ح ۲۰، و آيه ها در سوره شمس: ۳ - ۱ مى باشند .
