قرآن می فرماید: وَ عاداً وَ ثَمُودَ وَ أَصْحابَ الرَّسِّ وَ قُرُوناً بَینَ ذلِكَ كَثِیرا (سوره فرقان، آیه ۳۸)
«و نیز قوم عاد و اصحاب رس و طوایف دیگر، بسیاری بین اینها، همه را به كیفر كردارشان هلاك ساختیم.» خداوند در این آیه، هلاك كردن قوم عاد و ثمود و اصحاب رس را متذكر می شود و درباره اصحاب رس كه چه قومی بودند و چرا و چگونه به هلاكت رسیدند و عاقبت آنها چه شد، در میان مورخان و مفسران اقوال فراوانی هست.
مرحوم طبرسی در مجمع البیان و فخررازی در تفسیر كبیر و آلوسی در روح المعانی از جمله احتمالاتی كه نقل كرده اند این است كه آنها مردمی بودند كه در انطاكیه شام زندگی می كردند و پیامبرشان «حبیب نجار» بود.(۱)
در عیون الاخبار الرضا از امام علی بن موسی الرضا از امیرالمؤمنان حدیثی طولانی دربارة اصحاب رس نقل شده كه به اختصار بیان می شود.(۲)
آنها قومی بودند كه درخت صنوبری را می پرستیدند و به آن «شاه درخت» می گفتند و آن درختی بود كه «یافث بن نوح» بعد از طوفان كاشت. آنها دوازده قریه آبادی داشتند كه در كنار نهری به نام رس بود این شهر بنامهای آبان، آذر، دی، بهمن، اسفند، فروردین، اردیبهشت، خرداد، تیر، مرداد، شهریور، مهر، كه ایرانیان نام ماه های سال خود را از آن گرفته اند.
آنها به خاطر احترام خاصی كه به آن درخت می گذاشتند بذر آن را در مناطق دیگر كاشتند و نهری برای آبیاری آن اختصاص دادند به گونه ای كه آشامیدن آب آن نهر را بر خود و چهارپایان ممنوع كرده بودند و حتی اگر كسی از آن می خورد او را به قتل می رساندند و می گفتند این مایه حیات خدایان ماست. آنها در هر ماه از سال روزی را در یك شهر كه نام همان ماه بود، عید می گرفتند و به كنار درخت صنوبر كه بیرون شهر بود می رفتند و حیواناتی را به عنوان قربانی سر می بریدند و به آتش می افكندند وقتی دود از آن بلند می شد سر به سجده برده و گریه و زاری می كردند. عادت و سنت آنها چنین بود كه دوازده روز پشت سر هم عید می گرفتند و آنچه در توان داشتند قربانی می كردند و در برابر درخت سجده می كردند، احترام آنها به درخت صنوبر به جایی رسید كه آن را به عنوان خدای خود قرار دادند هنگامی كه در كفر و بت پرستی فرو رفتند خداوند پیامبری را از بنی اسرائیل به سوی آنها فرستاد تا آنها را به عبادت خداوند یگانه و ترك شرك دعوت كند. اما آنها ایمان نیاوردند.
وقتی پیامبر آن ها ملاحظه كرد كه پند و موعظه در آنها اثری نمی كند، از خدا تقاضا كرد كه درخت را خشك كند تا آنها مأیوس شوند و دست بردارند. دعای او مستجاب شد. روز عید كه همه از خواب برخواستند. دیدند درخت خشكیده است. گویا سالهاست كه خشك شده است در حالی كه شب سرسبز بود. بعضی از روشنفكران گفتند این قدرت خداوند آسمان و زمین است. بعضی گفتند این پیامبر سحر و جادو كرده و درخت ما را خشك كرده است. تصمیم به قتل او گرفتند و او را در جعبه آهنی كه سرش گشاد و پایین آن تنگ بود قرار دادند و آزار دادند تا سحر خود را باطل كند (بعضی می گویند كه او را در چاهی انداختنتد و سر آن را بستند و سرش نشستند و پیوسته ناله او را شنیدند تا جان داد. آن حضرت در لحظات آخر عمر خود دعا كرد: خدایا خودت می بینی من برای آنها خیر خواهم ولی آنها با من چه كردند خودت انتقام من را از آنها بگیر. دعایش مستجاب شد. در همان روز كه عید بزرگ برپا می شد و همه جمع بودند باد تندی شدید و سرخ رنگ شروع به وزیدن گرفت و چنان آنها را بلند می كرد و به یكدیگر می زد كه هر دو هلاك می شدند. زمین را زیر پای آنان چنان گرم كرد كه مانند آهن سرخ می شده است و این تندباد سخت آتشین مانند قبه حمراء بالای آنها خیمه زده و آنها را فرو گرفت و بدن های آنها مانند آهن در آتش آب شده و بكلی از بین رفتند.(۳)
پی نوشتها
۱. مكارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالكتب الاسلامیه، ج ۱۵، ص ۹۲، به نقل از اعلام قرآن، ص ۱۴۹.
۲. ابن ابی حدید، شرح نهج البلاغه، مطبوعاتی هدف، ج ۱۰، ص ۹۴.
۳. عیون اخبار الرضا، طبق نقل و تلخیص: طباطبائی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، قم، انتشارات اسراء، ج ۱۵، ص ۲۳۷.
